Σπύρος Μήτσης: « Η Εκπαίδευση στο Δημοτικό Σχολείο Αρχοντοχωρίου Αιτ/νίας κατά τη δεκαετία 1950-1960 και οι Επτανήσιοι Εκπαιδευτικοί».

Ερευνητική εργασία.

Η Εκπαίδευση στο 

Δημοτικό Σχολείο Αρχοντοχωρίου Αιτ/νίας,
κατά τη δεκαετία 1950-1960 

και οι Επτανήσιοι Εκπαιδευτικοί.

 

 ΜΗΤΣΗΣ ΘΕΟΔ. ΣΠΥΡΙΔΩΝ
Δάσκαλος-Ερευνητής

Κειμενική και Ηλεκτρονική επιμέλεια:
Μήτση Σπ. Θεοδώρα

     Η παρουσίαση της ερευνητικής μελέτης, του δάσκαλου και ερευνητή κ. Μήτση,  θα γίνει σε τέσσερα μέρη με παράλληλες δημοσιεύσεις, με τη μία να είναι συνέχεια της άλλης. 

Στην τελευταία δημοσίευση θα υπάρχει και σύνδεσμος(link) με την αρχική μορφή.

Εισαγωγή.

ΣΥΛΛΟΓΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ

   Το θέμα της ερευνητικής μας εργασίας είναι: «Η Εκπαίδευση στο Δημοτικό Σχολείο Αρχοντοχωρίου Αιτ/νίας κατά τη δεκαετία 1950-1960 και οι Επτανήσιοι Εκπαιδευτικοί». Αποτελεί την H΄ Ενότητα της μελέτης μας με θέμα «Η Εκπαίδευση στο Αρχοντοχώρι Ατ/νίας κατά τον 19^ο και 20^ο αιώνα».

   Η παρούσα έρευνα έγινε με σκοπό να διερευνήσει τη σχολική ζωή μιας θυελλώδους κοινωνικοοικονομικά και πολιτικά περιόδου στο ορεινό Αρχοντοχώρι Αιτ/νίας. Μιας περιόδου που ξεκινά από το τέλος του εμφυλίου πολέμου και φτάνει μέχρι το τέλος της 4^ης Καραμανλικής κυβέρνησης (1963) και την αρχή της Παπανδρεϊκής (1963).

   Για να έχουμε πιο αξιόπιστο –μεθοδολογικά- αποτέλεσμα, ξεκινήσαμε πρώτα την αναζήτηση στοιχείων στα ΓΑΚ Μεσολογγίου. Ψάξαμε αρχικά τους φακέλους που άγγιζαν την  ιστορία της εκπαίδευσης στην ευρύτερη περιοχή, και στη συνέχεια με τη βοήθεια της τεχνολογίας, ψηφιοποιήσαμε όλο το αρχειακό υλικό που αφορούσε το Δημοτικό Σχολείο Αρχοντοχωρίου.

    Εν συνεχεία, πατώντας πάνω σε αυτή τη βάση – το πλούσιο αρχειακό υλικό- ξεκινήσαμε να ερευνούμε και να συλλέγουμε υλικό και στοιχεία από τους εν ζωή παλιούς μαθητές και δασκάλους, αλλά και από συγγενικά πρόσωπα των εκλιπόντων μαθητών και δασκάλων.

   Από τη «βασανιστική» έρευνά μας συγκεντρώσαμε πλούσιο φωτογραφικό, αρχειακό και σχολικό υλικό (απολυτήρια, μαθητικές καταστάσεις, συγκεντρωτικούς πίνακες, ελέγχους προόδου, σχολικές φωτογραφίες, τετράδια, υπηρεσιακά έγγραφα, βιβλία, σφραγίδες… κ. ά.) το οποίο αναλύσαμε και αξιολογήσαμε με ιδιαίτερη προσοχή.

Σχολική αίθουσα

  Επιπροσθέτως, με ενσυναίσθηση, καταγράψαμε και αξιολογήσαμε αφηγηματικές αναμνήσεις μαθητών εκείνης της περιόδου -σημερινών  70ρηδων και 75ρηδων- με σκοπό  να  αναδείξουμε τις εκπαιδευτικές και κοινωνικο πολιτισμικές μεταβολές που αναπτύχθηκαν στο σχολικό περιβάλλον στη δύσκολη αυτή περίοδο.

αύλειος χώρος….εργασία και χαρά

    Εν κατακλείδι, με αυτή μας την εργασία -  μελέτη του αρχειακού,  φωτογραφικού και σχολικού υλικού , αξιολόγηση των αναμνηστικών αφηγήσεων - στοχεύουμε να αναδείξουμε τη μορφή-δομή του εκπαιδευτικού συστήματος, τις μεθόδους διδασκαλίας, το ωρολόγιο πρόγραμμα, τα αναλυτικά βιβλία-εκπαιδευτικά προγράμματα, τις εκπαιδευτικές δράσεις των δασκάλων… και κυρίως τις σχέσεις που αναπτύχθηκαν την περίοδο αυτή μεταξύ των δασκάλων και των μαθητών  στο ορεινό Αρχοντοχώρι Αιτ/νίας.

