ΜΑΡΙΑ ΑΓΓΕΛΗ: Βλυζιανά Ξηρομέρου: "Αυτός ο κόσμος ο μικρός, ο μέγας…", ο Γενέθλιος τόπος…

Βλυζιανά  Ξηρομέρου Αιτωλοακαρνανίας

«Αυτός ο κόσμος ο μικρός, ο μέγας…», ο Γενέθλιος τόπος…

Γράφει η δρ Μαρία Ν. Αγγέλη  

e-mail: agelimaria@yahoo.gr 

«Είμαι δεμένος μ’ αυτό το χώμα, 

με το γενέθλιο τόπο μου, με την πατρική γη,

Τα δέντρα, τα βουνά, τα ταπεινά σπιτάκια.

Είμαι σφιχτά δεμένος με τους ανθρώπους μου.

Χαίρομαι να τους βλέπω να γελούν

Και λυπούμαι σαν το πρόσωπό τους συννεφιάζει» 

Σαράντης Παυλέας

        Νιώθω δεμένη με το γενέθλιο τόπο μου: Τα Βλυζιανά Ξηρομέρου. Παρόλο που δε μεγάλωσα εκεί, παρόλο που δε ζω εκεί. Είναι αυτή η μοναδική και παντοτινή θα έλεγα σχέση που μας ενώνει με τη γενέτειρα, όποια κι αν είναι αυτή. Επιθυμία μας η επιστροφή σ’ αυτόν τον τόπο όταν μας δίνεται η δυνατότητα…  

          Τα Βλυζιανά είναι ένα μικρό ορεινό χωριό του κεντρικού Ξηρομέρου, απέχει περίπου 15 χιλ. από τον Αστακό και είναι χτισμένο σε υψόμετρο 440 μ. ανάμεσα στα Ακαρνανικά όρη. Εκτείνεται στους ανατολικούς  πρόποδες του όρους Καλοβούνι ή «Καλαβούνι» όπως το αναφέρουν οι ντόπιοι............

      Πολλές φορές επισκεφτήκαμε με τον αδελφό μου και τα παιδιά  τα Βλυζιανά. Ανεβαίνουμε οδικώς από το Βασιλόπουλο και η  πρώτη στάση γίνεται στο εξωκκλήσι της Παναγίας. Η ξενάγηση ξεκινάει με τη σχεδόν επαναλαμβανόμενη φράση του αδελφού μου κάθε φορά που επισκεπτόμαστε το χωριό: «Εδώ σ’ αυτό το εκκλησάκι βαφτίστηκα»!, «Εδώ ερχόμουνα με τη γιαγιά στη γιορτή της  Παναγίας, το δεκαπενταύγουστο», συμπληρώνω εγώ. Κατεβαίνουμε, ανάβουμε κεράκι και προσευχόμαστε στην Παναγιά. Η εκκλησούλα έχει συντηρηθεί και περιφραχτεί, όπως παρατηρούμε. Έξω στην αυλή υπάρχει ένα πηγάδι. 

Φωτο: η εκκλησούλα της Παναγίας 

            Λίγο πιο πέρα η στάνη του Παπαγεωργίου, γνωστού ως «Καλός». Η κτηνοτροφία γνώρισε πολύ μεγάλη ανάπτυξη στο χωριό αυτό. Και συνεχίζει να γνωρίζει. Είναι φημισμένα τα κρέατα της περιοχής… Τα παιδιά φωτογραφίζουν το εκκλησάκι και το τοπίο. Συνεχίζουμε τη διαδρομή προς το χωριό.

                Επόμενη στάση στο εξωκκλήσι των Αγίων Αναργύρων. Η αλήθεια είναι ότι γι’ αυτό το εκκλησάκι δεν έχω μνήμες από τα παιδικά μου χρόνια που επισκεπτόμουνα συχνά το χωριό. Ας με συγχωρέσουν οι Άγιοι… Πληροφορήθηκα ότι ανακαινίστηκε όταν είχαμε φύγει εμείς…

     Συνεχίζουμε την  πορεία μας. Από μακριά αντικρίζουμε το εξωκκλήσι της Αγίας Παρασκευής. 

