ΙΣΤΟΡΙΚΟ: Αναρχία και σκάνδαλα με επίκεντρο το τελωνείο Δραγαμέστου (1831-1834)

Γράφει ο:

Γιάννης Δημητρούκας 

Ιστορικός - διδάκτωρ του Πανεπιστημίου του Μονάχου

Το Ξηρόμερο μετά τη δολοφονία του Καποδίστρια (1831-1834): 

1.Αναρχία και σκάνδαλα με επίκεντρο το τελωνείο Δραγαμέστου

        Μετά τη δολοφονία του κυβερνήτη Ι. Καποδίστρια (27 Σεπτεμβρίου 1831) η πολιτική αντιπαράθεση μεταξύ καποδιστριακών και αντικαποδιστριακών κλιμακώθηκε γρήγορα, με αποτέλεσμα στις αρχές Δεκεμβρίου 1832 να υπάρχουν δύο κυβερνήσεις: μία με πρόεδρο τον Αυγουστίνο Καποδίστρια και έδρα το Άργος (Καποδιστριακό Κόμμα)*1 και μία  τριμελής διοικητική επιτροπή αποτελούμενη από τους Ι. Κωλέττη, Γ. Κουντουριώτη και Α. Ζαΐμη με έδρα την κώμη Περαχώρα της Μεγαρίδος (Συνταγματικοί)*2.        

Η Δολοφονία του μαρτυρικού Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια

       Όπως ήταν αναμενόμενο, η αναρχία άπλωσε τη μαύρη σκιά της και στη Δ. Ελλάδα. Οι σημαντικότεροι πολιτικοί και στρατιωτικοί ηγέτες της περιοχής προσχώρησαν είτε στο ένα είτε στο άλλο από τα δύο αντίπαλα στρατόπεδα.......

    Στις 26.01.1832 ο διοικητής της Ακαρνανίας Καστανάς από τη Βόνιτσα ανέφερε στην κυβέρνηση του Ναυπλίου ότι οι καποδιστριακοί Ν. Μαυρομάτης, Γ. Πετμεζάς, Κ. Βαλιανάκης, Α. Στούπας κ ά. εκδίωξαν από το Δραγαμέστο τους συνταγματικούς ή αντικυβερνητικούς N. Κόπελο, Καρπούζη, Μήτσαινα, Καρδάρα κ. ά. και ο Δ. Παλιογιάννης από το Μύτικα

.....

*1-Πβλ. Α. Μπουτζουβή-Μπανιά, Το Καποδιστριακό κόμμα, 1832-1833. Από την ήττα στον παραγκωνισμό και την καταδίωξη, στο:

http://epublishing.ekt.gr/el/7306/%CE%9C%CE%9D%CE%97%CE%9C%CE%A9%CE%9D/9756

*2-Για τις πολιτικές αυτές εξελίξεις, βλ. αναλυτικά, Β. Σφυρόερας, Ἱστορία τῆς Νεωτέρας Ἑλλάδος, Ἡ περίοδος τῆς βασιλείας τοῡ Ὄθωνος (1832-1862) (Περίληψις πανεπιστημιακῶν παραδόσεων), Ἀθῆναι 1970, σσ. 9-14. 

.........

  μια άλλη ομάδα συνταγματικών, οι οποίοι κατέφυγαν στο Λιγοβίτσι. Ο  Καστανάς πρόσθετε ότι στάλθηκαν οι Γριβογιώργος, Π. Κουσουρής κ.ά., για να εκδιώξουν τους συνταγματικούς από τη μονή. Τέλος εξέφραζε την ελπίδα ότι θα εκδιώκονταν από το Ξηρόμερο και οι επιφανείς συνταγματικοί Δημοτσέλιος και Μεγαπάνος Γαλάνης, οι οποίοι, προερχόμενοι από το Βραχώρι, είχαν μεταβεί εκεί, για να συγκροτήσουν συνέλευση*3 .

     Ωστόσο τα πράγματα έλαβαν δυσμενή τροπή για τους Καποδιστριακούς. Σύμφωνα με την από 14 Μαΐου 1832 έκθεση των εκτάκτων απεσταλμένων της κυβέρνησης της Περαχώρας Τ. Μαγγίνα και Π. Μοναστηριώτη*4, οι συνταγματικοί πέρασαν το Φεβρουάριο στην αντεπίθεση και κατέλαβαν με ορμητήριο το Βραχώρι διάφορα μέρη της Δ. Στερεάς, όπου διόρισαν προσωρινές αρχές. Ειδικά στο Ξηρόμερο διόρισαν στις 17 Απριλίου 1832 διοικητή της επαρχίας το Γεώργιο Σουλτάνη*5, γραμματέα τον Ε. Θεοχάρη, τελώνη Δραγαμέστου τον Γεώργιο Κ. Μαγγίνα (εκτελούντα και χρέη υγειολιμενάρχου), τελώνη Μύτικα τον Γιαννάκη Καραπάνο και τελώνη Κατοχής τον Α. Καρατζογιάννη. 

      Πάντως ο θρίαμβος των συνταγματικών στο Ξηρόμερο, όπως φαίνεται, δε διήρκεσε πολύ. Οι ίδιοι έκτακτοι απεσταλμένοι με προηγούμενη από 24. 04.1832 αναφορά τους επισήμαιναν ότι ὁ χιλίαρχος Βέρρης ἐξελθὼν τοῡ Μεσολογγίου μὲ ὀγδοήκοντα περίπου στρατιώτας, οἵτινες συσσωματωθέν-τες μέ τινας ὁπλαρχηγοὺς τοῡ Ξηρομέρου, τὸν Γιώτην Βαρνακιώτην, τὸν Δ. Γριβογεῶργον, τὸν Νικόλαον Δραγαμεστινὸν καὶ Γερόλυμον κατεξουσίασαν 

......

*3-Δ. Μιτάκης, Ὁ στρατηγὸς Δημοτσέλιος. Ἕνα ἴνδαλμα τοῡ Εἰκοσιένα καὶ ὁ πρωτοπόρος δημοκράτης τῆς Νέας Ἑλλάδος, Πάτρα 2003, σ. 495.

