ΠΡΟΔΡΟΜΟΣ ΞΗΡΟΜΕΡΟΥ: Οδοιπορικό στην ιστορία του χωριού

του Αλέξανδρου Τ. Σάββα 

Εφέτη

   

Η παρούσα εργασία του Αλέξανδρου Ταξ. Σάββα που είναι οδοιπορικό στην ιστορία και απόσταγμα νοσταλγίας, γράφτηκε με αφορμή τη συμπλήρωση 30 χρόνων του Πολιτιστικού Συλλόγου Προδρομιτών «Ο Άγιος Ιωάννης». Απώτερος σκοπός να καταγραφεί το ιστορικό υλικό και να κληρονομηθεί στις επόμενες γενιές, αποτελώντας τον συνδετικό κρίκο που θα ενώσει το παρελθόν με την νέα γενιά. 

Πρόδρομος

1.          Η θέση του χωριού

2.          Ίδρυση

3.          Ετυμολογία

4.          Πληθυσμιακή εξέλιξη

5.          Ασχολίες

6.          Η προσφορά του στους εθνικούς αγώνες

7.          Εκκλησίες

8.          Τοπωνυμίες δεμένες με την παράδοση

9.          Οι περιηγητές για τον Πρόδρομο

10.      Βιβλιογραφία

11.      Φωτογραφίες

 Εσωτερική άποψη του χωριού

ΠΡΟΔΡΟΜΟΣ

1. Η θέση του χωριού

   Το χωριό Πρόδρομος βρίσκεται στο νοτιοδυτικό τμήμα της τέως επαρχίας Βόνιτσας και Ξηρομέρου. Απέχει 25 χλμ. από τον Αστακό, 56 χλμ. από το Αγρίνιο και 81 χλμ. από το Μεσολόγγι.

   Το χωριό είναι χτισμένο στην κορυφή ενός υψώματος, μιας χαμηλής και δασωμένης βουνοσειράς, σε υψόμετρο 180 μ. από τη θάλασσα. Η περιφέρειά του περιτριγυρίζεται από τα χωριά Γουριώτισσα, Ρίγανη και Παλαιομάνινα (Α), Χρυσοβίτσα (Δ), Μαχαιράς, Σκουρτού (Β) και Αγράμπελα (Ν). Το έδαφός του είναι ημιορεινό...............

  
 Στους πρόποδες του υψώματος που είναι χτισμένο το χωριό σε απόσταση 500 μέτρων δυτικά περνάει ο ξεροπόταμος Γερομπόρος, ο οποίος πηγάζει από τα υψώματα της Κωνωπίνας διασχίζει την κοιλάδα που σχηματίζουν τα Ακαρνανικά βουνά με κατεύθυνση από βορρά προς νότο και χύνεται στο Λεσίνι.

Η πλατεία του χωριού

2. Ίδρυση

  Το χωριό αρχικά περιλαμβανόταν στο δήμο Μαραθιά (1836-1840). Μετά τη διάλυση του παραπάνω δήμου περιήλθε στον δήμο Αστακού (1840-1912) μαζί με τον οικισμό Ρούστα.

  Η κοινότητα Προδρόμου ιδρύθηκε με το νόμο ΔΝΖ της 10/2/1912 (ΦΕΚ 58 και 59/1912). Σ’ αυτή περιλαμβανόταν αρχικά κι ο οικισμός Αγραμπέλων, ο οποίος αποσπάστηκε το 1919 κι αναγνωρίστηκε ως ξεχωριστή κοινότητα με το Β.Δ. 22/5/1919, ΦΕΚ 112, τεύχος Α'/1919.

  Από το 1997 μέχρι το 2010 περιλαμβανόταν στο Δήμο Αστακού και από το 2010 μέχρι σήμερα περιλαμβάνεται στο Δήμο Ξηρομέρου με έδρα τον Αστακό.

  Στοιχεία για το χωριό έχουμε από το 1521. Στον παλιό οικισμό εγκαταστάθηκαν μετεπαναστατικά και οι κάτοικοι από τους μικρούς οικισμούς Ρούστας, Παλιομαχαλά, Παλιοχωρίου, Σπιτιών και Παλιαμπέλων.