Φωτο: το εκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής ανακαινισμένο

          Είναι χτισμένο σε μια μικρή σπηλιά. Εδώ είχα έρθει αρκετές φορές στη χάρη της, 26 Ιουλίου. Μεγάλη γιορτή όπως λένε στο χωριό. Στο ξωκκλήσι αυτό είχαμε έρθει με τη μάνα να ανάψουμε τα καντήλια και να προσευχηθούμε λίγο μετά την εγχείρησή της… Πιθανόν να το είχε τάμα. Ήταν η τελευταία φορά που επισκέφτηκε το χωριό πριν την οριστική αναχώρησή της... Νομίζω ότι η μάνα και τώρα είναι μαζί μας. Αγαπούσε πολύ αυτό το χωριό, αν και ήταν νύφη εδώ. Προσπαθούσε μάλιστα να περνάει και σε μας αυτή την αγάπη. Γι’ αυτό επιστρέφουμε πάντα εκεί, σ’ ένα αντάμωμα με τους παρόντες και τους απόντες… Η μάνα αγαπούσε πολύ τους χωριανούς. Τους αγαπάμε και εμείς. 

Φωτο: Ειρήνη Κονιώση - Αγγέλη

               Σε μια σύντομη διαδρομή είχαμε τρία προσκυνήματα. Αυτό σημαίνει ότι οι ξηρομερίτες έχουν έντονη ευλάβεια και θρησκευτικότητα. Γεγονός που έρχεται σε αντίθεση με τη φήμη ότι οι ξηρομερίτες είναι βλάσφημοι… Όμως αυτός είναι ο τύπος του ξηρομερίτη συλλογιέμαι. Ο τύπος με τις μεγάλες αντιθέσεις, όπως γράφει και ο Γεράσιμος Η. Παπατρέχας: «Ο τύπος με τις μεγάλες αντιθέσεις. Ακραίος, σ’ όλες του τις εκδηλώσεις, δεν ξέρει και δε θέλει τη μέση λύση. Ή στον ανήφορο ή στον κατήφορο! Αν αγαπήσει, αγαπάει με μπέσα μέχρι θάνατο. Αν μισήσει, το μίσος του είναι φοβερό, αβυσσαλέο. Πάντα του λέει: «Παλιός οχτρός, φίλος δε γένεται»! Κόβει τις γέφυρες, πισινή δεν ξέρει να κρατήσει…». Αν είναι έτσι τότε εγώ είμαι η πιο γνήσια Ξηρομερίτισσα! Σαν τον πατέρα, στη μορφή και στο χαρακτήρα… σκέφτομαι καθώς  προχωράμε.

          Ο πατέρας ως Βλυζιανίτης, αν και απών, στο οδοιπορικό προς Βλυζιανά είναι  «παρών»! Αυτός τελευταία φορά που επισκέφτηκε  το χωριό θέλησε να πάει στον Κούτουπα, «Κούτπα». Εκεί που  έτρεχε γάργαρο νερό, σχεδόν αθάνατο, όπως προέκυπτε από τις αφηγήσεις του! Όμως απογοητεύτηκε όταν είδε ότι τα πράγματα είχαν αλλάξει. Ο Κούτπας δεν είχε νερό όπως παλιά. Σταγόνα σταγόνα κυλούσε. Τίποτα δεν ήταν όπως πριν. Όλα ήταν αλλιώτικα. Ούτε  ο μυθικός Κούτπας  είχε άφθονο νερό, ούτε ο πατέρας είχε φτερά στα πόδια. Τώρα με δυσκολία κατέβηκε να πιει νερό απ’ την πηγή για στερνή φορά…

Φωτο: Νίκος Δ. Αγγέλης

             Προχωράμε προς το χωριό. Φαίνονται τα σπίτια. Περνάμε τα πρώτα σπίτια τα Κρικρέϊκα, αν δεν κάνω λάθος. Η επόμενη στάση είναι να αγναντέψουμε «τα Χαντζαρέικα», τα σπίτια της οικογένειας Αγγέλη. [Χαντζάρας είναι το παρατσούκλι μας. Όλοι στο χωριό γνωρίζονται με τα παρατσούκλια!] Σήμερα είναι σχεδόν ερειπωμένα. Ωστόσο, μέσα από την ερημιά και την εγκατάλειψη των σημερινών ιδιοκτητών τους, ξυπνούν μνήμες και συναισθήματα πολλά.