*4-Για τον Πάνο Μοναστηριώτη, βλ. Γ. Ν. Τσούκας, Το Μοναστηράκι Βόνιτσας στο πέρασμα του χρόνου. Τα ιστορικά γεγονότα, η ανθρωπογεωγραφία του, η κοινωνικοοικονομική του εξέλιξη, εκδόσεις Παπαηλιού, Αθήνα 2016, σσ. 55-58.

*5-Πβλ. Γ. Ν. Τσούκας, Το Μοναστηράκι … ό. π., σσ. 50, 53.

..........

    τὰ σκαλώματα τῆς Ἐπαρχίας Ξηρομέρου διὰ τὰ ἐκ τούτων ἐθνικὰ δικαιώματα καὶ ἀπέβαλον τὸν διοικητὴν κ. Σουλτάνην*6. 

       Τις πληροφορίες των δύο απεσταλμένων επιβεβαιώνει η από 22 Μαΐου 1832 έκθεση  του Γαρδικιώτη Γρίβα, ο οποίος από το Μεσολόγγι ως αρχηγός της πολιτικής Φρουράς της  Δυτικής Ελλάδος ανέφερε: Εἰς Δραγαμέστον εὑρίσκονται οἱ Χασαπαῑοι, Ν. Τζέλιος καὶ Γερόλυμος μὲ τοὺς ὑπ’ αὐτοὺς κατακρατοῡντες τὸ τελωνεῑον τῆς θέσεως ταύτης καταχρώμενοι τὰ εἰσοδήματά του, ὁ στρατηγὸς Τζόγκας ἔστειλε στρατιώτας ἐκεῑ διὰ νὰ συστήσωσι τὸ νόμιμον τελωνεῑον, ἀλλ’ οἱ εἰρημένοι ἐναντιούμενοι ἐσυγκρούσθηκαν μετ’ αὐτῶν καὶ ἐπληγώθησαν δύο στρατιῶται τοῡ Τζόγκα. 

      Με την ίδια ημερομηνία ο Ιωάννης Σούτσος, έκτακτος διοικητής με έδρα το Μεσολόγγι, ανέφερε:  Ὁ Ν. Τζέλιος μὲ κάποιον Στούπαν Ξηρομερίτην ἐπιάσθησαν ἐπὶ διαφορᾷ φρονημάτων, ἡ πρόφασις, τὸ ἀληθὲς διὰ παλαιὰ πάθη ἦλθον εἰς ἐχθροπραξίας, ἐπολέμησαν καὶ ἐφονεύθησαν δύο. 

     Στη σύγκρουση αυτή, η οποία είχε ως έπαθλο το προσοδοφόρο τελωνείο Δραγαμέστου, φαίνεται ότι αναφέρεται επιστολή του Στάθη Κατσικογιάννη από το Βραχώρι στον Ι. Κωλέττη από 20.06.1832. Ο συντάκτης, ο οποίος ανήκε στην παράταξη των συνταγματικών, κάνει λόγο για τὸν κρότον τοῡ Δραγαμέστου, ὁποῡ  ἐκλείστηκαν ἐκεῑνοι, ερμηνεύοντας φυσικά ως ανταρσία την αντίδραση του Ν. Τσέλιου στις προσπάθειες του Στούπα να θέσει υπό τον έλεγχό του το τελωνείο*7. 

     Συμπληρωματικές πληροφορίες για το γεγονός αυτό δίνει ο Σούτσος, απευθυνόμενος στη Γραμματεία Στρατιωτικών (23 Μαΐου): Ἡ εἰς Δραγαμέστον ἐπισυμβᾱσα ταραχὴ μεταξὺ Νικολοῡ Τζέλιου καὶ Στούπα προελήφθη ἐγκαίρως*8. Το νόημα της φράσης είναι ότι η σύγκρουση, η οποία είχε προκαλέσει αρχικά τραυματισμούς ή θανάτους στρατιωτών, δεν κλιμακώθηκε περαιτέρω.

.....

*6-Δ. Μιτάκης, Ὁ στρατηγὸς Δημοτσέλιος … ό. π., σσ. 495-496.

*7-Βλ. http://psifiakaarxeia.academyofathens.gr/res.asp

*8-Δ. Μιτάκης, Ὁ στρατηγὸς Δημοτσέλιος … ό. π., σ. 497.

.......

      Σημαντικές μεταβολές στο υψηλότερο πολιτικό επίπεδο έλαβαν χώρα ανάμεσα στα τέλη Μαρτίου και τα μέσα Ιουλίου του 1832. Στις 29.-30.03. 1832 ο Αυγ. Καποδίστριας παραιτήθηκε και αναχώρησε για την Κέρκυρα, ενώ στις 14 Ιουλίου άρχισε τις εργασίες της η Δ΄ κατὰ συνέχειαν Ἐθνικὴ τῶν Ἑλλήνων Συνέλευσις στο Ναύπλιο. Είχε πρόθεση να χορηγήσει γενική πολιτική αμνηστία, να εκφράσει τις ευχαριστίες του Έθνους προς τις Μεγάλες Δυνάμεις για την εκλογή του Όθωνα και να συγκροτήσει προσωρινή κυβέρνηση μέχρι την άφιξή του. 

       Ωστόσο οι πολιτικές διενέξεις συνεχίστηκαν και η ληστεία προσέλαβε απειλητικές διαστάσεις. Άτακτα στίφη διέτρεχαν την ύπαιθρο χώρα, ενώ η μία και μοναδική κυβέρνηση και η Εθνοσυνέλευση, οι οποίες δεν διέθεταν πόρους ούτε και στρατιωτικά μέσα, ασκούσαν από το Ναύπλιο σκιώδη μόνο εξουσία*9.