Παλιό πέτρινο σπίτι

3. Ετυμολογία

Η ονομασία του φαίνεται να προήλθε από το μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου.

4. Πληθυσμιακή εξέλιξη

Ο πίνακας των πληθυσμιακών αυξομειώσεων του Προδρόμου και του συνοικισμού Ρούστας είναι ο παρακάτω:⁽¹⁾

Έτος	Πρόδρομος	Ρούστα
1521	32 οικογένειες	12 οικογένειες
1562	51    »	38    »
1642	28    »	10    »
1650	17    »	16    »
1684	13    »	15    »
1732	39    »	εγκατ. αλλού
1815	10    »	—
1846	226 κάτοικοι	—
1889	449  »	—
1920	681  »	—
1928	768  »	—
1940	767  »	—
1951	660  »	—
1961	574  »	—
1971	469  »	—
1981	376  »	—
1991	346  »	—
2001	361  »	—
2011	315  »	—

Το χωριό υπάγεται στο Ειρηνοδικείο Μεσολογγίου, το Πρωτοδικείο Μεσολογγίου, το Εφετείο Δυτικής Στερεάς Ελλάδας (Αγρίνιο), το Αστυνομικό Τμήμα Αστακού, στην Εφορία και το Δημόσιο Ταμείο Μεσολογγίου, στο Ταχυδρομικό Γραφείο Αστακού, στο ΤΟΕΒ Χρυσοβίτσας και τη Μητρόπολη Αιτωλίας και Ακαρνανίας.

Πρόεδροι της Κοινότητας από τη μεταπολίτευση μέχρι σήμερα διετέλεσαν οι εξής:

Ο Θεόδωρος Σταματάκης από 8/6/1975 μέχρι 6/1/1979

Ο Θεόδωρος Σταματάκης από 7/1/1979 μέχρι 31/12/1982

Ο Απόστολος Βλάχος από 1/1/1983 μέχρι 31/12/1986

Ο Απόστολος Βλάχος από 1/1/1987 μέχρι 31/12/1990

Ο Ιωάννης Κολατσός από 1/1/1991 μέχρι 31/12/1994

Ο Ιωάννης Κολατσός από 1/1/1995 μέχρι 31/12/1998

Ο Κων/νος Λαϊνάς από 1/1/1999 μέχρι 31/12/2002

Ο Κων/νος Λαϊνάς από 1/1/2003 μέχρι 31/12/2006

Ο Διονύσης Νικολές από 1/1/2007 μέχρι 31/12/2010

Ο Διονύσης Νικολές από 1/1/2011 μέχρι 31/12/2014

Ο Δημήτρης Παπούλιας από 19/5/2014 ……………

5. Ασχολίες

Οι κάτοικοι ασχολούνται με την γεωργία και την κτηνοτροφία. Παλιότερα κύριο γεωργικό προϊόν ήταν ο καπνός. Σήμερα εξακολουθούν να είναι τα σιτηρά, το καλαμπόκι και το τριφύλλι. Παλαιότερα συγκέντρωναν το βελανίδι που χρησιμοποιούνταν στη βυρσοδεψία. Με την πάροδο του χρόνου παρέμεινε αζήτητο λόγω της χρησιμοποίησης πλαστικών υλών.

Όμορφα, καλοδιατηρημένα σπίτια του χωριού

6. Η προσφορά του στους εθνικούς αγώνες

ΑΓΩΝΙΣΤΕΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΡΟΔΡΟΜΟ

ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821⁽²⁾

Γεροθανάσης ή Γεροπάνος Κώστας. Οπλαρχηγός. Από την αρχή του Αγώνα τέθηκε επικεφαλής 19 Προδρομιτών και Χρυσοβιτσάνων και πολέμησε υπό τον Γεωργάκη Βαρνακιώτη και Θεοδωράκη Γρίβα στην πολιορκία του Βραχωριού και του Ζαπαντιού, στον Αη-Λιά Αετού, και αλλού. Στη συνέχεια πολέμησε στο Μεσολόγγι και φονεύθηκε κατά την Έξοδο από τους άνδρες του Μουστάμπεη στις υπώρειες του Ζυγού. Η Επιτροπή Στρατιωτικών Εκδουλεύσεων και θυσιών τον κατέταξε στην Ζ' Τάξη των Αξιωματικών (Ανθυπολοχαγό). Περιγραφή της μάχης που φονεύθηκε διασώζει ο Δημήτριος Παπαντώνης ο Ακαρνάν, μαθητής του Δελβενακιώτη Γαζή και του δασκάλου του γένους Γ. Γενναδίου⁽³⁾ και είναι η εξής:

«Μνημονεύσωμεν και τιμήσωμεν σήμερον και έτερον ήρωα άταφον, άκλαυστον, ατύμβευτον, πεσόντα υπέρ πίστεως και πατρίδος εν τη Ελληνική Επαναστάσει, τον αείμνηστονΚωνσταντίνον τον Γεροθανάσην, όστις μόλις εξερράγη η εν Βραχωρίω εκείνη επανάστασις υπό του ενδόξου Γ. Βαρνακιώτου και του στρατάρχου Θ. Γρίβα και λοιπών μεγάλων επισήμων αρχόντων, Μεγαπάνου, εκ Μαχαλά, Φωτίου Καραπάνου εκ Ζαβίτσης, Φωτεινού Καρούσου εκ του χωρίου Βασιλοπούλου και καθεξής, έδραμεθαρραλέωφρονήματιεκείσε εις το πεδίον του Άρεως μετά 19 στρατιωτών του και επολέμησε ανδρείως μετά των ανδρείων του Ακαρνάνων, οίτινεςήσαν εκ των χωρίων Προδρόμου και Χρυσοβίτσης. Μετά δε τον πόλεμον τούτον αιμοδιψών και ως πεινασμένος λέων ζητών την λείαν του, ήλθεν εις το Μεσολόγγιον και εκλείσθη με τους συντρόφους του μέσα και απ’ αρχής μέχρι τέλους της πολιορκίας επολέμησε λίαν καρτερικώς και ανδρείως, υπέστη δε άπαντα τα εκ της πολιορκίας πολυώδυνα βάσανα, μαρτυρικά, ανεκδιήγητα. Εις δε την φριχτήν εκείνην έξοδον του Μεσολογγίου, ο ήρως μας εξήλθεν ατρόμητος και διέσχισε συν τοις άλλοις τα βάρβαρα στίφη των Τούρκων και ασινής και άτρωτος έφθασεν εις τους πρόποδας των αθανάτων βουνών της Αιτωλίας. Αλλ’ εκεί στρατοπεδεύων ο Μουστάμπεης, το σκυλί, επέπεσεν εναντίον του απηυδησμένου και αποσταμένου εκ του ανταγωνισμού ήρωός μας, όστις, αφού επολέμησε με πολύν ηρωισμόνπρογονικόν και εκκένωσε την πολεμικήνφαρέτραν του, απήλθεν των τώδε φέρων εις τον Άδη τρεις. Οι βάρβαροι σωρηδόν και στιφηδόν ωρυόμενοι επέπεσαν κατ’ αυτού και των λοιπών και τον μεν ήρωα τον φερενίκην του Χριστού και της Ελευθερίας Κωνσταντίνον τον Γεροθανάσην κατακερμάτισαν και διεμέλισανμεληδόν, τους άλλους δε κατεκρεούργησαν δίκην σφακτών».

Γεροκώστας Γιαννάκης. Πολέμησε υπό τον Βαρνακιώτη και τον Δημοτσέλιο και διακρίθηκε στη μάχη στο Μακρυνόρος. Στις 8/12/1824 ονομάστηκε Ταξίαρχος.

Γεροκώστας Πέτρος, αδελφός του Γιαννάκη. Από την αρχή του Αγώνα έλαβε μέρος σ’ αυτόν ως πολιτικό πρόσωπο. Συμμετείχε (με άλλους) ως Αντιπρόσωπος του Ξηρομέρου σε Συνέλευση στρατιωτικών της Δυτικής Ελλάδας, που διοργανώθηκε την 17^ηΔεκεμβρίου του 1824 στο Αιτωλικό.

Γεροκώστας Νάσος. Εκατόνταρχος, αδελφός των προηγουμένων. Έλαβε μέρος σε πολλές μάχες.