       Πάντα με μελαγχολούν τα εγκαταλελειμμένα και γκρεμισμένα κτίρια. Προσπαθώ να διαβάσω τη «βιογραφία» τους. Την «αρχαιολογία των ερειπίων…». Τα σπίτια της οικογένειάς μας ζωντανεύουν μπροστά μου:

          Προβάλει η γιαγιά «Χαντζάρω», Χαρίκλεια Ζαρκαδούλα-Αγγέλη, η αγαπημένη μου γιαγιά, να μας σφίξει στην αγκαλιά της. Να μας καλωσορίσει που ήρθαμε κοντά της. Και στο παραπάνω σπίτι η πανύψηλη γιαγιά «Στέργινα», Σταθούλα χήρα του Στέργιου Αγγέλη και δίπλα η πληθωρική γιαγιά «Βαγγέλαινα», Αλεξάνδρα χήρα του Βαγγέλη Αγγέλη να μας καλωσορίσουν φωναχτά και εκείνες. [Βλέπετε οι γυναίκες της εποχής έπαιρναν τα ονόματα των συζύγων τους, τόσο που ξεχνιόταν το δικό τους…]  

Φωτο: η γιαγιά Χαρίκλεια με τα εγγόνια της Αλέκο, Μαρία και Δημήτρη (Τάκη)

          Μπροστά από όλες τις γυναίκες μας περιμένει με αγάπη και χαμόγελα ο αγαπημένος μας θείος Ντίνος, αδελφός του πατέρα… Μου είχα αδυναμία, ως μοναδική ανηψιά στην οικογένεια Αγγέλη. Θυμάμαι τη χαρακτηριστική φράση που μου επαναλάμβανε χαμογελώντας: «Παιδί μου, μην κάμεις ποτέ σκόντο»! Και εννοούσε κυρίως έκπτωση στην ηθική και αξιοπρέπεια! 

      Αγαπημένε μου θείε, να ’σαι σίγουρος ότι κράτησα τη συμβουλή σου, δια βίου…  Αυτή «η αντάμωση» έχει μεγάλη συγκίνηση! Οι επισκέψεις στο γενέθλιο τόπο προκαλούν ποικίλα συναισθήματα…

Φωτο: …με τον αγαπημένο μας θείο Ντίνο

         Δίπλα ακριβώς από τα σπίτια της οικογένειάς μου βρίσκεται το Δημοτικό σχολείο του χωριού. Ένα πετρόχτιστο κτήριο κλειστό σήμερα. Δεν φοίτησα σ’ αυτό το σχολείο, γιατί η οικογένειά μας είχε μετοικήσει στο Μαχαιρά. Εδώ φοίτησαν τα ξαδέλφια μου, ο Αλέκος  και ο  Παρασκευάς, επιστήμονες σήμερα.

        Πιο πέρα η μικρή πλατεία. Και τα καφενεία του χωριού. Στο πάνω μέρος το παλιό καφε-παντοπωλείο και κρεοπωλείο του Πάνου και της Αφρέδως Μπαλαδήμα. Αναφέρομαι σ’ αυτό όχι μόνο γιατί πρέπει να ’ναι από τα παλιότερα καφενεία, απ’ όσο θυμάμαι, αλλά κυρίως γιατί έχω πολλές και γλυκές αναμνήσεις από την ιδιοκτήτρια, τη συγχωρεμένη θειά Αφρέδω. 

