ΑΧΑΪΚΗ ΣΥΜΠΟΛΙΤΕΙΑ, 146 π.Χ: Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

Του Χριστόφορου Τριάντη* 

     Τον  2ο αιώνα π. Χ. η Ρώμη είχε παγιώσει την παντοδυναμία της στη λεκάνη της Μεσογείου και σε μεγάλο μέρος του ηπειρωτικού ευρωπαϊκού χώρου.                             Kατάφερε, ύστερα από σκληρούς αγώνες, να εκδιώξει τον Αννίβα και τους Καρχηδόνιους από Ιταλία και Ισπανία.          Κατόπιν, ενισχυμένη ξεκινούσε τον τρίτο καρχηδονιακό πόλεμο, ώστε να εξαλείψει την Καρχηδόνα από τον χάρτη της ιστορίας και να εδραιώσει το ρωμαϊκό imperium.

      Στην Ελλάδα οι ρωμαίοι εισχώρησαν σταδιακά. Κατέλαβαν τις Ιλλυρικές ακτές (σημερινή Αλβανία) το 229 π.Χ. για να τις χρησιμοποιήσουν ως προγεφύρωμα για τις επιχειρήσεις τους στον Ελλαδικό χώρο. Στη συνέχεια εκμεταλλεύτηκαν τις εσωτερικές αντιθέσεις των ελληνικών πόλεων, καθώς και την προσπάθεια πολλών εξ αυτών να αποτινάξουν τη μακεδονική κυριαρχία και ήρθαν ως «ελευθερωτές»........

     Νίκησαν με τον Κόιντο Φλαμινίνο το 197 π. Χ. τον Φίλιππο Ε΄ της Μακεδονίας κηρύσσοντας – υποκριτικά- την ελευθερία των Ελλήνων. Το έτος 168 π.Χ. όμως με την οριστική υποταγή της Μακεδονίας και την αιχμαλωσία του βασιλέα Περσέα από τον  Αιμίλιο Παύλο η πολιτική τους προσανατολιζόταν – απροκάλυπτα_- στην οριστική υποδούλωση όλων των Ελλήνων , δηλαδή της νότιας Ελλάδας που έμενε ελεύθερη. Το νότιο τμήμα της Ελλάδας ήταν ελεύθερο και αυτό η Ρώμη δεν μπορούσε να το ανεχτεί όχι μόνο ιμπεριαλιστικά  και οικονομικά, αλλά και γεωγραφικά.

      Στον ελεύθερο ελλαδικό χώρο υπήρχαν δύο αντίπαλες παρατάξεις οι οποίες ανταγωνίζονταν για το ποια από τις δυο θα ‘ χει την εξουσία στις διάφορες πόλεις.            Από τη μια πλευρά ήταν οι ολιγαρχικοί – συντηρητικοί (οι πλούσιοι έμποροι, γαιοκτήμονες και γενικά οι έχοντες μεγάλη περιουσία) και από την άλλη οι λαϊκοί- δημοκρατικοί (φτωχοί αγρότες, μικροπωλητές, μικρέμποροι, τεχνίτες). Οι πρώτοι ήταν εμφανώς ρωμαιόφιλοι και επιθυμούσαν να μην αλλάξει οτιδήποτε στο οικονομικό και πολιτικό σύστημα των πόλεων (όπου κυριαρχούσαν οι ίδιοι). Οι ρωμαϊκές λεγεώνες ήταν γι’ αυτούς οι εγγυητές του status quo. Οι λαϊκοί ήταν υπέρ των μεταρρυθμίσεων οι οποίες θα βελτίωναν τη θέση των φτωχών στρωμάτων. Επίσης , οι  δημοκρατικοί ήταν υπέρ της ελληνικής ελευθερίας και εναντίον της παρουσίας των ρωμαίων στην περιοχή.

        Βέβαια, αυτή η ιδιότυπη εμφύλια σύρραξη μέσα στις πόλεις ευνοούσε αποκλειστικά τους ρωμαίους και την επεκτατική τους πολιτική. Στη νότια Ελλάδα το ισχυρότερο πολιτειακό μόρφωμα ήταν η Αχαϊκή Συμπολιτεία. Η Συμπολιτεία περιλάμβανε όλες τις μεγάλες  πόλεις της Πελοποννήσου,  πλην της Σπάρτης.Είχε αρκετές δυνάμεις στην περιοχή, αλλά διέβλεπε πως η ρωμαϊκή παρουσία στον βορρά ήταν μια δαμόκλειος σπάθη πάνω στο κεφάλι της κα η οποία δεν θα αργούσε «να αναλάβει δράση».