Γεροκώστας Θοδωρής. Πολέμησε σε όλες τις μάχες της Δυτ. Ελλάδας, αρχικά ως Μπουλουκτζής και μετά ως Εκατόνταρχος. Σε πολλά έγγραφα αναφέρεται σαν «Θοδωρής ο Προδρομίτης».

Γιαννούλης Βασίλειος. Γεννήθηκε το 1797. Έλαβε μέρος σε πολλές μάχες, όπως του Πέτα, του Αη-Λιά του Αετού, καθώς και στην υπεράσπιση του Μεσολογγίου κατά την β' πολιορκία υπό τις οδηγίες του Αποστ. Κουσουρή. Μετά την Έξοδο ακολούθησε τον Γ. Καραϊσκάκη και πολέμησε στην Αττική, κατόπιν δε τον Βασ. Σκαλτσοδήμο και έλαβε μέρος στην πολιορκία του φρουρίου της Βόνιτσας. Το επώνυμο Γιαννούλης άλλαξε αργότερα σε Χήρας.

Καρανίκας Δημήτριος. Γεννήθηκε το 1792. Πολέμησε στο Βραχώρι, στο Ζαπάντι, στο Πέτα και στο Μεσολόγγι. Το 1821 είναι ενταγμένος στη Χιλιαρχία του Δημοτσέλιου.

Καρατζογιάννης Γεώργιος. Ήταν υπερασπιστής του Μεσολογγίου στη β' πολιορκία. Διασώθηκε κατά την Έξοδο.

Τζαντίλης Θανάσης. Γεννήθηκε το 1807. Έλαβε μέρος σε πολλές μάχες. Το 1832 εμφανίζεται να είναι ενταγμένος στην εκατονταρχία του Μπαμπίνη. Αργότερα έγινε αλλαγή του επωνύμου σε Παπούλιας.

Τζαντίλης Χρήστος. Γεννήθηκε το 1796. Ήταν υπερασπιστής του Μεσολογγίου κατά την β' πολιορκία. Μετά την Έξοδο ήταν αγνοούμενος.

Άλλοι μαχητές, όπως εμφανίζονται (ονομ/νυμο και ηλικία) σε καταλόγους στρατιωτικών σωμάτων κατά την περίοδο 1828-1832.

Σώμα Γιώτη Νικολού Βαρνακιώτη (2 Ιουλίου 1828)

Γκότσας Θοδωρής                     18

Γκότσας Μήτσος                        26

Εκατονταρχία Βασίλη Γέννια

Λούφος Γιώργος                        35

Χιλιαρχία Δημοτσέλιου (8 Νοεμβ. 1828, Κόλυμβος)

Σωτήρης Χρήστος                      26

Σωτήρης Πέτρος                         18

Σταματάκης Στράτος                   18

Εκατονταρχία Μπαμπίνη (24 Ιουνίου 1832, Κατοχή)

Γεροκώστας Θοδωρής               28

Τζαντίλας Θανάσης                    25

Κατάλογος ανδρών Φώτη Κουσουρή (30 Απριλίου 1829 εν Καρβασαρά)

Σταματάκης Νικολός                  26

ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ 1912-1913

Λαϊνάς Μιχαήλ του Δημητρίου. Στρατιώτης. Φονεύθηκε στη μάχη του Κιλκίς.

Τσάμης Μιχαήλ του Ευσταθίου. Στρατιώτης. Πέθανε την 15/7/1913 στο Πέτσοβο.

Φέσας Φώτιος του Θεοδώρου. Στρατιώτης. Πέθανε στις 16/7/1913 στο Χειρουργείο Β' 11.

Α' ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ 1914-1918

Νικολάου Θεόδωρος του Βασι­λείου. Υποδεκανέας. Εξαφανίστηκε την 5/9/1918 στη Δοϊράνη.

Σταύρου Δημήτριος του Αθανα­σίου. Στρατιώτης. Πέθανε την 20/10/1918 στο ΣΤ' Στρατιωτικό Νοσοκομείο Αθήνας.

Χονδρογιώργος Κωνσταντίνος του Ιωάννου. Στρατιώτης. Πέθανε την 21/12/1918 στο Γαλλικό Νοσοκομείο της Σόφιας.

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ 1919-1922

Παπαγιάννης Βασίλειος. Ιππέας. Σκοτώθηκε την 5/7/1921 στο ΟυτςΣεράι (κατ’ άλλην εκδοχή πέθανε στις 21/9/1921 στο IV α' Χειρουργείο).