Η εργασία – Η΄ Ενότητα- δομείται σε 16 μικρά κεφάλαια.

Στο 1^ο κεφάλαιο γίνεται μία σύντομη αναφορά στη δομή του εκπαιδευτικού συστήματος που επικρατούσε από το 1944 μέχρι το 1948/9 και από το 1949/50 μέχρι το 1959/60.

Στο 2^ο κεφάλαιο παρουσιάζονται κάποια Αναγνωστικά και άλλα σχολικά βιβλία.

Στο 3^ο κεφάλαιο αναφέρονται οι Επτανήσιοι Δάσκαλοι που δίδαξαν στο 2/θέσιο Δημοτικό Σχολείο Αρχοντοχωρίου  στη δεκαετία 1950-1960.

Στο 4^ο κεφάλαιο παρουσιάζονται μερικοί αξιολογικοί και στατιστικοί πίνακες, πίνακες με το δυναμολόγιο και την οργανικότητα του σχολείου… κ. ά.

Στο 5^ο κεφάλαιο παρουσιάζεται η αξιολόγηση των συγκεντρωτικών στοιχείων-πινάκων και των μαθητικών καταστάσεων από το σχολικό έτος 1950-1951.

Στο 6^ο κεφάλαιο παρουσιάζονται οι αφηγηματικές αναμνήσεις των μαθητών που αποφοίτησαν το σχολικό έτος 1950/51 και βίωσαν τα σκληρά χρόνια της Κατοχής και του Εμφυλίου.

Στο 7^ο κεφάλαιο παρουσιάζεται η ανάλυση των συγκεντρωτικών και μαθητικών καταστάσεων του σχολικού έτους 1951-1952 (στατιστικοί πίνακες με επιτυχόντες, αποτυχόντες, αρίστων, σχολικής διαρροής, πρώτης εγγραφής …. και αποφοιτησάντων.)

Στο 8^ο κεφάλαιο παρουσιάζεται η δράση του δασκάλου Κατωπόδη Άρη, και της δασκάλας Κλειώς Στεφάνου, κατά τις χρονικές περιόδους 1949-1950- 1951-1952-1953-1954 και 1955.

Στο 9^ο κεφάλαιο παρουσιάζεται η δράση του ζεύγους των εκπαιδευτικών Ροντογιάννη Χρήστου και Φέτση Ελένης, για το σχολικό έτος 1956/1957 . Επίσης, παρουσιάζονται τα σχέδια, η μελέτη του υπό ανέγερση νέου διδακτηρίου, το ιστορικό της μετεγκατάστασης του 2/θεσίου Δημοτικού Σχολείου, αφηγηματικές μαρτυρίες, μαθητικές καταστάσεις, … καθώς και αξιολογικοί πίνακες του σχολικού έτους 1956/57.

Στο 10^ο κεφάλαιο παρουσιάζεται η ανάλυση των συγκεντρωτικών και μαθητικών καταστάσεων του σχολικού έτους 1957-1958 (στατιστικοί πίνακες με επιτυχόντες, αποτυχόντες, αρίστων, σχολικής διαρροής, πρώτης εγγραφής και αποφοιτήσαντες, σχολικά βιβλία, και αναδεικνύεται μέσα από τα υπηρεσιακά έγγραφα η πολύπλευρη εκπαιδευτική και κοινωνική δράση των εκ Κερκύρας καταγόμενων εκπαιδευτικών Σπύρου Ρίγγα και Δημήτρη Βοντετσιάνου.

Στο 11^ο κεφάλαιο παρουσιάζονται οι αφηγηματικές αναμνήσεις αποφοιτούντων μαθητών κατά τα σχολικά έτη 1957/58, καθώς και αξιολογικοί και συγκεντρωτικοί πίνακες του σχολικού έτους 1959/60.

Στο 12^ο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα βιογραφικά των εκπαιδευτικών Σπύρου Ρίγγα, Δημήτρη Βοντετσιάνου και Γεράσιμου Βεργίνη.

Στο 13^ο κεφάλαιο αναφέρονται οι δάσκαλοι του Δημοτικού Σχολείου  Αρχοντοχωρίου κατά τα σχολικά έτη 1960/61 και 1961/62 επί της διεύθυνσης της Διδασκάλισσας Κλεοπάτρας Διβάρη: Γεράσιμου Βεργίνη, Ιωάννη Σκληρού, Παναγιώτη Ντζουροπάνου, Γεωργίου Νάστου  και Σπυριδούλας-Λούλας Κολυβά.                 