        Οι ρωμαίοι στραγγάλιζαν πολιτικά και οικονομικά την αχαϊκή συμπολιτεία. Την αποδυνάμωναν σιγά σιγά, ενισχύοντας τις φιλορωμαϊκές πολιτικές δυνάμεις σ’ όλη την πελοποννησιακή επικράτεια. Έτσι λοιπόν, όταν την ηγεσία της συμπολιτείας ανέλαβε η λαϊκή – δημοκρατική παράταξη με τον Δίαιο και κατόπιν με τον Κριτόλαο (ως στρατηγοί), αποφασίστηκε σε λαϊκή συνέλευση των εκπροσώπων των πόλεων (που ανήκαν στη συμπολιτεία και με τη συμμετοχή του λαού) η ρήξη με τη Ρώμη. Είχαν προηγηθεί και γεγονότα στην ευρύτερη περιοχή που ενθάρρυναν την απόφαση για σύγκρουση και πόλεμο με τη Ρώμη.

       Κατ’ αρχάς το 149 π. Χ. ξέσπασε η επανάσταση του Ανδρίσκου στη Μακεδονία, η οποία έφερε τους ρωμαίους σε δυσχερή  θέση. Ο Μέττελος κατάφερε δύσκολα να υποτάξει τους εξεγερμένους, δείχνοντας ότι  η Ρώμη δεν είναι ανίκητη. Την ίδια εποχή οι ρωμαίοι είχαν εμπλακεί στον τρίτο καρχηδονικό πόλεμο (149 π. Χ.) και είχαν διαθέσει τις περισσότερες δυνάμεις τους εκεί ( 84.000 άνδρες και μεγάλο μέρος του ναυτικού τους).

      Ένα ακόμα γεγονός που ώθησε τους Έλληνες να αντισταθούν στους ρωμαίους ήταν και η πεποίθηση του Κριτόλαου (ήταν 17 χρόνια εξόριστος στη Ρώμη ) και άλλων στελεχών της συμπολιτείας ότι η Ρώμη στην ουσία ήταν ένα κράτος διεφθαρμένων, όπου κυριαρχούσε η ίντριγκα και η διαπλοκή. Πέρα όμως από το αυστηρό πλαίσιο της πραγματικότητας, η απόφαση των Ελλήνων να πολεμήσουν ήταν μια κορυφαία ιστορική στιγμή και έδειχνε πως οι Έλληνες δεν ήταν υποχείρια των ρωμαίων, ούτε γραικύλοι όπως τους ήθελαν οι Λατίνοι. Είναι αλήθεια ότι οι πρεσβευτές που έστειλαν οι ρωμαίοι (θορυβημένοι από τις εξελίξεις) ήρθαν με συμβιβαστικές προτάσεις. Επιθυμούσαν κατά βάση να κερδίσουν χρόνο, αλλά ο λαός τους έδιωξε κακήν κακώς .

       Η απόφαση των Ελλήνων της συμπολιτείας για δράση ήταν μεν πολιτικά ορθή, αποδείχτηκε πέρα για πέρα λανθασμένη στρατιωτικά. Έπρεπε ο ελληνικός στρατός να παραμείνει στην Πελοπόννησο, να οχυρώσει τον Ισθμό και εκεί να περιμένει τους ρωμαίους. Όμως ο ηγέτης της συμπολιτείας Κριτόλαος, αφού συγκέντρωσε τον στρατό μαζί με συμμαχικές δυνάμεις κινήθηκε -άνευ στρατηγικού σχεδίου -  εναντίον της πόλης Ηράκλεια της Οίτης(περιοχή νότια της Λαμίας). 