Β' ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ 1940-1941

Βλάχος Ταξιάρχης του Χρήστου. Γεννήθηκε το 1910. Δεκανέας του 39^ουΣυντάγματος Ευζώνων. Πέθανε στο 1^οΣτρατιωτικό Νοσοκομείο Ιωαννίνων στις 31 Δεκεμβρίου 1940.

Ταραμπίκος Θεόδωρος του Κωνσταντίνου. Γεννήθηκε το 1903. Στρατιώτης του Εμπέδου Μεσολογγίου. Φονεύτηκε στην Άρτα σε αεροπορικό βομβαρδισμό στις 21 Απριλίου 1941.

Στο μνημείο των πεσόντων του χωριού είναι γραμμένα επίσης τα ονόματα των: Γεωργίου Β. Ζανιά, Δημ. Π. Πουλή, Κων/νου Σ. Κολατσού και Κων/νου Νταβέλη.

ΑΓΩΝΙΣΤΕΣ ΑΠΟ ΤΗ ΡΟΥΣΤΑ

(πρώην οικισμό του Προδρόμου)

ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821

Κατζαρογιάννης Γιάννος. Έλαβε μέρος με τμήμα ανδρών του στις μάχες του Πέτα, του Λουτρακίου, της Μάνινας. Ήταν υπερασπιστής του Μεσολογγίου στην α' και β' πολιορκία. Η Επιτροπή Στρατιωτικών Εκδουλεύσεων και Θυσιών τον κατέταξε στους Υπαξιωματικούς Β' Τάξεως.

Μαχητές, όπως εμφανίζονται (ονομ/νυμο και ηλικία) σε καταλόγουςστρατιωτικών σωμάτων κατά την περίοδο 1828-1832.

Σώμα Γιώτη Νικολού Βαρνακιώτη (2 Ιουλίου 1828)

Κατζαρογιάννης Μήτρος            48

ΚατζαρογιάννηςΚωσταντής        27

Κατζαρογιάννης Ανδρέας           15

Εκατονταρχία Νικολού Βασιλάκη (8 Νοεμβρίου 1828,Κόλυμβος)

Μήτσου Γιάννη                          24

Μήτσου Ανδρίας                        18

Πεντακοσιαρχία Γιωργάκη Μ. Μιχαλάκη (24 Ιουνίου 1832, Κατοχή)

Λούφος Γεωργάκης                    40

ΜήτζουΚωσταντής                     35

Φέσιος(ας) Ανδρέας                   45

Ο ΠΡΟΔΡΟΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ⁽²⁾

Η μάχη ή ενέδρα της Τσαπουρνιάς (5/5/1943) έγινε κοντά στον Πρόδρομο σε απόσταση 2,5 χλμ. περίπου κι ήταν σημαντική γιατί αποτελεί στην Αιτωλ/νία το πρώτο χτύπημα στον εχθρό με αποτέλεσμα να φουντώσει η αντίσταση και ν’ ακολουθήσουν κι άλλες μάχες με αποκορύφωμα τη μεγάλη μάχη της Αμφιλοχίας.

Στη μάχη της Τσαπουρνιάς οι απώλειες των Ιταλών ήταν 7 νεκροί και 7 αιχμάλωτοι. Από την πλευρά των Ελλήνων υπήρξε ένας νεκρός. Ήταν ο αντάρτης «Τσόγκας» (Φώτης Τσιγαρίδας, 25 χρονών από τη Μερίση Ευρυτανίας), ο οποίος ανήκε στο τμήμα της ελληνικής δύναμης και πήρε μέρος στη μάχη. Τις προηγούμενες μέρες ήταν άρρωστος από ελονοσία στον Πρόδρομο, όπου τον έστειλαν για ν’ αναρρώσει. Όταν άρχισε η μάχη ο «Τσόγκας» μαζί μ’ άλλους Προδρομίτες έφυγε τρέχοντας από το χωριό για τη μάχη αλλά μόλις έφτασε και μπήκε στη μάχη δέχτηκε μια ριπή πολυβόλου κι έπεσε νεκρός.