Στο 14^ο κεφάλαιο παρουσιάζεται η δράση του σχολείου στην περίοδο 1960-61, καθώς και τα βιογραφικά των υπηρετούντων σ’ αυτό δασκάλων.

Στο 15^ο κεφάλαιο παρουσιάζονται πολλές αφηγηματικές αναμνήσεις μαθητών της δεκαετίας 1950-1960.

Στο τέλος, στο 16^ο  κεφάλαιο, παρουσιάζονται τα συμπεράσματα και το αναβαθμισμένο κτιριακά και παιδαγωγικά σχολείο, με τη διατύπωση προτάσεων για μια καλύτερη στο ψηφιακό μέλλον σχολική ζωή.

Υ.Γ: Η παρούσα εργασία αφιερώνεται στους μαθητές της περιόδου 1950-1960, τους σημερινούς 70ρηδες και 75ρηδες της Τ. Κ. Αχοντοχωρίου Αιτ/νίας.

 

 Κεφάλαιο  1        

 ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ  από το 1944 μέχρι το 1948

4/τές Δημοτικό  +   8/τάξιο Γυμνάσιο

 

     Μετά την απελευθέρωση η δομή της εκπαίδευσης άλλαξε. Με τον Ν. 1468/1944 « περί τροποποίησης του υπ αριθ. 1949/1939» καταργήθηκαν τα διτάξια Λύκεια του ν. 1849/1939, που άλλωστε δεν είχαν λειτουργήσει, και προστέθηκαν στο Γυμνάσιο δύο τάξεις: η ΙΖ (εβδόμη) και η Η΄ (ογδόη). Με τις νομοθετικές αυτές διατάξεις το σχολείο παρέμεινε 12/χρονο. Τα πρώτα τέσσερα χρόνια οι μαθητές φοιτούσαν υποχρεωτικά στο 4/χρονο  δημοτικό σχολείο και στη συνέχεια, ύστερα από εσωτερικές εξετάσεις, οι επιτυχόντες παρακολουθούσαν τις δύο προπαρασκευαστικές τάξεις, την Ε’ και την Στ’ ή την Α’ και Β’ τάξη του 8/ταξίου Γυμνασίου (4δημ + 2 δημοτικό προπαρ. + 6 γυμν.) = 12/χρονο σχολείο).

    Οι αποφοιτήσαντες μαθητές από τη Στ’ τάξη ή τη Β’ Γυμνασίου έδιναν εξετάσεις για να εισαχθούν στη Γ’ τάξη του 8/ταξίου Γυμνασίου και να φοιτήσουν άλλα 6 χρόνια. Όσοι μαθητές δεν ήθελαν να συνεχίσουν στο 8/τάξιο Γυμνάσιο (να ακολουθήσουν τα προπαρασκευαστικά μαθήματα της Ε’ και Στ ή Α και Β τάξη Γυμνασίου) υπήρχε η εναλλακτική να κάνουν τις άλλες δύο τάξεις στο Δημοτικό κανονικά, την Ε’ και την Στ. με άλλο σχολικό πρόγραμμα.

    Το δημοτικό ουσιαστικά είχε μετατραπεί σε 4/τρατάξιο. Αν και τυπικά παρέμεινε εξαετές (4+2) οι εξετάσεις το μετέτρεπαν σε τετραετές, καθώς η φοίτηση στην επόμενη βαθμίδα (Γυμνάσιο) προϋπόθετε εισαγωγικές εξετάσεις. Το Γυμνάσιο τυπικά λειτουργούσε Οκτατάξιo. Δέχονταν τους ειδικά προετοιμασμένους αποφοίτους της Στ΄ Δημοτικού στην Γ΄ Γυμνασίου του 8/ταξίου Γυμνασίου! Όμως,  οι τάξεις Α΄ και Β’ Γυμνασίου δεν λειτούργησαν ποτέ ή λειτούργησαν με ελάχιστους μαθητές…

 

4/τάξιο +… Δημοτικό                        8/τάξιο    Γ υ μ ν ά σ ι ο

1-2-3-4---.        /        1-2-           3^ης -4^ης -5^ης -6^ης -7^ης -8^ης  Γυμνασίου ή Γ’ Λυκείου

Έτσι σημερινή Ε τάξη του Δημ. ήταν η     1^η -Α’ Γυμνασίου προπαρασκευαστικά

•  Στ’   Δημοτικού    ήταν η   2^η -Β’ Γυμνασίου

Το γυμνάσιο δέχεται στην Γ’ Τάξη τους απόφοιτους της Στ΄

•  Α’ Γυμνασίου         ήταν  η   3^η - Γ΄ Γυμνασίου
•  Β’ Γυμνασίου         ήταν  η   4^η - Δ’ Γυμνασίου
•  Γ’ Γυμνασίου         ήταν  η   5^η - Ε΄ Γυμνασίου

•  Α’  Λυκείου            ήταν  η   6η- Ζ’ Γυμνασίου
•  Β    Λυκείου           ήταν  η  7η - Στ’ Γυμν (ΗΖ (εβδόμη, 7^η Γυμν.)
• Γ΄ Λυκείου             ήταν  η   8η- Η’ Γυμνασίου (ογδόη, 8^η Γυμν.)