      Θεωρούσε πως οι ρωμαίοι από τη Μακεδονία δεν θα τολμούσαν να βαδίσουν εναντίον του. Η Ρώμη δεν άφησε μια τέτοια ευκαιρία να περάσει ανεκμετάλλευτη. Ήδη η ρωμαϊκή σύγκλητος είχε ορίσει διοικητή των επιχειρήσεων εναντίον των Ελλήνων τον Λεύκιο Μόμμιο, έναν σκληρό στρατιωτικό ηγέτη. Αυτός συγκέντρωσε μεγάλες δυνάμεις και προέλασε ταχύτατα για να συναντήσει τον Κριτόλαο στη Λαμία. Αποδεικνύοντας τη στρατιωτική και διοικητική του ανεπάρκεια ο Κριτόλαος εγκατέλειψε το στενό των Θερμοπυλών, από όπου θα μπορούσε να αμυνθεί καλύτερα και αντιμετώπισε τις ρωμαϊκές λεγεώνες στην πεδιάδα της Σκάρφειας ( νότια της Λαμίας  146 π. Χ.). Εκεί οι ρωμαίοι συνέτριψαν τους Έλληνες της Συμπολιτείας και τα συμμαχικά στρατεύματα που ήρθαν από άλλες πόλεις έκτος Πελοποννήσου. Ο Κριτόλαος εξαφανίστηκε.

         Στη συνέχεια ο Μόμμιος, χωρίς χρονοτριβή,  κινήθηκε εναντίον της Πελοποννήσου. Οι ηγέτες και ο λαός της Συμπολιτείας δεν κάμφθηκαν από την ήττα στη Σκάρφεια και αποφάσισαν τη συνέχιση του αγώνα. Οχύρωσαν την περιοχή του ισθμού της Κορίνθου αναμένοντας  τις πολυάριθμες δυνάμεις του Μόμμιου. Παράλληλα,  έδωσαν την ελευθερία σε 12.000 δούλους οι οποίοι  εντάχτηκαν στον αχαϊκό στρατό και αποτέλεσαν τον πυρήνα του . Αρχηγός των ελληνικών δυνάμεων ορίστηκε ο Δίαιος ο Μεγαλοπολίτης. Οι ρωμαϊκές λεγεώνες ήταν σαφώς μεγαλύτερες και εκ των πραγμάτων καλύτερα οργανωμένες και εξοπλισμένες .

         Η τελευταία μάχη για την ελευθερία των Ελλήνων έγινε στη Λευκόπετρα της Κορίνθου  το 146 π. Χ. (τέλη του καλοκαιριού ), κοντά στον δίολκο. Οι Έλληνες νικήθηκαν ολοκληρωτικά, οι περισσότεροι σκοτώθηκαν και κάποιοι αιχμαλωτίστηκαν. Ο Δίαιος αυτοκτόνησε στη Μεγαλόπολη. Ο Μόμμιος κατέστρεψε εκ θεμελίων την Κόρινθο και όσοι γλύτωσαν πουλήθηκαν ως δούλοι.

      Το 146 π. Χ. σήμανε την οριστική υποδούλωση των Ελλήνων στη Ρώμη. Παρόλο που οι ηγεσίες αποδείχτηκαν κατώτερες των περιστάσεων ο ελληνικός λαός αντιστάθηκε στους ρωμαίους ιμπεριαλιστές, υπερασπιζόμενος για μια ακόμη φορά την πατρίδα και την ελευθερία του. 

        Ο Κ. Καβάφης αφιέρωσε στους ανώνυμους ήρωες του 146 π. Χ. ένα από τα ωραιότερα ποιήματά του, ως ελάχιστο φόρο τιμής στους πεσόντες της Αχαϊκής Συμπολιτείας.

     Τα μεγάλα πνευματικά δημιουργήματα στηρίζονται – πάντα - σε κάποιο ιστορικό γεγονός.  Ακολουθεί το ποίημα του Κ. Καβάφη:  

«Υπέρ της Αχαϊκής Συμπολιτείας πολεμήσαντες»

Ανδρείοι σεις που πολεμήσατε και πέσατ’ ευκλεώς·

τους πανταχού νικήσαντας μη φοβηθέντες.

Άμωμοι σεις, αν έπταισαν ο Δίαιος και ο Κριτόλαος.

Όταν θέλουν οι Έλληνες να καυχηθούν,

«Τέτοιους βγάζει το έθνος μας» θα λένε

για σας. Έτσι θαυμάσιος θάναι ο έπαινός σας.

*O Χριστόφορος Τριάντης υπηρετεί στη δημόσια εκπαίδευση από το 1998. Είναι από τη Μαχαιρά Ξηρομέρου