Δρ Μαρία Ν. Αγγέλη: Παροιμίες της τσοπάνικης ζωής.

 

Γράφει η δρ Μαρία Ν. Αγγέλη

«Παροιμίες είναι ο μικρός έμμετρος ή πεζός λόγος, που διατυπώνει παραστατικά και συχνότατα αλληγορικά μια σοφή γνώμη, μια διαπίστωση μια συμβουλή, και που επαναλαμβάνεται στον καθημερινό λόγο, σαν επιχείρημα ή παράδειγμα» (Δημητρίου Σ. Λουκάτου, Εισαγωγή στην Ελληνική Λαογραφία, έκδοση 1985)

        Οι παροιμίες είναι το απόσταγμα της λαϊκής σοφίας. Αποτελούν ένα μέρος του λαϊκού μας πολιτισμού, τεράστιο σε όγκο και ανεκτίμητο σε αξία. Ένα σημαντικό κεφάλαιο  σοφίας των ανθρώπων της υπαίθρου. Απλοί άνθρωποι, με ελάχιστη ή καθόλου γραμματική μόρφωση, αποδίδουν με όμορφο και περιεκτικό τρόπο διάφορα περιστατικά και εμπειρίες της ζωής… Οι παροιμίες σχετίζονται με τα ρητά αρχαίων ή νεότερων σοφών και σε πολλές περιπτώσεις το νόημά τους ταυτίζεται με αυτά.

Η καθημερινότητα του τσοπάνη, η συμπεριφορά του ίδιου και του κοπαδιού, τα μαντριά, οι δυσκολίες, η ενδυμασία, το ωράριο, τα γιδοπρόβατα, η βόσκηση, οι εχθροί, τα ζουλάπια, κυρίως ο λύκος, έδωσαν έμπνευση για τη δημιουργία παροιμιών. Κάποιες από αυτές πέρασαν σε αχρησία. Κάποιες όμως χρησιμοποιούνται ακόμα κατά την περίσταση…

Εικόνα: κοπάδι πρόβατα στο Βελανιδοδάσος Ξηρομέρου… Φωτο: Βασίλη Μυλωνά

Mερικές φορές και οι πολιτικοί διανθίζουν τον «ξύλινο» λόγο τους με λαϊκές παροιμίες. Θέλουν να δείξουν ότι είναι κοντά στο λαό και αξιοποιούν το λαϊκό πολιτισμό…Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο πολιτικός Ευάγγελος Αβέρωφ και η χρήση της παροιμίας: «Το αρνί που φεύγει απ’ το μαντρί το τρώει ο λύκος».

Αυτή η  παροιμία έγινε ευρύτερα γνωστή όταν ο Αβέρωφ, που ήξερε πολύ καλά από στάνες και μαντριά, τη χρησιμοποίησε με μεταφορική σημασία. Την είπε σε δημόσιο λόγο του το 1985, όταν ο Κωστής Στεφανόπουλος που ηττήθηκε σε εσωκομματικές εκλογές, σχημάτισε δικό του κόμμα τη ΔΗΑΝΑ. Το κόμμα ήταν θνησιγενές και διαλύθηκε το 1994. Αποδείχτηκε δηλ. μετά από μερικά χρόνια ότι αυτό το τολμηρό πρόβατο δεν άντεξε έξω από την ασφάλεια του μεγάλου μαντριού του… Το έφαγε ο λύκος! Επαληθεύτηκε τότε η λαϊκή ρήση …

 Συγκέντρωσα αρκετές παροιμίες και τις παραθέτω:

Γλυκό το γάλα, πικρό το γιδοβόσκι.

Εμείς οι βλάχοι, όπως λάχει.

Ξέρει ο βλάχος το σφουγγάτο,

ή ξέρει ο βλάχος τι είναι ο σφόγγος.

Βλάχο βλέπεις τυρί βαστάει.

Πέντε βλάχοι τρεις κουβέντες.

Ο βλάχος κι άγιος να γενεί, ποτέ μην προσκυνήσεις.

Η γίδα όσο ψωριάζει τόσο σηκώνει την ουρά της.

Γίδα ψωριάρα και την ουρά τον ανήφορο.

