 |
| Σκίτσο του Κώστα Μητρόπουλου: Δημοσιεύθηκε στον «Οικονομικό Ταχυδρόμο» στις 16 Απριλίου 1987, πριν από 25 περίπου χρόνια! |
Από τον Δημήτρη Στεργίου*
Τα ιστορία στοιχεία για την εισαγωγή της πατάτας στη χώρα μας από τον Ιωάννη Καποδίστρια και η παράδοση για το τέχνασμα του πρώτου κυβερνήτη για την κατανάλωση.....
Το «Κίνημα της Πατάτας», ένα από τα εκατοντάδες «κινήματα» στην Ελλάδα, τα οποία συνήθως αποκτούσαν ιλαρή υστεροφημία, που άρχισε κυρίως τον περασμένο μήνα, το Φεβρουάριο και κορυφώθηκε τις πρώτες ημέρες του Μαρτίου, μας παρακίνησε να κάνουμε μιαν αναδρομή και να θυμηθούμε την «Ιστορία της Πατάτας», η οποία συμπλήρωσε τον ίδιο μήνα 184 χρόνια!
Η πατάτα επιστημονικώς λέγεται «Στρύχνον το κονδυλόρριζον», είναι γνωστή ως "γεώμηλο", καλλιεργείται για τους εδώδιμους κόνδυλούςτης, οι οποίοι είναι πλούσιοι σε άμυλο και αποτελούν τροφή μεγάλης θρεπτικής αξίας.
Σημειώνεται ότι είναι φυτό ιθαγενές των υψιπέδων του Mεξικού, του Περού, της Xιλής και της Kολομβίας, περιοχές όπου ζούσαν Ινδιάνοι, Ίνκας, Aζτέκοι. Μεταφέρθηκε από τη Νότιο Αμερική στην Ισπανία από Ισπανούς εξερευνητές και γρήγορα επεκτάθηκε σε ολόκληρη την Ευρώπη.
Είναι ευρύτατα διαδεδομένη στην Ελλάδα και τρώγεται ως βασικό τρόφιμο. Στην Ελλάδα την έφερε ο Ιωάννης Καποδίστριας. Στην αρχή καλλιεργήθηκε σε περιορισμένη κλίμακα, πειραματικά, στην περιοχή της Tίρυνθας.
Λέγεται μάλιστα ότι ο Ιωάννης Καποδίστριας, λόγω της επιφυλακτικότητας των Ελλήνων προς το νέο τρόφιμο τις κλείδωνε σε αποθήκες τις οποίες εσκεμμένα άφηνε αφύλακτες τη νύχτα, ώστε να μπορεί ο λαός να τις κλέψει νομίζοντάς ότι είναι πολύτιμες.
Η πρώτη ευρωπαϊκή χώρα που εισήγαγε την πατάτα από τη Ν. Αμερική ήταν η Ισπανία το 1565 και σταδιακά ακολούθησαν και άλλες χώρες της Ευρώπης.
Στον ελλαδικό χώρο η πατάτα ήταν γνωστή στις Ιόνιες νήσους πριν από την επανάσταση του ’21. Στην Κέρκυρα φαίνεται ότι η πρώτη καλλιέργεια έγινε το 1800. Σε ιταλικά έγγραφα της Ιονίου Πολιτείας του 1811 αναφέρεται το ενδιαφέρον για τη διάδοση αυτής της καλλιέργειας.
Το 1812 οι Γάλλοι έφεραν στην Κέρκυρα από την Τουλόν φορτίο πατατών για σπορά. Το 1817 εξεδόθη στην Κέρκυρα φυλλάδιο με τον τίτλο «Καλλιέργεια των γεωμήλων», γραμμένο από τον Σ. Παραμυθιώτη. Το 1828 εκδόθηκε στο Παρίσι το βιβλίο "Ερμηνεία της καλλιεργείας του γεωμήλου" του Γρηγορίου Παλαιολόγου.