Η ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΑΠΟ ΤΟ 1950 ΜΕΧΡΙ ΤΟ 1959/60

Από το 8/άξιο Γυμνάσιο στο 6/άξιο Γυμνάσιο : 6 χρόνια Δημ. + 3 χρόνια Γυμν. + 3 χρόνια Λύκειο

   Κατά τη δεκαετία του 1950 με την επικράτηση των συντηρητικών και των κεντρώων κομμάτων στο πολιτικό σύστημα έγιναν νέες αλλαγές και στο εκπαιδευτικό σύστημα (την περίοδο αυτή αναδείχτηκαν στην πολιτική σκηνή της χώρας μας οι προσωπικότητες των οικογενειών Κ. Καραμανλή και Γ. Παπανδρέου).

   Την περίοδο αυτή, όπως προαναφέραμε παραπάνω, το 8/άξιο γυμνάσιο είχε έξι τάξεις καθαρά γυμνασιακές (Γ- Δ - Ε - ΣΤ- Ζ- Η ή 3^η  - 4^η  - 5^η – 6^η – 7^η – 8^η Γυμνασίου). Η Α ή 1^η  και η Β ή 2^η τάξη ήταν οι Ε΄ και Στ’ Δημοτικού, οι προπαρασκευαστικές. Οι τάξεις αυτές δεν λειτούργησαν ουσιαστικά, αφού τα αποτελέσματα των εσωτερικών εισαγωγικών εξετάσεων στη Δ’ και Στ’ απέτρεπαν σχεδόν το σύνολο των μαθητών να παρακολουθήσουν το προπαρασκευαστικό γυμνασιακό πρόγραμμα.

    Εξαιτίας της μειωμένης συμμετοχής των μαθητών στις πρώτες τάξεις του Οκταταξίου Γυμνασίου το υπουργείο, με διάταξη το σχολικό έτος 1949/50, κατήργησε τις διατάξεις του Ν. 1944 και επανέφερε τις διατάξεις του αν. 4373/1929, δηλαδή το Εξατάξιο Γυμνάσιο (με τάξεις από την Α΄ μέχρι τη Στ’ Γυμνασίου).

   Με τη μεταρρύθμιση του 1949/50 και τον αναγκαστικό νόμο Ν. 1823/1951 καθιερώθηκε η διάρθρωση της Γενικής Εκπαίδευσης σε δύο βαθμίδες, την  εξαετή- 6/χρονη στοιχειώδη και την εξαετή-6/χρονη μέση. Το σύστημα της μέσης ήταν 3 χρόνια γυμνάσιο και 3 χρόνια λύκειο (6 Δημ. + 3 Γυμν. + 3 Λύκειο = 12/χρονη εκπαίδευση). Στη νέα αυτή διάρθρωση υπήρχαν και πάλι εισιτήριες εξετάσεις από βαθμίδα σε βαθμίδα. ^[1]

"[1] Οι εισαγωγές εξετάσεις για το Γυμνάσια … γίνονταν από τα ίδια τα σχολεία και ο υποψήφιος έπρεπε να μεταβεί και να εγκατασταθεί κάποιο χρονικό διάστημα στις έδρες αυτών προκειμένου να λάβει μέρος σ’ αυτές (το ίδιο γίνονταν και για τα ΑΕΙ). Το ψηλό κόστος δρούσε προφανώς αποθαρρυντικά για τα παιδιά αγροτικών-κτηνοτροφικών οικογενειών. Η εγγραφή στην Μέση Εκπαίδευση  κόστιζε αρκετά για κάθε έτος σπουδών, ενώ ακόμη και τα βιβλία πληρώνονταν  από τους σπουδαστές! («Η Ιστορία των εισαγωγικών εξετάσεων», Αλ. Χατζηκώστας, http://www.xatzikostas.gr/paideia) "

 Μέχρι το 1959/60, οπότε έχουμε και την πρώτη (δομική) μεταρρύθμιση της περιόδου που εξετάζουμε, ίσχυαν όσα σε γενικές γραμμές κληρονομήθηκαν από τις μεταρρυθμίσεις: ν. 1929, Α. Ν. 770/1937 και Α. Ν. 1849/1939, Ν. 1944, Ν. 516/1948. Εννοείται με όσες ρυθμίσεις, τροποποιήσεις, αναθεωρήσεις και καταργήσεις διατάξεων, δομών, οργανωτικών και διοικητικών διευθετήσεων που ψηφίστηκαν στο μεσοδιάστημα με τους ν. 1949, και Ν. 1823/1951, Σύνταγμα του 1952, ν. 1954 . κ.α. ^[2].