       Στις 03.10.1832 σημαντικοί πολιτικοί και στρατιωτικοί παράγοντες από το Ξηρόμερο και την υπόλοιπη Δ. Ελλάδα, αφού συγκεντρώθηκαν απέναντι από το Βραχώρι, συνέταξαν διάφορες προκηρύξεις, ανησυχώντας για την σύγχυση και την αταξία που κυριαρχούσαν στην επαρχία τους. 

       Στην  πρώτη από αυτές οι στρατηγοί και πολιτικοί Ξηρομέρου πρότειναν στους ηγέτες των επαρχιών Βλοχού, Καρπενησίου, Κραβάρων, Αποκούρου και Βενέτικου τη σύναψη μιας πατριωτικής και αδελφικής συμμαχίας μεταξύ όλων των Δυτικοελλαδιτών, με σκοπό τη διαφύλαξη της ηρεμίας και της ασφάλειας του τόπου από τον κίνδυνο της αναρχίας. Η γνησιότητα των υπογραφών επικυρώνεται στο τέλος του εγγράφου από τους επαρχιακούς δημογέροντες Ξηρομέρου Γεώργιο Ζαβοϊωάννη και Τ. Σ. Χατζηπερδίκη*10. 

.....

*9-Βλ. αναλυτικά, Β. Σφυρόερας, Ἱστορία τῆς Νεωτέρας Ἑλλάδος, Ἡ περίοδος τῆς βασιλείας τοῡ Ὄθωνος (1832-1862), σσ. 14-16. 

*10-Ν. Φυσεντζίδης, Ἀνέκδοτοι  αὐτόγραφοι ἐπιστολαὶ τῶν ἐπισημοτέρων Ἑλλήνων ὁπλαρχηγῶν καὶ διάφορα πρὸς αὐτοὺς ἔγγραφα τῆς Διοικήσεως μεθ’ ἱστορικῶν σημειώσεων,  Ἐν Ἀλεξανδρείᾳ, σ. 400 (Προκήρυξις 205).  Σε αναφορά που στάλθηκε από τον Αετό Ξηρομέρου στις 06.08.1831, για να αποδοκιμασθεί η εξέγερση της Ύδρας κατά του Κυβερνήτη, υπέγραφαν τα μέλη της δημογεροντίας  Ξηρομέρου Γ. Μαγγίνας (Δραγαμέστο), Γ. Ζαβοϊωάννης (Ζάβιτσα), Γ. Τζιτζώνης (Κατούνα), Σ. Π. Μπαμπινιώτης (Μπαμπίνη) και Χατζηπερδίκης (Κανδήλα) (Βλ. Γενικὴ Ἐφημερὶς τῆς Ἑλλάδος, 1831, σσ. 455-456).

.....

      Με άλλη προκήρυξη, η οποία απευθυνόταν προς τη Διοικητική Επιτροπή της Ελλάδος, οι πολιτικοί και στρατιωτικοί ηγέτες Ξηρομέρου Γ. Ν. Βαρνακιώτης, Μ. Γρίβας, Κ. Κ. Τζόκας, οι αντιπρόσωποι του στρατηγού Τσόγκα, Ν. Δραγαμεστινός (Τσέλιος), Σ. Αναπλιώτης, Γ. Μιχαλάκας, Κ. Τζανής, Χ. Ζέρβας, Χ. Παλαιογιάννης, Γ. Γεωργακόπουλος,  Σπυρομήλιος, Ν. Βασιλάκης, Δ. Παλαιογιάννης, Σ. Περδίκης, Γ. Πετιμέζης, Κ. Βαλιανάκης, Ζ. Αχεριάτης, Φ. Κουσουρής, Κωστούλας Χασάπης, Α. Αναστασόπουλος, Σ. Χινόπωρος,  Δ. Γερόλυμος) αρνήθηκαν να δεχτούν τον Τάτση Μαγγίνα ως έκτακτο διοικητή Δυτικής Ελλάδος, επειδή αύξησε υπερβολικά τους φόρους, προκαλώντας τη δίκαιη οργή των πολιτών*11. 

       Μια τρίτη προκήρυξη απευθυνόταν στους κατοίκους Ξηρομέρου, Βονίτζης, Βλοχού, Μεσολογγίου και Ανατολικού και υπογραφόταν μεταξύ άλλων από τους Σταθάκη Γ. Μαγγίνα, Δημήτρη Κουντούρη, Κωστούλα Χασάπη, Θανάση Χασάπη, Νικόλαο Τσέλιο ή Δραγαμεστινό, Δ. Γερόλυμο και Φίλη Νικολού, οι οποίοι επαναλάμβαναν τις αιτιάσεις εναντίον του Τ. Μαγγίνα, ζητώντας την αντικατάστασή του μέχρι την έλευση της αντιβασιλείας*12. 

       Με άλλο έγγραφο, το οποίο εκδόθηκε αυτή τη φορά στη Μονή Λιγοβιτσίου (05.10.1832), οι ίδιοι οπλαρχηγοί και δημογέροντες αποφάσιζαν, συναινέσει ὅλου τοῡ λαοῡ τῆς ἐπαρχίας, την εκλογή του Γ. Ν. Βαρνακιώτη ως αρχηγού της επαρχίας Ξηρομέρου*13 και με προκήρυξη του ανέθεταν την προστασία της, θεσπίζοντας αυστηρές ποινές για τη ληστρική δράση που αναπτυσσόταν στο γεωγραφικό χώρο της Δ. Ελλάδας 

.....

*11-Ν. Φυσεντζίδης, Ἀνέκδοτοι  αὐτόγραφοι ἐπιστολαὶ … ό. π., σσ. 401-402.

*12- Ό. π. σ.σ. 402-404.

*13- Ό. π. σ.σ. 404-405.

.....

      και καθιστώντας συνυπεύθυνους γι’ αυτή τους συγγενείς και υποστηρικτές των ληστών*14.