Πέρα από το περιστατικό αυτό που έχει μείνει πια ως παράδοση, χωρίς να έχει επιβεβαιωθεί από γραπτές μαρτυρίες, στο νέο ελληνικό κράτος η πατάτα εισήχθη, όπως αναφέρθηκε, ως καλλιέργεια και τροφή χάρις στο τεράστιο ενδιαφέρον του κυβερνήτη Καποδίστρια για τον εκσυγχρονισμό της γεωργίας.
Πριν ακόμα εγκατασταθεί στην Ελλάδα, σε επιστολή του, στις 11 Νοεμβρίου 1827 από την Αγκώνα προς τον «κ. Πικτέτ Καζανόβη εις Γενούην», ο Καποδίστριας αναφέρει το ενδιαφέρον του για τη διάδοση της πατάτας στην Ελλάδα.
Από τον Πικτέτ, που φαίνεται ότι είχε ειδικές γνώσεις στο θέμα αυτό, ο Καποδίστριας ζήτησε βοήθεια σε τεχνογνωσία και σε υλικό για σπορά.
Αλλά και η Βουλή των Ελλήνων το 1827 συζητά τη διάδοση της πατάτας και μάλιστα την ανατύπωση του φυλλαδίου το οποίο εξεδόθη στην Κέρκυρα το 1817 με τίτλο «Καλλιέργεια των γεωμήλων», γραμμένο από τον Σ. Παραμυθιώτη, ενώ το 1828 εκδόθηκε στο Παρίσι το βιβλίο «Ερμηνεία της καλλιεργείας του γεωμήλου» του Γρηγορίου Παλαιολόγου.
Στις 24 Ιανουαρίου 1828, μόλις 16 μέρες από την άφιξή του στην Ελλάδα, ο Καποδίστριας γράφει από την Αίγινα στον αδελφό του Βιάρο στην Κέρκυρα και του ζητάει να στείλει από την Κέρκυρα ή τη Ζάκυνθο «μια καλή ποσότητα γεωμήλων» για να σπείρει τα χωράφια που ήδη ετοίμαζε, ενώ ταυτόχρονα περίμενε και άλλο φορτίο που είχε παραγγείλει από το Λίβερπουλ.
Την αποστολή πατάτας ζητούσε και από διάφορους φιλέλληνες που με προθυμία έστελναν οικονομική και επισιτιστική βοήθεια προς την Ελλάδα, όπως ο Εϋνάρδος.
Επειδή η παραγγελθείσα ποσότητα από Λίβερπουλ αργούσε να φτάσει, η καλλιέργεια ξεκίνησε στην περιοχή της Αίγινας με πατάτες από την Κέρκυρα και τη Σύρο.
Την πρώτη εβδομάδα των εργασιών, μεταξύ 23 και 29 Ιανουαρίου 1828, απασχολήθηκαν στη φύτευση 500-600 εργάτες και την αμέσως επόμενη εβδομάδα απασχολούνταν 1200 έως 1500 εργάτες.
Η «Γενική Εφημερίδα της Ελλάδος», στις 15 Φεβρουαρίου 1828 γράφει ότι αυξάνει η φύτευση πατάτας, η οποία «ήνοιξεν εις τους πτωχούς βέβαιον και φιλάνθρωπον καταφύγιον της αθλιότητος και της δυστυχίας των».
Στις πρώτες εργασίες για την προώθηση της νέας καλλιέργειας βοήθησε ο ιρλανδός Στήβενσον, ο οποίος ζούσε στην Ελλάδα και φαίνεται ότι είχε γεωπονικές γνώσεις τις οποίες εθελοντικά έθεσε στη διάθεση του κυβερνήτη.
Στις 2 Ιουνίου 1828 έφτασε από την Αλεξάνδρεια στην Αίγινα πλοίο με πατάτες οι οποίες μοιράστηκαν στον φτωχό λαό διότι είχε περάσει η εποχή της σποράς.