         Από μικρή που πήγαινα στο χωριό στη γιαγιά και στον αγαπημένο μου θείο Ντίνο, είχα δεχτεί τα κεράσματά της: Καραμέλες, μπισκότα, γλειφιτζούρια κλπ. Πάντα με αγάπη και καλοσύνη για μας τα παιδιά. Δεν είχε δικά της παιδιά, αλλά αγαπούσε όλα τα παιδιά του κόσμου…

      Και μεγάλοι πια όταν επισκεπτόμαστε το χωριό με τον αδελφό μου μας καλωσόριζε και μας καλούσε να μας κεράσει! Πολύ φιλόξενη γυναίκα… Φιλόξενοι βέβαια είναι και όλοι οι κάτοικοι του χωριού. Σηκώνονται να μας χαιρετήσουν εγκάρδια και προσφέρονται να κεράσουν και να συνομιλήσουν μαζί μας. Πιστεύω και το γράφω πολλές φορές  ότι η Φιλοξενία είναι Αρετή των Ξηρομεριτών. Ιδιαίτερα των Βλυζιανιτών!

Φωτο: Η πλατεία και  πάνω το καφε-παντοπωλείο Μπαλαδήμα…[με τα γαλάζια πορτοπαράθυρα]

        Πάνω από τα καφενεία φαίνεται η εκκλησία του Αγίου Νικολάου. Σειρά μου τώρα να πω: «Εδώ βαπτίστηκα εγώ». Νονός μου ο Ξενοφώντας Κρικρής. Έφυγε πριν από πολλά χρόνια… 

Φωτο: η εκκλησία Άγιος Νικόλαος

           Μετά τις πρώτες χειραψίες με τους ελάχιστους χωριανούς που συναντάμε στη μικρή πλατεία και στα καφενεία κατηφορίζουμε εκεί που ήταν κάποτε η Δημόσια βρύση. Ο δημόσιος χώρος των γυναικών. Τα τελευταία χρόνια η βρύση δεν υπάρχει πια. 

             Ο συγκεκριμένος τόπος αποτελεί μνημονικό τόπο του νερού και των γυναικών κυρίως, που αναλάμβαναν τη μεταφορά του. Οι νεροκουβαλήτρες  περίμεναν εκεί με τη σειρά να γεμίσουν «το γκιουγούμι», ένα σκεύος ειδικό για μεταφορά και αποθήκευση νερού. Πόση εντύπωση μου έκανε τότε η μεταφορά νερού πάνω στο κεφάλι των γυναικών! Παρατηρούσα πως δίπλωναν ένα πανί σαν κουλουριασμένο φίδι και επάνω σ’ αυτό τοποθετούσαν το γκιουγούμι. Έτσι προστάτευαν το κεφάλι τους και στερέωναν καλύτερα το δοχείο.

         Τις έβλεπα φορτωμένες να βαδίζουν με άνεση προς τα νοικοκυριά τους. Πολλές φορές κρατούσαν και ένα κουβά γεμάτο νερό ή μια ποτίστρα στο χέρι τους. Στα μάτια μου τότε φάνταζαν πανύψηλες και δυνατές! Θαυμαστές γυναίκες του ξηρομέρου! Και αυτό όχι «τα παλιά τα χρόνια» αλλά μέχρι την αυγή του εικοστού πρώτου αιώνα!..

  -«Ήρθε το νερό και σωθήκαμε!», κουμπάρα Μαρία, μας είπε χαρούμενη η κουμπάρα μας, θυμάμαι, η νονά του αδελφού μου η Παναγιώτα Δουκανίκη. Μια πολύτεκνη γυναίκα που χρειάζεται μεγάλη ποσότητα νερού για τις ανάγκες του νοικοκυριού της.

           Οι ανάγκες για νερό καλύπτονταν και από τα πηγάδια του χωριού. Τα δυο πηγάδια στην αρχή που μπαίνουμε στο χωριό. Τα πηγάδια εξακολουθούν να είναι εκεί. Γραφικά, αλλά με εμφανή τα σημάδια του χρόνου…                Χρειάζονται κατάλληλες εργασίες για να συντηρηθούν και να διατηρηθούν στο μέλλον για να αφηγούνται στις νεότερες γενιές την προσφορά τους στον τόπο… Το Λιβρόχι έχει χαραχτεί ανεξίτηλα στη μνήμη μου. Εκεί μικρό κοριτσάκι παρατηρούσα το πλύσιμο των γυναικών στις σκάφες. 