 "[2] Χάρης. Αθανασιάδης, Τα αποσυρθέντα βιβλία. Έθνος και σχολική Ιστορία στην Ελλάδα, 1858-2008, Εκδότης: Αλεξάνδρεια"

ΝΕΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΔΟΜΗ ΤΟ 1959

    Το 1959 και για λίγο διάστημα έχουμε την επαναφορά του παλιού οργανωτικού σχήματος (3 Γυμνάσιο + 4 Λύκειο) με την αφαίρεση μιας τάξης από τη Στοιχειώδη Εκπαίδευση- το Δημοτικό(6 - 1= 5) και την προσθήκη της στη Μέση Εκπαίδευση – στο Λύκειο (3+1=4). Το Λύκειο πήρε 1 χρόνο από το Δημοτικό, ώστε να σχηματίζονται δύο κύκλοι σχολείων, ένας τριετής (το παλιό Ελληνικό Σχολείο) και ένα τετραετές Λύκειο: 5 χρόνια στο δημοτικό + 3 Γυμνάσιο + 4 Λύκειο (=12 /χρονο σχολείο).

   Κι αυτή η δομική αλλαγή δεν πέτυχε. Η μειωμένη συμμετοχή των μαθητών στις πρώτες τάξεις του Οκταταξίου Γυμνασίου (11/χρονοι μαθητές ήταν αδύνατο να ζήσουν μόνοι ή οικότροφοι…) οδήγησε το υπουργείο, το σχολικό έτος 1959/60, να καταργήσει τις διατάξεις του ν. 1959 και να επαναφέρει τις διατάξεις του ν. 4373/1929, και ν. 1951, δηλαδή το Εξατάξιο Γυμνάσιο (με τάξεις από την Α΄ μέχρι τη Στ’ Γυμνασίου).

Το πολιτικό και ιδεολογικό κλίμα της περιόδου

    Ο Ν. 1823/1951 και το Σύνταγμα του 1952 εισήγαγαν στην πολιτική και κρατική ιδεολογία τον όρο «ελληνοχριστιανικός πολιτισμός».^[3] 

"[3] Η_εκπαίδευση_στην_μετεμφυλιακή_Ελλάδα, Ε. Μεταξούδης"

Κατά με τον Σ. Κουμανούδη, «ο όρος αυτός αποτελούσε τον ακρογωνιαίο λίθο της συντηρητικής ιδεολογίας. Ο όρος ελληνοχριστιανικός υποδήλωνε τη σύζευξη δύο παραδόσεων, της Ελληνικής και της χριστιανικής (ορθόδοξης). Στην προκειμένη περίπτωση χρησιμοποιήθηκε ως ανάχωμα στην ετερότητα και ως επικάλυμμα για την ακύρωση θεμελιωδών δικαιωμάτων». ^[4]

"[4]Η παρακάτω πηγή μας πληροφορεί για το πολιτικό κλίμα που επικρατούσε την  εποχή εκείνη: 2 Φεβρουαρίου 1951 : «…. Υπάρχει δυστυχώς μια κατηγορία πνευματικών ανθρώπων, οι οποίοι ανήκουν στην εθνικήν οικογένεια, αλλά είναι δυστυχώς ουδέτεροι, απόντες και άμαχοι εις τον αγώνα της Ελλάδας και της ελευθερίας των θανάσιμων εχθρών των. Οι άνθρωποι αυτοί οι οποίοι τοποθετούν εαυτούς εις τα μετόπισθεν του εθνικού αγώνος και προσπαθούν να παραμείνουν ουδέτεροι δεν έχουν το δικαίωμα να είναι ηγέται»."