       Η μεταφορά της σύναξης των πολιτικών και στρατιωτικών αρχηγών του Ξηρομέρου και της Δ. Ελλάδος από την περιοχή έναντι του Βραχωρίου στο Λιγοβίτσι φαίνεται ότι υπαγορεύτηκε από τη στρατιωτική προώθηση του Τ. Μαγγίνα και των συνεργατών του, όπως προκύπτει από την επόμενη επιστολή, η οποία απολύθηκε προς τον Γ. Ν. Βαρνακιώτη στις 21.10.1832 από το Δραγαμέστο. Η επιστολή παρατίθεται στη συνέχεια αυτολεξεί με ορθογραφικές διορθώσεις*15: 

Γενναιότατε Ἀρχηγέ, σὲ ἀσπαζόμεσθε ἀδελφικῶς

     Μὲ τὸ ἀδελφικόν μας γράμμα σὲ εἰδοποιοῡμεν ὅτι ἐψὲς τὴν νύκτα ἦλθεν ὁ Νικολὸς Μπαλαγιῶργος ἀπὸ πέρα ἀπὸ τὸ Βραχῶρι καὶ μᾱς εἶπε τὰ ἀκόλουθα, ὅτι ἀπὸ πέρα ἦλθαν ἀσκέρια καὶ εἶναι τοποθετημένα ἀπὸ τὸ Ζαπάντι ἕως τὰ Καλύβια καὶ ἡ ποσότης των εἶναι ἕως ἑξακόσιοι, δηλ. ἀρχηγὸς τῶν αὐτῶν ἀσκεριῶν εἶναι ὁ Σωτήρης Στράτος, ὁ Γιάννης Στράτος, ὁ Ταφιλμότζης καὶ τὸ Λαμπροβεϊκάκι [πρόκειται για τον Κωνσταντίνο, γιο Λάμπρου Βέϊκου*16]. 

      Αὐτοῡ ὅμως ὁποῡ ἦλθαν δὲν ἠξεύρομεν τί μέτρα ἔχουν, λέγουν ὅτι τὸ ἔχουν νὰ περάσουν διὰ Ξηρόμερον, ἐπειδὴ μὲ αὐτοὺς εἶναι καὶ ὁ Τάτζης Μαγγίνας. Καὶ διὰ τοῡτο σᾱς ἰδεάζομεν, Γενναιότατε, διὰ νὰ προβλέψωμεν αὐτὸ τὸ κακόν. Μάλιστα ἦλθεν ἐδῶ καὶ ἡ γολέττα τοῡ Καπετὰν Περδίκη, ἐδῶ εἰς τὸ Σκάλωμα ἐψὲς καὶ ζητεῑ καὶ αὐτὴ τὸ ἥμισυ τοῡ τελωνείου. Καὶ διὰ ὅλα αὐτὰ νὰ ἔχωμεν καὶ ἡμεῑς ἀπόκρισιν διὰ νὰ ἠξεύρωμεν τίνι τρόπῳ νὰ πορευθοῡμεν. Καὶ μένομεν μ’ ὅλην τὴν ἀδελφικὴν ἀγάπην.

Ἐν Δραγ[αμέστῳ]: τὴν 21 8βρίου 1832 

Οἱ ἀδελφοί σας

ΝΙΚΟΛΑΚΗΣ ΔΡΑΓΑΜΕΣΤΙΝΟΣ

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΟΥΝΤΟΥΡΗΣ

ΚΩΣΤΟΥΛΑΣ ΧΑΣΑΠΗΣ

ΚΩΝΣΤΑΝΤΗΣ ΓΕΡΟΛΥΜΟΣ

.....

*14-Ό. π., σσ. 404-405.

*15-Ό. π., σ. 408.

*16-ΑΘΗΝΑ, ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 13.02.1832, σ. 1.

.....

      Σε σχέση με τον Περδίκη από το Μύτικα και τις παράλογες απαιτήσεις του («καὶ ζητεῑ καὶ αὐτὴ τὸ ἥμισυ τοῡ τελωνείου»), πρέπει να σημειωθεί ότι το τελωνείο Δραγαμέστου εξασφάλιζε σημαντικά έσοδα στο Δημόσιο και γι’ αυτό συχνά, στη διάρκεια της αναρχίας που ακολούθησε τη δολοφονία του κυβερνήτη, έγινε μήλο της έριδας μεταξύ των ισχυρών παραγόντων του Ξηρομέρου. 

     Θυμίζουμε ότι η κυβέρνηση της Περαχώρας είχε διορίσει τον πολιτικό Γεώργιο Μαγγίνα, αντίπαλο του στρατιωτικού Νικολάου Τσέλιου, στο τελωνείο, αλλά ο διορισμός ενεργοποιήθηκε, όπως φαίνεται, μόνο για μια εβδομάδα περίπου ή δεν ενεργοποιήθηκε καθόλου. Έτσι εγκαινιάστηκε σε επίπεδο τελωνείου η αντιπαράθεση και σύγκρουση δύο ισχυρών παραγόντων της επαρχίας Ξηρομέρου και της κωμόπολης του Αστακού, η οποία αργότερα θα μεταφερθεί στη δημαρχία και θα τερματισθεί το φθινόπωρο του 1845 με την πολιτική ήττα του Γεωργίου Μαγγίνα και την ανάληψη του δημαρχικού αξιώματος από το Νικόλαο Τσέλιο στις αρχές του 1846 (*17). 

.....