Τα πρώτα φυτά πατάτας φύτρωσαν αρχές Μαίου στην Αίγινα και στον Πόρο και με χαρά ο Καποδίστριας (που παρακολουθούσε στενά το όλο εγχείρημα) το ανακοίνωσε στον Στήβενσον. Αργότερα μέσα στο 1828 συγκομίζονται οι πρώτες πειραματικές εσοδείες και σε διάφορα άλλα μέρη της Ελλάδας, όπως στη Μεσσηνία και την Αργολίδα.
Μετά την αναχώρηση του Στήβενσον από την Ελλάδα περί τον Ιούλιο του 1828 λόγω ασθενείας, την προώθηση της καλλιέργειας της πατάτας και άλλων φυτών ανέλαβε ο Κρατερός, ο οποίος είχε σπουδάσει στη γεωργική σχολή της Roville, την πρώτη γεωργική σχολή της Γαλλίας.
Το 1829 ο Καποδίστριας ιδρύει στην Τίρυνθα το «Γεωργικό Σχολείο» με τη βοήθεια του Εϋνάρδου. Ο πρώτος διευθυντής αυτού, ο γεωπόνος Γρηγόριος Παλαιολόγος, ο οποίος είχε σπουδάσει σε διάφορες χώρες της Ευρώπης, συνέχισε πιο συστηματικά τη διάδοση της καλλιέργειας της πατάτας. Ο ίδιος το 1828 είχε εκδώσει στο Παρίσι βιβλίο περί πατάτας με δαπάνες της εκεί Φιλελληνικής Εταιρείας.
Συνεπώς, τα ιστορικά στοιχεία δείχνουν τη μεγάλη ευκολία με την οποία εισήχθη η καλλιέργεια της πατάτας σε διάφορα μέρη της Ελλάδος, παρά τις αρχικές δυσκολίες λόγω έλλειψης τεχνικών γνώσεων και δυνατοτήτων ή ακαταλληλότητας των εδαφών. Αξίζει μάλιστα να σημειωθεί ότι εκείνη την εποχή μεγάλο μέρος του πληθυσμού κυριολεκτικά λιμοκτονούσε και γι' αυτό δεν μπορεί να είχε αντίρρηση σ΄αυτή τη νέα εύγευστη και θρεπτική τροφή.
Πηγή: Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη Ιστορίας και Πολιτισμού
Ένα πρόβλημα, που απασχόλησε τους παλαιότερους μελετητές της αγροτικής μας παραγωγής, είναι το θέμα της εισαγωγής της πατάτας στην Ελλάδα. Ο «στρύχνος ο κονδυλόριζος», όπως είναι το επιστημονικό όνομα των «γεωμήλων» (καθώς επικράτησε από την αρχή να γράφονται οι πατάτες στην Ελλάδα), είναι φυτό που ευδοκιμούσε και εκαλλιεργείτο από τον έκτο αιώνα στη Χιλή, στο Περού και στην Κολομβία της Νότιας Αμερικής.
Για την εισαγωγή της πατάτας υπάρχουν δύο έγγραφα των Κρατικών Αρχείων, που δείχνουν ποιος είναι ο πραγματικός εισαγωγέας της καλλιέργειας της πατάτας:
« Προς το Σεβαστόν Βουλευτικόν Σώμα,
Δεν αμφιβάλλω ότι γνωστόν τοις πάσι η προσδοκωμένη ωφέλεια εκ της καλλιέργειας των γεωμήλων (άλλως πατατών) τα οποία γενόμενα εις μύρια τμήματα και σπειρόμενααναφύουσιτόσας ρίζας εις όσα εκόπησαν τμήματα. Αυτό είναι εις χρήσιν (ως δήλον) εις όλην σχεδόν την Ευρώπην, εξ αυτών γίνεται ψωμíov οπόταν με ισοβαρή ανακατωθώσιν άλευρον και μόνα δύνανται να δώσουν τόσην τροφήν, όσην ο άνθρωπος χρείαν έχει.