Όπου πηδάει η γίδα πηδούν και τα κατσίκια της.

Η γίδα όταν θέλει να φάει ξύλο τρίβεται στη μαγκούρα του γιδάρη.

 Ξύνεται στη γκλίτσα του τσοπάνη.

Μαθημένο είν’ τ΄αρνί να κουρεύεται να ζει .

Μαθημένο είν’ τ’ αρνί να του παίρνουν το μαλλί.

Έφαγε το κατσίκι κλαρί; Λύκος να φάει τη μάνα!

Απ’ του διαβόλου το μαντρί μήτε κατσίκι μήτε αρνί.

Δεν κουτσαίνει η γίδα απ’ τ’ αυτί ή το κέρατο.

Κουτσαίνει η γίδα απ’ το κέρατο;

Αν δε δείχνει η γίδα, δείχνει το κέρατό της.

Τα πράματα τον Αύγουστο θέλουν νερό και το χειμώνα γρέκι.

Με τον ήλιο τα βγάνω με τον ήλιο τα βάνω, τι έχουν τα έρμα και ψοφάνε;

Το ήρεμο τ’ αρνί βυζαίνει από δύο μάνες.

 

Γινάτι η γίδα, γινάτι το κέρατο, κάτω το κέρατο.

Της γίδας το ’να μαστάρι βγάνει γάλα και τ’ άλλο φαρμάκι.

 Μασά η κατσίκα ταραμά;

Τσοπάνη μου την κάπα σου τον  Μάρτη φύλαγέ την.

Και γαλάτα και μαλάτα και θηλυκά αρνιά.

Κάλλιο πέντε κάρβουνα παρά χίλια πρόβατα.

Έρημα μαντριά γιομάτα λύκους.

Γυρεύει ελαφιού τυρί και γάλα απ’ άγριο γίδι.

Λύκος καλός δε γίνεται και αλεπού αθώα.

Απ’ τα μετρημένα τρώει ο λύκος.

Έβαλαν το λύκο τσοπάνη!

Ο λύκος έχει το σβέρκο του χοντρό για να κάνει τη δουλειά του ατός του μόνος.

Κουβέντα κουβεντούλα τρώει ο λύκος τη βετούλα.

Το λύκο τον κουρεύανε κι αυτός ρωτάει για πρότα.

Ο λύκος την τρίχα κι αν αλλάξει το χούι δεν το κόβει.

Ο λύκος στην αντάρα χαίρεται.

Θρέψε λύκο το χειμώνα να σε φάει το καλοκαίρι.

Ο λύκος κι αν εγέρασε κι   άλλαξε το πετσί του, μήτε τη γνώμη άλλαξε, μήτε την κεφαλή του.

Ο λύκος μπήκε στην κοπή αλί που ’χε το ένα.

Η πονηρή η αλεπού πιάνεται κι απ’ τα τέσσερα.

Αν σε φάω εγώ η οχιά, έχε γεια παρηγοριά. Αν σε φάει ο γιος μου αστρίτης, πάρτε φτυάρια και ξυνάρια, και σαράντα παλικάρια.

 
Στην καλή προβατίνα κρεμάνε τα κουδούνια.
Κάθε πράμα και το τσοκάνι του.
Κατά τα τσοκάνια κι ο τσοπάνης.
Του φτωχού τσοπάνη τα κουδούνια του φταίνε.
Του κρεμάσανε κουδούνια.
Όπου βαρούνε τα κουδούνια είναι και το κοπάδι.
Το μερακλή τσοπάνη τον ακούς απ’ τα τσοκάνια και τον βλέπεις απ’ τα γκεσέμια.
Του πήραν τα κοπάδια και του έμειναν τα τσοκάνια.

Ξαρμάτωτο κοπάδι, βοσκό δεν μαρτυράει.

Όποιος δεν ταΐζει σκυλί, κλέφτη ταΐζει.

Φίλοι ποτέ δε γίνονται μαντρόσκυλα και λύκοι.

 

Σημείωση:  Αν γνωρίζετε και άλλες σχετικές παροιμίες, μπορείτε να συμπληρώσετε…