*17-  ΑΘΗΝΑ, Α. Φ. 1271, 25.11.1845, σ. 3, στήλη 2: ὁ Γεν[ικὸς] Ὁδηγὸς Ν. Τσέλιος περιφέρεται εἰς τὰ χωρία μὲ τοὺς ἀμνηστευθέντας λῃστάς του οἰκονεύοντες εἰς τὰ ὁσπίτια τῶν κατοίκων, τρώγοντες καὶ πίνοντες ἀπὸ αὐτούς•πρό τινων ἡμερῶν ὄντες εἰς Ἀστακὸν ἔκαμον κονάκια διὰ ἐκδίκησιν, εἰς μὲν τὸ ὁσπίτιον τοῡ Γ. Παλιατσάρα 13, εἰς δὲ τὸ ὁσπίτιον τοῡ Γ. Μαγγίνα … ἡμέρας, τρώγοντες ἀρνία καὶ πίνοντες κρασίον ἀπὸ τὴν Κεφαλληνίαν. Κατὰ καλὴν τύχην ἦσαν και τινες Βλάχοι καὶ τοὺς ἐμπόδισαν ἀπὸ τὸν σκοπὸν τὸν ὁποῑον εἶχον διὰ νὰ κάμουν κακοποιήσεις• ἀναφανδὸν καυχώμενοι λέγουν, «ἦλθε, δόξα σοι ὁ Θεός, ὁ καλὸς καιρὸς καὶ διὰ ἡμᾱς τοὺς λῃστάς». Χθὲς πάλιν ὑπῆγεν ὁ Ν. Τσέλιος εἰς Ἀστακὸν μὲ 20 λῃστὰς διὰ νὰ ἐνεργήσῃ τὴν δημοτικὴν ἐκλογήν• οἱ κάτοικοι ἐσκέφθησαν ὅτι ἔπρεπε ἢ νὰ ἐπαναστατήσουν ἢ νὰ ὑποχωρήσουν, καὶ ἂς κάμουν ὅ,τι διάβολον θέλουν• ἐπροτίμησαν τὸ δεύτερον ὡς καταλληλότερον διὰ τὰς λῃστρικὰς σημερινὰς περιστάσεις. 

   -Από το παράθεμα συνάγεται ότι, πριν από τη διενέργεια των δημοτικών εκλογών, ο Ν. Τσέλιος ως ευνοούμενος του πρωθυπουργού Ι. Κωλέττη και Γενικός Οδηγός της Εθνοφυλακής Ακαρνανίας είχε φροντίσει με τα περίφημα κονάκια (καταναγκασμός των χωρικών για παροχή καταλύματος και φιλοξενίας) και τη συστηματική χειραγώγηση και πολιτική χρησιμοποίηση των αμνηστευόμενων ληστών για την κατατρομοκράτηση των πολιτικών του αντιπάλων στον Αστακό Γ. Παλιατσάρα και Γ. Μαγγίνα.

.....

         Ξαναγυρίζουμε στην πολιτική συγκυρία του 1832. Όπως αναφέρει η ανωτέρω παρατιθέμενη  επιστολή, στις 20.10.1832 έφτασε στο λιμάνι του Αστακού η γολέτα του καπετάν Περδίκη από το Μύτικα, ο οποίος και απαίτησε το ήμισυ των εσόδων του τελωνείου. Μια ένδειξη για το ύψος των εισπράξεων του τελωνείου παρέχει η από 8 Ιουλίου 1832 διαταγή της επί της Οικονομίας Γραμματείας προς αυτό να καταβληθούν 1000 φοίνικες από τις εισπράξεις του τελωνείου στο Γ. Ν. Βαρνακιώτη*18.

      Από άλλο έγγραφο μαθαίνουμε ότι ο Α. Μαυροκορδάτος διόρισε στις 23. 09.1832 το μεσολογγίτη Θεμιστοκλή Παλαμά ως συνεργάτη του τελωνείου Δραγαμέστου στη θέση του Δ. Χαλανδριτσάνου, αλλά και ως γραμματέα του διευθυντού των τελωνείων Δ. Ελλάδος. Το έγγραφο έχει ως εξής*19: 

Ἑλληνικὴ Πολιτεία Ἡ ἐπὶ τῆς Οἰκονομίας Γραμματεία

Πρὸς τὸν κ. Θεμιστοκλῆν, Γραμματέα τοῡ Διευθυντοῡ τῶν τελωνείων τῆς Δυτ[ικῆς] Ἑλλάδος

       Διορίζεσαι συνεργάτης τοῡ τελωνείου Δραγαμέστου ἀντὶ τοῡ κ. Δ. Χαλανδριτζάνου, ὅστις μετατίθεται εἰς τὴν θέσιν σου. Ἐγκλείεται πρόσκλησις πρὸς τὸν ἐπιστάτην διὰ νὰ φροντίσῃ νὰ ἀναλάβῃς τὰ χρέη σου, καὶ νὰ ἐκμετρήσῃ ἑκατὸν φοίνικας δι’ ἀποζημίωσιν τῶν ἐξόδων σου ὡς Γραμματεὺς τοῡ Διευθυντοῡ.

Ἐν Ναυπλίῳ, τὴν 23. Αὐγούστου 1832

Ὁ Γραμματεὺς Α. Μαυροκορδάτος

.....

*18-Φυσεντζίδης, Αὐτόγραφοι ἐπιστολαί, σ. 398.

*19-ΓΑΚ, Αρχείο Γραμματείας επί των Οικονομικών, φάκ. 291, αριθ. εγγρ. 689.

.....

      Ο Παλαμάς υπηρέτησε στο τελωνείο από την πρώτη Σεπτεμβρίου 1832 μέχρι τα τέλη Μαρτίου 1833. Στην από 28.02.1834 αίτησή του προς την Γραμματεία επί των Οικονομικών στο Ναύπλιο ο Παλαμάς αναφέρει: 

   «Καὶ ἐπειδὴ ἡ ἐσωτερικὴ ταραχὴ τῆς Ἑλλάδος ἐμπόδισαν γενικῶς τοὺς ὑπηρετοῡντας εἰς πολιτικὰς θέσεις ἀπὸ τοῡ νὰ λάβωσι τὸν μισθόν των, διὰ τοῡτο καὶ ἐγὼ μόλις μετὰ τὴν ἔλευσιν τῆς Α. Μ. [25 Ιανουαρίου 1833] ἠδυνήθην νὰ λάβω δρχ. 64 εἰς λογαριασμὸν τῶν μισθῶν μου. Ὅθεν προστρέχω εἰς τὴν Βασιλικὴν Γραμματείαν ταύτην παρακαλῶν ὅπως εὐαρεστηθῇ νὰ διατάξῃ τὴν ἐπεξεργασίαν τοῡ λογαριασμοῡ μου καὶ τὴν ἐξόφλησίν του, ἐν ταυτῷ δὲ καὶ τὴν ἐξόφλησιν τῆς ἀναφερομένης εἰς τὸ ἐσώκλειστον ποσότητος φοινίκων 100»*20. 

