ΜΑΡΙΑ Ν. ΑΓΓΕΛΗ: Xυλοπίτες και χυλόπιτα…

Xυλοπίτες  και χυλόπιτα…

Γράφει η δρ Μαρία Ν. Αγγέλη

 «Τότε οι γριές δεν τα έκοβαν έτσι λεπτά τα φύλλα. 

Τάτριβαν με τα χέρια, όπως όπως. Άλλα χοντρά, 

άλλα λεπτά, όπως τύχαινε…  Τώρα κοντά 

τα ’κοβαμε λεπτά, χυλοπίτες που λέμε τώρα. 

Και τότε τάβραζαμε και δεν τα σούρωναμε, 

μη φύγει το γάλα. Έβαναμε στο τ(η)γάνι 

να κάψει το λάδ’ κι έριχναμε τριμμένο τυράκι 

να τσ(ι)γαρ(ι)στεί. Το ανακάτωναμε στην κατσαρόλα

 και νια χαρά τότρωγαμε… Τώρα οι νοικοκυρές, 

αυτά απ’ το σούπερ μάρκετ τα σουρώνουνε…».

 Προφορική αφήγηση Σοφίας Λαϊνά, από τον  

Πρόδρομο Ξηρομέρου Αιτωλοακαρνανίας, ετών 91.

Ένα ζεστό χειμωνιάτικο φαγητό είναι οι χυλοπίτες. Απλές με καβουρδισμένο τυράκι. Πικάντικες με κόκορα κοκκινιστό ή κότα …
Οι γυναίκες στην αγροτική κοινωνία ετοίμαζαν  αυτό το ζυμαρικό τον Αύγουστο μήνα. Χρησιμοποιούσαν απλά υλικά: αλεύρι, γάλα, και αυγά προαιρετικά. Ζύμωναν το αλεύρι με το γάλα και τα αυγά, όλα φρέσκα και αγνά. Στα νεώτερα χρόνια οι γυναίκες πρόσθεταν και μια δόση σιμιγδάλι στη ζύμη, για να γίνονται πιο νόστιμες… Έκοβαν στη συνέχεια αυτό το ζυμάρι σε μικρά κομμάτια και τα έκαναν μπαλάκια. Το κάθε ζυμαρένιο μπαλάκι το άνοιγαν μετά με τον πλάστη πάνω στο πλαστήρι (ή πλαστήρα) μέχρι να γίνει ένα μεγάλο φύλλο σαν αυτά που χρησιμοποιούσαν για τις πίτες. Τα άνοιγαν με την ίδια τεχνική και μαεστρία! Το άνοιγμα των φύλλων δεν είναι απλή δουλειά. Χρειάζεται τέχνη και επιδεξιότητα για να γίνει το φύλλο λεπτό, σχεδόν διάφανο, στρογγυλό, αψεγάδιαστο. Τέχνη που την μετέφεραν με τον καιρό οι μεγαλύτερες στις μικρότερες γυναίκες…
Ακολουθούσε το κόψιμο τους σε λεπτές λωρίδες ή σε μικρότερα τεμάχια, τις λεγόμενες χυλοπίτες. Η αυγουστιάτικη ζέστη στέγνωνε τις απλωμένες χυλοπίτες οι οποίες στη συνέχεια  αποθηκεύονταν για το χειμώνα… Μαζί με τον τραχανά αποτελούσαν εκλεκτά ζυμαρικά για τη διατροφή της οικογένειας. [Βλέπετε: Τραχανάς. Τραχανόσουπα, τραχανόπιτα και τραχανοκουβέντα… ]

Οι χυλοπίτες κατά τόπους φέρουν διαφορετικές ονομασίες. Για παράδειγμα στο Βάλτο Αιτωλ/νίας λέγονται πέτρα. Η ονομασία οφείλεται στο εργαλείο με το οποίο ανοίγουν οι νοικοκυρές το φύλλο, το οποίο λέγεται βεργόξυλο ή πετρόξυλο.
 