π. χ. Υποχρέωνε  με βάσει το Ν. 516/1948 τους υποψηφίους προς διορισμό εκπαιδευτικούς να υποβάλλουν δήλωση νομιμοφροσύνης, προκειμένου να αναλάβουν υπηρεσία.^[5]  

 "[5] https://www.academia.edu/37867846/)"

Επίσης με τον Ν. 1823/1951 εξορίστηκαν προοδευτικοί εκπαιδευτικοί, και διώχτηκαν εκατοντάδες  άλλοι ως αριστεροί και συνεργάτες του ΕΛΑΣ, υμνήθηκε στα βιβλία της ιστορίας το ΕΔΕΣ, εξαφανίζοντας συγχρόνως το ρόλο του ΕΑΜ στην Εθνική Αντίσταση, θεσμοθετήθηκε ο δημοσιοϋπαλληλικός κώδικας, καθιερώθηκε η τεχνική εκπαίδευση (1958), ψηφίστηκε ο νόμος 4.000 «περί τεντιμποϊσμού… κ. ά. ^[6]

  "[6] ΚΟΜΕΘ"

  Σε αυτό το πλαίσιο, εξάλλου, το άρθρο 11 του Συντάγματος του 1952 απαγόρευε την απεργία στους δημοσίους υπαλλήλους. Με αυτή τη συνταγματική ρύθμιση κηρύχθηκε παράνομη η μεγάλη απεργία των εκπαιδευτικών το 1963 . ^[7]

"[7] Η εκπαίδευση στην μετεμφυλιακή Ελλάδα. Ανάλυση των εκπαιδευτικών διεργασιών και πολιτικών μέχρι το τέλος της δεκαετίας του ’50, Ελευθέριος Μεταξούδης, https://www.academia.edu/37867846/"

 

Κεφάλαιο 2

ΤΑ ΑΝΑΓΝΩΣΤΙΚΑ ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΑ 1950-1960

   Το 1947/8 η κυβέρνηση Τσαλδάρη έκανε την πρώτη μεταρρύθμιση η οποία βασίζονταν σε όσα σε γενικές γραμμές είχαν νομοθετηθεί τη Μεταξική περίοδο (Α. Ν. 770/1937 και Α. Ν. 1849/1939). Εννοείται με νέες ρυθμίσεις, τροποποιήσεις, αναθεωρήσεις και καταργήσεις διατάξεων, δομών, … στο χώρο της εκπαίδευσης.

π.χ. στα αναγνωστικά που εκδόθηκαν το 1949 και χρησιμοποιήθηκα τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1950, δεν υπήρχαν στα κείμενα αναφορές στο μεταξικό καθεστώς, όμως, ο ιδεολογικός προσανατολισμός της κοινωνίας μέσα από τον έλεγχο του περιεχομένου των σχολικών βιβλίων και ιδιαίτερα των Αναγνωστικών -συγκεντρωτικό - κρατικο παρεμβατικό πνεύμα- συνεχίστηκε. Μπορεί να αντικαταστάθηκαν τα εξώφυλλα των βιβλίων από τους μικρούς φαλαγγίτες και τους λόγους του Ι. Μεταξά στο περιεχόμενό τους….^[8], 

  "[8]Κανταρτζή & Καψοκαβάδης, 2010 β"

όμως, τα νέα βιβλία είχαν ίδιους στόχους και διατήρησαν την ίδια μεθοδολογία με τα προηγούμενα αναγνωστικά ^[9] 

" [9]Χατζησαββίδης, 1992: 19"

Επιπλέον, την περίοδο αυτή, είχε εισαχθεί στα βιβλία της Ε’ τάξης και ΣΤ’, η καθαρεύουσα, με αποτέλεσμα ο βαθμός δυσκολίας κατανόησης των κειμένων όλο και μεγάλωνε (μέχρι τότε ήταν γραμμένα με τη γραμματική του Τριανταφυλλίδη- δημοτική γλώσσα).

Το αλφαβητάριο του 1949, γνωστό και σαν
«Τα καλά παιδιά», του Επαμεινώνδα Γεραντώνη

   Το 1954 επί υπουργίας του Κωνσταντίνου Καλλία της κυβέρνησης του Αλέξανδρου Παπάγου εκδόθηκαν τα νέα αναγνωστικά, από τα μακροβιότερα στην ιστορία της ελληνικής εκπαίδευσης. Τα αναγνωστικά αυτά χρησιμοποιήθηκαν αναλλοίωτα μέχρι το 1964. Στο διάστημα αυτό ασκήθηκε έντονη κριτική στο ιδεολογικό περιεχόμενό τους, στη γλώσσα και στην αισθητική  τους μορφή καθώς τα αναγνωστικά αυτά με αλλαγές κειμένων και αλλαγές στη γλώσσα χρησιμοποιήθηκαν επί σειρά ετών^[10].

"[10]Στη δεκαετία του 1950, μέχρι και τη μεταρρύθμιση του Γ. Παπανδρέου (1963/4) τα βιβλία στο εξατάξιο Γυμνάσιο πληρώνονταν από τους σπουδαστές, ενώ στο δημοτικό η παιδεία ήταν δωρεάν."