     Η υπηρεσία με σημείωση πάνω στο έγγραφο αναγνωρίζει το οικονομικό χρέος της προς τον Παλαμά για όλο αυτό το επτάμηνο χρονικό διάστημα, αφαιρώντας μόνο την περίοδο από 6 μέχρι 31 Μαρτίου 1833: 

     «Ἀπὸ δὲ 20. Ἰανουαρίου μέχρι 5. Μαρτίου, ἐπειδὴ τὸ τελωνεῑον Δραγαμέστου κατεκρατεῑτο εἰσέτι ἀπὸ στρατιωτικοὺς δὲν ἐπληρώθη μισθὸς μήτε εἰς τὸν ἐπιστάτην μήτε εἰς κανένα τῶν ὑπαλλήλων τοῡ εἰρημένου καταστήματος, ἡ δὲ μισθοδοσία αὐτῶν ἤρχισεν ἀπὸ 6. Μαρτίου 1833, ὅτε ἀπεμακρύνθησαν οἱ στρατιωτικοί»*21. 

   Από το έγγραφο προκύπτει σαφώς ότι στην περιοχή Αστακού και Δραγαμέστου η περίοδος της αναρχίας τερματίστηκε στις 6 Μαρτίου 1833, 40 ημέρες περίπου μετά την άφιξη του Όθωνα.

      Στη διάρκεια του 1833 τελώνης Αστακού διετέλεσε ο Γεώργιος Μαγγίνας, ο οποίος εκπλήρωνε συνάμα και υγειονολιμεναρχικά (υγειονομικά και 

.....

*20-ΓΑΚ, φάκ. 291,  αριθ. εγγρ. 687.

*21-ΓΑΚ, φάκ. 291, αριθ. εγγρ. 689.

.....

   λιμεναρχικά) χρέη. Επειδή, κατά τα φαινόμενα, η διαχείριση των εσόδων δεν ήταν σύννομη, η από 07.09.1834 απόφαση του Ελεγκτικού Συνεδρίου για το χρονικό διάστημα από 20 Ιανουαρίου μέχρι τέλους Νοεμβρίου 1833 χρέωσε το Μαγγίνα με 93.49 δραχμές, τις οποίες θα έπρεπε να καταβάλει στο Διευθυντή Τελωνείων Δυτικής Ελλάδος. Η ανάλυση του λογαριασμού που υπέβαλε ο Μαγγίνας είχε ως εξής: 

ΥΓΕΙΟΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΙΣΠΡΑΞΕΙΣ       505.38 δρ. 

ΕΞΟΔΑ ΚΑΙ ΜΙΣΘΟΙ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ   70.73 δρ. 

ΕΞΟΔΑ ΚΑΙ ΜΙΣΘΟΙ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ  423.42 δρ.

ΥΠΟΛΟΙΠΟΝ                                              11.23 δρ.

ΑΥΘΑΙΡΕΤΗ ΜΕΙΩΣΗ ΕΙΣΠΡΑΞΕΩΝ   11.53 δρ.

ΜΙΣΘΟΣ ΕΝΟΣ ΦΥΛΑΚΟΣ ΚΑΙ

ΕΞΟΔΑ ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΟΣ                        70.73 δρ.

ΣΥΝΟΛΟΝ ΧΡΕΟΥΣ ΥΠΟΛΟΓΟΥ            93.49 δρ.

     Αν και το τρίτο στη σειρά ποσό (ΕΞΟΔΑ ΚΑΙ ΜΙΣΘΟΙ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ) υποτίθεται ότι είχε εμβασθεί στο Διευθυντή Τελωνείων Δυτικής Ελλάδος, ωστόσο δεν είχε ακόμη φτάσει στον προορισμό του, και ο υπόλογος Γ. Μαγγίνας όφειλε να αποστείλει τις σχετικές αποδείξεις στον υπηρεσιακό του προϊστάμενο*22.

     Στις 11/23 Απριλίου 1833 με Βασιλικό Διάταγμα ( ΦΕΚ 15/1833) συστάθηκε αποθήκη άλατος και στο Δραγαμέστο*23. Σε έγγραφο που εκδόθηκε στο Δραγαμέστο στις 10.01.1834 υπογράφει ο Γ. Μαγγίνας με την ένδειξη Ὁ ἐπιστάτης [sc. τοῡ τελωνείου Δραγαμέστου], καὶ τὰ χρέη τῆς ἀποθήκης τοῡ ἅλατος ἐκπληρῶν.

.....

*22-ΓΑΚ,  φάκ. 298,  αριθ. εγγρ. 180-184.

*23-ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ 1833, σ. 109 (Β. Δ. 15/1833: Περὶ τῆς διοικήσεως τῶν ἐθνικῶν ἁλυκῶν).

.....

      Ακολουθεί στρογγυλή σφραγίδα με την επιγραφή ΤΕΛΩΝΕΙΟΝ ΔΡΑΓΑΜΕΣΤΟΥ*24.

     Στις 23 Φεβρουαρίου/7 Μαρτίου 1834 με Βασιλικό Διάταγμα (ΦΕΚ 12/1834) ορίστηκε επιστάτης του λιμένος Αστακού ο Πάργιος Γεώρ. Ρεβεντινός*25. 

       Στις 15/27.03.1834, με απόφαση του επί των Οικονομικών Γραμματέως της Επικρατείας Ν. Γ. Θεοχάρη,  βασιζόμενη στο Β. Δ. της 6/18.02.1834 (ΦΕΚ 14/1834) «Περὶ συστάσεως τῶν ταμείων», διορίστηκε εκ νέου επιστάτης του τελωνείου Δραγαμέστου ο Γ. Μαγγίνας και υποεπιστάτης του τελωνείου Μύτικα ο Γ. Ταμπρᾱ Ὑψηλάντης (ΦΕΚ 23/1834)*26. 