Αι αρεταί του γεωμήλου τούτου εισίναν αρίθμηται. Πόσον λοιπόν είναι αναγκαία η καλλιέργειά του εις την Ελλάδα και μάλιστα εις τα φρούρια αυτής είναι αναντίρρητον, και μ’ όλον τούτο παραμελείται.
Κατ’ αυτάς έλαβον εξ Ευρώπης μερικά αυτών, έδωκα εις Άργος, όπου και δια παρακινήσεών μου καλλιεργούνται ήδη. Έγραψα προς τον φρούραρχον της Ακροκορίνθου προσκαλών και αυτόν να στείλη άνθρωπον να λάβη γεώμηλα δια να ενεργήσει την καλλιέργειαν αυτών εις Ακροκόρινθον.
Ευχής έργον είναι να καλλιεργηθεί και εις την Ακρόπολιν Ναυπλίου (Ιτζ-καλέ), της οποίας η έκτασις είναι αρκετή, αν σπαρθεί να θρέψει κατ’ έτος πολλούς στρατιώτας.
Καθυποβάλλω την πρότασίν μου ταύτην υπ’ όψιν του Σεβαστού τούτου Σώματος, την οποίαν αν εγκρίνει ας με διορίσει εις τίνα να δώσω εξ αυτών να ενεργηθή η καλλιέργεια των.
Μένω με όλον το σέβας,
ο πατριώτης Γ. Μ. Αντωνόπουλος,
Εν Ναυπλίω 19/1/1826»
Το δεύτερο έγγραφο:
«Προσωρινή Διοίκησις της Ελλάδος Περίοδος Γ’ Αριθ.1109.
Το Βουλευτικόν Σώμα,
Προς το Σεβ. Εκτελεστικόν Σώμα.
Ο πατριώτης Γ. Μ. Αντωνόπουλος, παρασταίνων δια της εγκλείστου αναφοράς την εκ της καλλιεργείας των γεωμήλων ωφέλειαν λέγει ότι έλαβε κατ’ αυτάς μερικά εκ των οποίων έδωσεν ολίγα τινά εις τους Αργείους δια να σπείρουν, και ότι έγραψε και προς τον φρούραρχον της Ακροκορίνθου να στείλει να πάρει και αυτός δια να σπείρει εις Ακροκόρινθον. Προβάλλει δε, ως ωφέλιμον να σπαρθώσιν και εις την Ακρόπολιν Ναυπλίου (Ιτζκαλέ).
Το Βουλευτικόν κρίνει την πρότασιν ωφέλιμον και ενέκρινε να λάβει αυτό το βάρος ο κύριος Αδάμ Δούκας, και να επιστατήσει εις το σπάρσιμον και φυλακήν αυτών. Ειδοποιείται λοιπόν το ΣεβαστόνΕκτελεστικόν, διά να διατάξει να ενεργηθεί η πρότασις.
Εν Ναυπλίω τη 21/1/1826,
Ο Πρόεδρος (Τ.Σ.) Πανούτζος Νοταράς,
Ο πρώτος Γραμματεύς
Α. Παπαδόπουλος»
Πηγή: Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη Ιστορίας και Πολιτισμού, Νίκος Παπαγεωργίου, Μάραθα, «Επετηρίδα 2009», έτος ΙΒ΄, Εκδότης, Κωνσταντίνος Π. Αγγελόπουλος, Αθήνα, 2009.
(*Ο Δημήτρης Στεργίου είναι δημοσιογράφος - συγγραφέας με καταγωγή από την Παλαιομάνινα του Δήμου Ξηρομέρου)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Τι λες γι αυτό αγαπητό Ξηρόμερο