Το περιεχόμενο και η εικονογράφηση των αναγνωστικών

   Σε όλα τα αναγνωστικά των περιόδων αυτών κυριαρχούσε το τρίπτυχο, Θρησκεία-Πατρίδα-Οικογένεια και το ηρωικό παρελθόν. Τα κείμενα ομαδοποιούνταν σε κύκλους υπό τους χαρακτηριστικούς τίτλους: από το θρησκευτικόν βίον, από τον εθνικόν βίον, από τον ηθικόν και κοινωνικόν βίον, από τον οικογενειακόν βίον.

   Αυτό που τα έκανε να ξεχωρίζουν από τα αναγνωστικά των προηγούμενων περιόδων ήταν η εικονογράφηση των νέων βιβλίων με θέματα από την αρχαιότητα.. και την ελληνική παράδοση. ^[11]

 "[11] Τα Αναγνωστικά του δημοτικού ήταν δωρεάν, ενώ τα άλλα βιβλία (ιστορία, φυσική, χημεία, …) τα αγόραζαν. Ήταν τα λεγόμενα «βοηθητικά» του Δημοτικού Σχολείου, που στόλιζαν και τις βιβλιοθήκες αυτών, και τα οποία στην πραγματικότητα ήταν φυλλάδες που δεν μπορούσαν να συγκριθούν με τα του Ο. Ε. Δ. Β. Αυτά τα βιβλία τα αγόραζαν οι μαθητές ξεχωριστά ή στο Βιβλίο «Άπασα η ύλη» ή «Πάσα ύλη»!"

      Τα μεταπολεμικά Αναγνωστικά τα εικονογράφησαν με τις προσωπικές τους ευαισθησίες, οι τρείς σημαντικοί Έλληνες χαράκτες: ο Τάσσος (1914-1985), ο Κώστας Γραμματόπουλος (1916-2003) και η Λουίζα Μοντεσάντου (1917-2007). Για το σχεδιασμό τους βασίστηκαν στις αρχές του δασκάλου τους Κεφαλληνού και στη διδασκαλία του για το σχεδιασμό των εντύπων και τη χαρακτική. Το γνωστό σε όλους Αναγνωστικό της Α’ τάξης σχεδιάστηκε από τον  Κ. Γραμματόπουλο, της Β’ τάξης σχεδιάστηκε από τη Λουίζα Μοντεσάντου… και της  Γ΄, Ε΄ και ΣΤ΄ τα αναγνωστικά εικονογραφήθηκαν από τους χαράκτες: Τάσσο, Σπ. Βασιλείου και Μανουσάκη. Ήταν, βέβαια, καλαίσθητα και προσαρμοσμένα στην ηλικία των παιδιών. ^[12] 

"[12] Η δικτατορία επανέφερε αυτούσια τα αναγνωστικά του 1954. Οι μαθητές/τριες της περιόδου 1954 μέχρι 1974 διδάχτηκαν, με ελάχιστες παραλλαγές, από το περιεχόμενο των βιβλίων του 1954. Αλλά και μεταδιδακτορικά εγκρίνονται  τα αναγνωστικά του 1954 για τις δύο πρώτες τάξεις ενώ για τις μεγαλύτερες τάξεις εισήχθησαν τα αναγνωστικά που ίσχυσαν τα 1965. Στη Γ΄ τάξη επανέφεραν το αναγνωστικό του Παπαντωνίου «Τα ψηλά βουνά», δυστυχώς μόνο για ένα έτος και το επόμενο έτος αντικαταστάθηκε από το Αναγνωστικό της Γ΄ τάξης της Αγγελικής Βαρελλά. (Χατζηδάκης, 1949)"

Όμως, η εικονογράφηση των κειμένων υπηρετούσε και αυτή τον ίδιο ιδεολογικό προσανατολισμό.

Εσωτερική εικονογράφηση:  «Η ευτυχισμένη οικογένεια…»

   Τα περισσότερα Αναγνωστικά τόσο στη δεκαετία του 1950 όσο και στις επόμενες δεκαετίες κύλησαν πάνω στα ίδια αξιακά πλαίσια. Μέσα από τις σελίδες των σχολικών βιβλίων προβάλλονταν η εικόνα του καλού παιδιού, της ευτυχισμένης οικογένειας και της οικογενειακής ενότητας αντανακλώντας έναν κόσμο όπου όλα είναι ιδανικά και όμορφα. ^[13] 

 "[13]http://e-library.iep.edu.gr/iep/articles/presentation/page_003.html"

Εργασία και Χαρά, Χαρά Δημητρακόπουλου. Αναγνωστικό B΄ δημοτικού, εικονογράφηση Λουίζα Μοντεσάντου, ΟΕΣΒ, εν Αθήναις 1949. Συλλογή Ιορδάνη Χριστοδούλου

Ενδεικτικά μοτίβα αποτελούν το Αλφαβητάριο της Α΄ τάξης, το βιβλίο της Β΄ τάξης του 1951, «Εργασία και χαρά» και το Αναγνωστικό της Δ΄ τάξης.