        Επί της θητείας των δύο αυτών υπαλλήλων συνέβησαν σκάνδαλα και διαπιστώθηκαν διαχειριστικές υπερβάσεις. Έχει διασωθεί στα γαλλικά αναφορά του Ν. Γ. Θεοχάρη προς το βασιλιά, βασιζόμενη σε αναφορά του Διευθυντή Τελωνείων Δ. Ελλάδος Θ. Μπούντου. 

    Σε αυτή αναλύονται διεξοδικά οι παρανομίες του Γ. Μαγγίνα και του Γ. Ταμπρά Υψηλάντη και προτείνεται η προσωρινή τους αντικατάσταση, μέχρι να εκδικαστεί η υπόθεσή τους στο Μεσολόγγι. 

     Ο Γραμματεύς κατονομάζει ως επιστάτη του τελωνείου Αστακού/ Δραγαμέστου το Χρήστο Μαγγίνα αντί του Γεωργίου Μαγγίνα. Το λάθος ήταν εύκολο να γίνει, επειδή ο Χρήστος Μαγγίνας ήταν θετός γιός ή ανεψιός και στενός συνεργάτης του Γ. Μαγγίνα. Αυτού του εξαιρετικά ενδιαφέροντος κειμένου παραθέτουμε τη μετάφραση:  

.....

*24-ΓΑΚ,  φάκ. 264, αριθ. εγγρ.  130.

*25-ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ 1834, σ. 92.

*26-ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ 1834, σσ. 194-198.

.....

Προς την Αυτού Μεγαλειότητα  τον Βασιλέα

(γιά την Αντιβασιλεία)

Ναύπλιο 7/19 Ιουλίου 1834

Θέμα: Καταχρήσεις, στις οποίες είναι ύποπτοι ότι ενέχονται ο επιστάτης του τελωνείου Δραγαμέστου και ο υποεπιστάτης του τελωνείου Μύτικα.

       Ο Διευθυντής των τελωνείων Δυτικής Ελλάδος ανέφερε μια απάτη, η οποία διαπράχθηκε στις ακτές της Ακαρνανίας μεταξύ Αστακού και Μύτικα από ιονικό πλοίο∙ η απάτη συνίστατο στη φόρτωση ενός φορτίου βελανιδιού σε μια περιοχή, όπου δεν υπάρχει τελωνείο. Ένα πλοίο του Βασιλικού Ναυτικού, έχοντας συλλάβει επ’ αυτοφώρω το πλοίο να διαπράττει αυτή τη ληστεία, το προώθησε στο τελωνείο του Μύτικα, το οποίο εξαρτάται από αυτό του Δραγαμέστου, αλλά ο υπάλληλος του πρώτου αρκέστηκε να επιθεωρήσει το ιονικό πλοίο, βρίσκοντας νόμιμα τα χαρτιά του. 

      Καθώς μια βαριά υποψία βάραινε φυσικά αυτόν τον υπάλληλο, όπως και τον επιστάτη του τελωνείου Δραγαμέστου, ο υπογραφόμενος επιφόρτισα το Νομάρχη Ακαρνανίας και Αιτωλίας στη συνέχεια, να διεξαγάγει τις απαραίτητες ανακρίσεις. 

      Ο ίδιος απέστειλε σ’ αυτά τα μέρη το νεαρό Θ. Παλαμά, ο οποίος έλαβε όλες τις αναγκαίες πληροφορίες και απέστειλε τα πρακτικά των καταθέσεων. Το αποτέλεσμα αυτών των καταθέσεων δεν είναι ευνοϊκό για τους δύο υπαλλήλους. 

    Μία από τις επιβαρυντικές ενδείξεις για τον τελώνη Δραγαμέστου Χρήστο!  [=Γεώργιο] Μαγγίνα είναι μεταξύ άλλων το γεγονός ότι οι κερδοσκόποι του βελανιδιού είναι ο γιος [=Νικόλαος Μαγγίνας] και ο θετός του γιος [πιθανώς εδώ πρόκειται για το Χρήστο Μαγγίνα], οι οποίοι είναι συγχρόνως ενοικιαστές του φόρου της δεκάτης του βελανιδιού. 

      Σύμφωνα με την αναφορά του αυτού Διευθυντή των Τελωνείων ο ίδιος ο Χρήστος [=Γεώργιος] Μαγγίνας εκτίμησε πρόσφατα ακόμη και το μαλλί πρώτης ποιότητας που αποκαλείται Μούτουρα με 72 λεπτά την οκά, ενώ στα άλλα τελωνεία της ακτής η εκτίμηση κυμαίνεται μεταξύ 80 και 82 λεπτών. Αυτά τα δύο περιστατικά, Κύριε, με παρακίνησαν να αποφασίσω να προτείνω στην Εξοχότητά Σας την αντικατάσταση του τελώνη Δραγαμέστου, του οποίου ο γιος [Σ. Μ.: Νικόλαος Μαγγινόπουλος ή Σοφός] και οι γονείς είχαν ενεργή συμμετοχή στην ενοικίαση της δεκάτης. 

      Για να μη προχωρήσω αυθαίρετα, αλλά με νομικές αποδείξεις στην απόλυση των δύο υπαλλήλων, εκλιπαρώ την Εξοχότητά Σας να καταδεχτεί να με εξουσιοδοτήσει να προσαγάγω τους κκ. Χρήστο [=Γεώργιο] Μαγγίνα και Ταμπρά Υψηλάντη, υποεπιστάτη του Μύτικα, ενώπιον του δικαστηρίου Μεσολογγίου. Σε περίπτωση που δε θα βρεθούν ένοχοι ούτε θα υπάρξουν αποχρώσες ενδείξεις ενοχής, θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν σε άλλα τελωνεία, μακριά από το επίκεντρο της επιρροής τους, για να μη μπορούν να γίνονται ύποπτοι ένοχης μεροληψίας.