Στα παιδικά μου χρόνια είχα δει τη γιαγιά Χαρίκλεια, τη «Μήτσαινα» και τη γιαγιά Σταθούλα, τη «Στέργινα» αφού στέγνωναν τα φύλλα να τα σπάζουν σε ακανόνιστα κομμάτια..Τότε μου φαινόταν άσχημα. Τώρα που τα θυμάμαι τα βρίσκω ιδιαίτερα. Είχαν ένα ακαθόριστο σχήμα, δεν ήταν ομοιόμορφα…
Αργότερα, θυμάμαι τη μάνα και τη γειτόνισσα, τη θεια Μυγδάλω να διπλώνουν τα φύλλα, όσο ήταν ακόμα νωπά, και να τα κόβουν σε λεπτές λωρίδες συμμετρικές. Ήταν πιο λεπτεπίλεπτα, πιο όμορφα. Σαν αγοραστά. Μου άρεσαν εμφανισιακά. Απαιτούνταν βέβαια περισσότερος χρόνος για να κοπούν. Θυμάμαι πως γέμιζε το σπίτι απλωμένα καθαρά τραπεζομάντηλα ή σεντόνια λευκά σαν το χιόνι και πάνω τους απλωμένα τα φύλλα…
Οι χυλοπίτες παρασκευάζονταν σε μεγάλες ποσότητες. Οι οικογένειες εκείνη την εποχή ήταν πολυμελείς και το συγκεκριμένο ζυμαρικό το έτρωγαν τουλάχιστον μια φορά την εβδομάδα. Για πολλές οικογένειες οι χυλοπίτες μαζί με τον τραχανά αποτελούσαν το καθημερινό πρωινό γεύμα. Μαγειρεύονταν εύκολα, τους ζέσταινε και πάνω από όλα ήταν θρεπτικό και τους «κράταγε» χορτάτους. Οι γυναίκες υπολόγιζαν επίσης και τα φιλέματα. Δηλαδή κάποιες «βρασιές» που θα έδιναν στα παιδιά, αν είχαν δική τους οικογένεια, σε φίλους και συγγενείς που δεν έμειναν στο χωριό. Κυρίως κατοικούσαν στην Αθήνα και έρχονταν για λίγες μέρες στο χωριό… Οι χυλοπίτες όπως και ο τραχανάς φυλάσσονταν σε μαξιλαροθήκες, που χρησιμοποιούνταν ειδικά για τα ζυμαρικά της χρονιάς.
Τα τελευταία χρόνια κάποιες γυναίκες για να αποφύγουν το άνοιγμα φύλλων με τον πλάστη χρησιμοποιούν ένα μικρό εργαλείο που ανοίγει σαν λωρίδα το φύλλο και πιο εύκολα το κόβουν χυλοπίτες στη συνέχεια. Τις στεγνώνουν όπως παλιά… Οι περισσότερες βέβαια προμηθευόμαστε και αυτό το ζυμαρικό από τα ράφια του σούπερ μάρκετ.
Η μάνα έβραζε χυλοπίτες ως πρωινό φαγητό για τον πατέρα κυρίως, να τον κρατάει ολημερίς στη σκληρή δουλειά, αλλά και ως εύκολο βραδινό για να ζεσταθούμε… Τις «έκαιγε» με γιδίσιο βούτυρο και τυράκι χοντροκομμένο δικής μας παραγωγής. Μοσχοβολούσε το μαγειρειό της…
Προχτές, μια κρύα μέρα, σκέφτηκα να κάνω ένα τέτοιο ζεστό πρωινό. Προμηθεύτηκα χυλοπίτες από το σούπερ μάρκετ, όπου υπάρχει ποικιλία αυτού του ζυμαρικού.
Παρασκευή: βράζουμε σε αναλογία μια κούπα χυλοπίτες και δύο κούπες νερό. Αφού βράσει το αλατισμένο νερό ρίχνουμε τις χυλοπίτες. Όταν χυλώσουν τις σβήνουμε. Σε ένα τηγάνι βάζουμε λίγο λαδάκι ή βούτυρο. Όταν ζεσταθεί ρίχνουμε θρυμματισμένο τυρί φέτα. Καβουρδίζουμε το τυρί σαν να καίγεται 3-4 λεπτά ανακατεύοντας χαλαρά και μετά το προσθέτουμε στην κατσαρόλα με τις χυλοπίτες. Εκεί ακούγεται ένα τζιζζζ! Απολαμβάνω το τσίριγμα που κάνει. Μου θυμίζει το τηγάνι της μάνας… Στη συνέχεια σερβίρουμε σε βαθύ πιάτο. Είναι ένα διαφορετικό πρωινό…
Οι χυλοπίτες βέβαια, όπως είναι γνωστό, αποτελούν ένα εξαιρετικό ζυμαρικό συνοδευτικό για κόκορα ή κότα … Νόστιμα κυριακάτικα  και γιορτινά πιάτα…

Μεταφορικά χρησιμοποιείται η φράση: «έφαγα χυλόπιτα»! Ή «έριξα χυλόπιτα»!

Η φράση αυτή χρησιμοποιείται για να υποδηλώσει την ερωτική απόρριψη. Η προέλευσή της εντοπίζεται στις αρχές του 19ουαιώνα.Τότε που η ιατρική επιστήμη δεν είχε προοδεύσει πολύ και επικρατούσε η πρακτική ιατρική. Πολλοί πρακτικοί γιατροί ήταν απατεώνες ή διαφορετικά «κομπογιαννίτες». Κυρίως πρακτικοί θεραπευτές δρούσαν γύρω από τη χαράδρα του Βίκου. Εκεί μάζευαν τα κάθε είδους βότανά τους για να τα χρησιμοποιήσουν μετά ως γιατροσόφια στους ασθενείς τους… Από την περιοχή Ιωαννίνων προέρχεται και η λέξη κομπογιαννίτες…[κομπώνω+Ιωαννίτης].

H χαράδρα του Βίκου

Ένας κομπογιαννίτης, ονομαζόμενος Παρθένης Νένιμος, θέλησε να θεραπεύσει και τους άρρωστους από έρωτα. Επινόησε λοιπόν ένα παρασκεύασμα γι’ αυτή τη θεραπεία. Αυτό το «φάρμακο» ήταν ένας χυλός από σιτάρι και μπαχαρικά ψημένα στο φούρνο. Οι ερωτοπαθείς ασθενείς έπρεπε να καταναλώσουν σε τρία συνεχή πρωινά αυτό το χυλό νηστικοί… Έτσι καθιερώθηκε για τον ερωτευμένο που δεν είχε ανταπόκριση ο έρωτάς του, η φράση: «έφαγε χυλόπιτα»! Με αυτόν τον τρόπο θα του περνούσε ο πόνος του έρωτα!  Άρα η φράση είχε κυριολεκτική σημασία και όχι μεταφορική, όπως έχει σήμερα…
[Βλέπετε:https://www.mixanitouxronou.gr/pos-vgike-i-frasi-efage-chilopita-gia-tin-erotiki-aporripsi-o-perifimos-kompogiannitis-pou-giatreve-tous-erotevmenous/]
 

Συμπερασματικά: οι νόστιμες χυλοπίτες παρασκευάζονταν από τη νοικοκυρά για τη διατροφή της οικογένειας το χειμώνα.
Οι «κομπογιαννίτικες» χυλόπιτες παρασκευάζονταν από τον κομπογιαννίτη γιατρό για τη θεραπεία της ερωτικής αρρώστιας…