   Στο «Αλφαβητάριο», το αναγνωστικό της Α’ τάξης, προβάλλεται μέσα από τις εικονογραφήσεις του βιβλίου η εικόνα του καλού παιδιού (ηθική, θρησκευτική και πατριωτική διάπλαση), της ευτυχισμένης οικογένειας… και της οικογενειακής ενότητας. Το πλέον αναγνωρίσιμο αλφαβητάριο του δημοτικού, ίσως και το πιο επιτυχημένο όλων των εποχών, είναι αυτό του 1955, που παρέμεινε στα σχολεία έως το 1974.

Το Αλφαβητάριο «Τα καλά παιδιά» (1949-1981),
εικονογράφηση Κώστας Γραμματόπουλος
[α΄έκδ. 1949], ΟΕΣΒ, Αθήνα 1950.

Το Αναγνωστικό «Εργασία και Χαρά» είναι της Χαράς Δημητρακοπούλου, με εικονογράφηση της Λουίζας Μοντεσάντου, η οποία ανήκει στις μεγάλες χαράκτριες. Αν δούμε την εσωτερική εικονογράφηση του Αναγνωστικού θα διαπιστώσουμε πως όλες οι σελίδες είναι «στολισμένες» με σχέδια ακόμα και στα περιθώρια.

(Η Λουίζα Μοντεσάντου κλήθηκε και κατά τη μεταπολίτευση, για να σχεδιάσει μια σειρά από τα Ανθολόγια.)

Κατά τον Συγγραφέα και Δρ. Λογοτεχνίας, Γιάννη Δ. Μπάρτζη (9) «το Αναγνωστικό της Δ’ τάξης δομικά και θεματολογικά αποτέλεσε πρότυπο για τις επόμενες δεκαετίες. Είναι γραμμένο σε Γλώσσα δημοτική και καθαρεύουσα, μισό και μισό:

Στη Θεματολογία του Πρώτου Μέρους, με Δημοτική Γλώσσα, βλέπουμε κείμενα όπως:

«Η πατρίδα μας», «Τι είναι η πατρίδα μας», του Πολέμη, «Από την οικογενειακή ζωή», «Από τη ζωή των παιδιών», «Από τη θρησκευτική ζωή», «Από την κοινωνική ζωή», «Από την αγροτική και θαλασσινή ζωή», «Από τις εθνικές παραδόσεις», «Από τη ζωή των αρχαίων», «Από την εθνική μας ζωή», και ένα κεφάλαιο με τίτλο

«Οι φίλοι μας τα πουλιά». 

Στα περιεχόμενα του Β μέρους, με καθαρεύουσα Γλώσσα, βλέπουμε κείμενα όπως:

 «Οι μύθοι» και ξανά:

«Από την οικογενειακήν ζωήν», «Από την ζωήν των παιδιών», «Από την θρησκευτικήν ζωήν», «Από την κοινωνικήν ζωήν», και μετά

«Από τον βίον των αρχαίων»,

«Από την ελληνικήν φύσιν»,

«Πολιτιστικά έργα»,

«Πατριωτικές σελίδες» … και τελειώνει με τον Εθνικό ύμνο.^[14]

"[14] εικονογραφημένο υλικό: βιβλιοθήκη ΕΛΙΑ, Βιβλιοθήκη Μήτση Θ. Σπύρου"

Εξώφυλλο αναγνωστικού Δ’ Δημοτικού, 1952

 Εδώ έχουμε ένα Αναγνωστικό της Δ΄ Δημοτικού, είναι η πρώτη του έκδοση το 1949, σε εικονογράφηση Σπύρου Πολενάκη. Τα περιεχόμενά του καθορίζουν και όλα τα Αναγνωστικά μέχρι το 1974 …και το 1979.

 Τα Αναγνωστικά της Β (διαχρονικό) και Στ΄ τάξης (διαχρονικό).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Όπως γράψαμε στην αρχή του άρθρου, η παρουσίαση της ερευνητικής μελέτης, του δάσκαλου και ερευνητή κ. Μήτση,  θα γίνει σε τέσσερα μέρη με παράλληλες δημοσιεύσεις, με τη μία να είναι συνέχεια της άλλης.
Το επόμενο άρθρο μας θα  περιλαμβάνει, "Οι Επτανήσιοι Δάσκαλοι στο 2/θέσιο Δημοτικό Σχολείο Αρχοντοχωρίου  στη δεκαετία 1950-1960",  "ΤΟ 2/ΘΕΣΙΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΡΧΟΝΤΟΧΩΡΙΟΥ ΣΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ 1950 – 1960: αξιολογικοί και στατιστικοί πίνακες …κ. ά.", και "ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΤΙΚΩΝ ΠΙΝΑΚΩΝ".