        Ωστόσο, επειδή είναι αναπόφευκτη η αντικατάσταση των δύο αυτών υπαλλήλων, τουλάχιστο προσωρινά, τολμώ να προτείνω για το τελωνείο Δραγαμέστου τον κύριο [Ιάκωβο] Περικλή εξ Ηπείρου και για το τελωνείο Μύτικα τον κ. Αντώνιο Μητζάνη εκ Πόρου με τους αντίστοιχους μισθούς γι’  αυτές τις θέσεις, δηλαδή 96 δραχμές για τον πρώτο και 80 δραχμές για τον δεύτερο.   

        Ο πρώτος εκ των δύο επιστατών είναι εξ αυτών, οι οποίοι έχουν υπηρετήσει την ελληνική υπόθεση και έχουν υποφέρει γι’ αυτή, λίγο πριν από την Επανάσταση. Στη διάρκεια του Αγώνα υπηρέτησε πάντοτε στον ελληνικό στρατό, άλλοτε ως Γραμματεύς και άλλοτε ως Επίτροπος, … και γνωρίζει καλά την ελληνική γλώσσα, καθώς έχει διατελέσει καθηγητής της αρχαίας ελληνικής πριν από τον πόλεμο. Είναι ηλικίας 40-50 χρονών, έντιμος άνθρωπος, και βρίσκεται στην έσχατη οικονομική ανάγκη.

       Ο  άλλος είναι ηλικίας 30 χρονών  περίπου. Κατάγεται από αρκετά ευϋπόληπτους γονείς εκ Πόρου και υπηρέτησε στρατιωτικά στη διάρκεια του Αγώνα. Ο αδελφός και ο γαμπρός του έπεσαν στο πεδίο της μάχης. Έχει ήδη εργαστεί ως επιστάτης τελωνείου στα νησιά, αλλά, υποχρεώθηκε να παραιτηθεί εξαιτίας της αναρχίας και βρέθηκε άνεργος, πριν από την άφιξη της Μεγαλειότητάς Σας. Είναι δραστήριος και ικανός.

     Επιτρέψτε μου να ζητήσω την εξουσιοδότηση της Μεγαλειότητάς Σας για την πληρωμή 30 δραχμών και 80 λεπτών που δαπάνησε ο προαναφερόμενος Θ. Παλαμά στο ταξίδι από το Μεσολόγγι στο Μύτικα και το Δραγαμέστο για εμάς και σύμφωνα με την αναφορά του Νομάρχη Αιτωλίας και Ακαρνανίας και τα υποστηρικτικά στοιχεία που παρουσιάστηκαν στο Υπουργείο.

Ευπειθέστατος στη Μεγαλειότητά Σας

Ταπεινότατος και υποκλινέστατος δούλος και πιστότατος υπήκοος

Γραμματεύς του κράτους για τα τελωνεία

Ν. Γ. Θεοχάρης

          Το σημαντικό αυτό έγγραφο*27  πιστοποιεί ότι οι επιστάτες των τελωνείων Αστακού και Μύτικα ανέχονταν, αν δεν ευνοούσαν, το λαθρεμπόριο βελανιδιού από επτανησιακά πλοία, στο οποίο αποδείχτηκε ότι είχαν εμπλοκή ο γιος του Γεωργίου Μαγγίνα Νικόλαος Μαγγινόπουλος ή Σοφός και ο θετός γιος ή ανεψιός του Χρήστος Μαγγίνας*28, οι οποίοι ήταν και ενοικιαστές της δεκάτης του πολύτιμου αυτού προϊόντος! 

    Εκτός αυτού οι δύο επιστάτες προέβαιναν και σε παράνομες εκπτώσεις στο δασμό προϊόντων, όπως η ποιότητα μαλλιού Μούτουρα, με συνέπεια το Δημόσιο να στερείται πολλά κέρδη. Όλα αυτά αποκαλύφθηκαν από την επιτόπια έρευνα του Θεμιστοκλή Παλαμά, ειδικού απεσταλμένου του νομάρχη Αιτωλοακαρνανίας. Ο Διευθυντής Τελωνείων Δ. Ελλάδας Μπούντος πρότεινε στο βασιλιά την προσαγωγή των δύο επιστατών στο Μεσολόγγι, για να δικαστούν, και την προσωρινή αντικατάστασή τους από τον 

.....

*27-ΓΑΚ, φάκ. 158, αριθ. εγγρ. 014-017.

*28-Πβλ. ΑΙΩΝ, α.φ. 533 (24.05.1844), σ. 4.: Εἰς τὸν Μύτικαν, ἕδραν τῆς δημαρχίας Σολλίου, κατοικεῖ μία εὐγενὴς καὶ ἀξιόλογος οἰκογένεια συνισταμένη ἀπὸ μίαν χήραν μητέρα καὶ τρεῖς υἱούς. Ὁ πρῶτος ἐξάδελφος τῆς χήρας ταύτης Χρῆστος Μαγγίνας, ἀνεψιὸς τοῦ Σκαφίδα [παρατσούκλι του Τάτση Μαγγίνα, ο οποίος ήταν αδελφός του Γεώργιου Μαγγίνα] ἐκ τῆς ἀνεψιᾶς του, ὑπῆγεν εἰς Μύτικαν, διὰ νὰ παρακινήσῃ τοὺς υἱοὺς τῆς χήρας νὰ γείνωσιν ὀπαδοὶ τοῦ Σκαφίδα. 

.....

    Ιάκωβο Περικλή και τον Αντώνιο Μητζάνη. Οι μεταβολές φαίνεται ότι έγιναν αποδεκτές. Το τελευταίο έγγραφο, το οποίο απέλυσε ο Γεώργιος Μαγγίνας ως «επιστάτης του τελωνείου και τα χρέη της αποθήκης του άλατος εκπληρών», φέρει ημερομηνία 31 Ιουλίου 1834. Τη σκυτάλη παρέλαβε ο αντικαταστάτης του Ιάκωβος Περικλής Ολύμπιος. Το πρώτο έγγραφο που υπογράφει χρονολογείται στις 31.09.1834.