        Θυμάμαι τις γυναίκες να βγάζουν με το σατίλι, τον κουβά, νερό για το ξέβγαλμα των ρούχων. Μου άρεσε  η όλη διαδικασία  του πλυσίματος. Παιδί τότε, δεν μπορούσα να καταλάβω πόσο κουραστική και χρονοβόρα ήταν η κατεξοχήν γυναικεία αυτή  εργασία. Έβλεπα ένα ωραίο θέαμα… Σαν ελληνική ταινία. Και δυστυχώς δεν είχα ούτε τη δυνατότητα ούτε τα εργαλεία να την καταγράψω. Ευτυχώς την κατέγραφα στη μνήμη μου… Ίσως κάποιοι κάτοικοι του χωριού να έχουν στις προσωπικές συλλογές τους φωτογραφίες αυτών των σκηνικών που έχω στη μνήμη μου. Από τα πηγάδια και τη δημόσια βρύση που υπήρχε εκεί δίπλα, αλλά και την άλλη που προανέφερα.

       Ο Πολιτιστικός Σύλλογος του χωριού: «Γεώργιος Καραϊσκάκης» μπορεί να συγκεντρώσει και να αξιοποιήσει φωτογραφικό υλικό που απαθανατίζει την ιστορία του χωριού. Το Δημοτικό σχολείο είναι ένας χώρος όπου μπορεί να φιλοξενηθεί μια Έκθεση Φωτογραφίας το καλοκαίρι που το χωριό γεμίζει από κόσμο… Αλλά και μια Μόνιμη Έκθεση, αφού το σχολείο δεν λειτουργεί πια…[Προσφέρομαι και να βοηθήσω αν χρειαστεί…].

          Στο χωριό σώζονται αρκετά αρχοντικά σπίτια. Τεκμήρια μιας εποχής που γνώρισε  μεγάλη ακμή… Ενδεικτικά παραδείγματα αποτελούν τα σπίτια: Κρικραίων, Μπακογιανναίων, Μπαλαδημαίων, Γεροπαναίων κλπ.

        Στη  συνέχεια επισκεπτόμαστε το νονό του αδελφού μου, το Γεράσιμο (Μάκια) Δουκανίκη. Εκεί γνωρίζουμε το μεγαλείο  της αυθεντικής φιλοξενίας, της αληθινής αγάπης και της απλότητας… Χαίρομαι που συναντούμε αυθεντικούς ανθρώπους όπως οι κουμπάροι: Μάκιας, Χρήστος, Παναγιώτα, Ανθούλα,  τα παιδιά και τα εγγόνια τους… Αρχίζει η συζήτηση για το χωριό, τους χωριανούς, γι’ αυτούς που έφυγαν, γι’ αυτούς που ήρθαν…

          Άλλη επίσης σημαντική επίσκεψη γίνεται στην οικογένεια του Στάθη Γεροπάνου, πρωτοξάδελφου της μάνας μας. Ο Γιάννης, ο μεγάλος του γιος έχει πάρει όλες τις χάρες του πατέρα του και κυρίως την καλοσύνη. Και κλείνουμε με την επίσκεψη στην καλοσυνάτη Λούλα,  χήρα του Κώστα Αγγέλη, πρωτοξάδελφου του πατέρα μας…

       «Γεμίζει η καρδιά μου, γαληνεύει η ψυχή μου, κάθε φορά που ερχόμαστε εδώ. Μόνο εδώ συναντάω αυθεντικούς ανθρώπους, απλούς και καταδεκτικούς! Αντλώ δύναμη από τούτο τον τόπο»! λέει ο αδελφός μου. Συμφωνούμε όλοι…

         Μετά από αυτή τη γεμάτη μέρα σε εικόνες και συναισθήματα επιστρέφουμε στο Μαχαιρά, στο χωριό που μεγαλώσαμε και ριζώσαμε… Έχω γνωρίσει ανθρώπους που δεν έχουν χωριό… Γεννήθηκαν σε πόλη. Θεωρώ πολύ τυχερό τον εαυτό μου που έχω δυο χωριά να αγαπώ και να επιστρέφω!