Μετά τη μάχη ο Πρόδρομος δέχτηκε τα αντίποινα των Ιταλών. Στις 8/5/1943 οι κατακτητές μετά τη Χρυσοβίτσα και τα Αγράμπελα έκαψαν και τον Πρόδρομο. Από τους κατοίκους σκότωσαν τον Γεώργιο Μότσο και τον Αρτέμη Λαϊνά κι έκαψαν ζωντανή την Ευφροσύνη Λαϊνά. Το χωριό μετά τη φωτιά κάηκε σα λαμπάδα και λίγο αργότερα έγινε ένας σωρός από ερείπια.

Την άλλη μέρα οι Ιταλοί συνέχισαν το καταστροφικό τους έργο. Έκαψαν και το Μαχαιρά και μετά έφυγαν για το Αγρίνιο.

7. Εκκλησίες⁽⁵⁾

Ενοριακός ναόςΑγίου Ιωάννη του Προδρόμου

Ο σημερινός ενοριακός ναός είναι κτίσμα του 1837 κι ανακαινίσθηκε αργότερα. Αρχικά λειτούργησε σαν μοναστήρι, με πιθανή ιδρυτική χρονολογία το 750 μ.Χ. Απ’ αυτό έλαβε ο οικισμός τ’ όνομά του. Πανηγυρίζει και λειτουργείται στις 29 Αυγούστου.

Για την ιστορία του μοναστηριού σώζονται πολλά στοιχεία στα Γενικά Αρχεία του Κράτους στο φάκελλο «Μοναστηριακά» (φακ. 1). Επίσης σώζονται σε πολύ καλή κατάσταση στο καθολικό του ναού 14 πανέμορφες τοιχογραφίες που ήταν προσφορά κατοίκων του χωριού και κατοίκων από τον οικισμό Ρούστας.

Ενοριακός ναός του Αγ. Ιωάννη του Προδρόμου

Άγιος Δημήτριος

Βρίσκεται δυτικά του χωριού σε απόσταση χιλίων πεντακοσίων (1.500) μέτρων στο δρόμο προς τη Χρυσοβίτσα. Είναι κτίσμα του 1924 και λειτουργείται στις 26 Οκτωβρίου.

Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός

Βρίσκεται νότια του χωριού σε απόσταση δύο (2) χλμ. προς τα Αγράμπελα στην τοποθεσία «Γρούσπα». Είναι κτίσμα του 1968 και ιδρύθηκε σε μνήμη εκείνων που δολοφονήθηκαν κατά τον εμφύλιο. Λειτουργείται στις 24 Αυγούστου.

Άγιος Γεώργιος

Βρίσκεται νότια του χωριού σε απόσταση δύο (2) χλμ. στο δρόμο προς τα Αγράμπελα. Είναι κτίσμα του 1983 και λειτουργείται στις 23 Απριλίου.

Αγία Παρασκευή

Βρίσκεται βόρεια του χωριού σε απόσταση τεσσάρων (4) χλμ. προς τη Σκουρτού στη θέση «Ρούστα». Λειτουργείται στις 26 Ιουλίου.

Τέλος σώζονται ερείπια από τα ξωκλήσια:

Προφήτη Ηλία: που βρίσκεται δυτικά του χωριού σε απόσταση δύο (2) χλμ. στη θέση «Παναγιά» προς τη Χρυσοβίτσα. Λειτουργούνταν στις 20 Ιουλίου.

Αγίου Κων/νου: που βρίσκεται ανατολικά του χωριού σε απόσταση 4-5 χλμ. προς τη Γουριώτισσα στη θέση «Μάνινα». Λειτουργούνταν στις 21 Μαΐου.

Άγιοι Ταξιάρχες: βρίσκεται κοντά στο ξωκλήσι «Άγιος Γεώργιος» προς ταΑγράμπελα.

Άγιος Νικόλαος: βρίσκεται στη θέση Ρούστα σε απόσταση 200 μ. από το ξωκλήσι Αγία Παρασκευή.

Άγιος Ιωάννης: βρίσκεται στη θέση Ρούστα, δίπλα από τον Άγιο Νικόλαο.

Προφήτης Ηλίας: βρίσκεται στη θέση Ρούστα δίπλα από τον Άγιο Ιωάννη.

Παναγιές: βρίσκεται σε απόσταση 2 χλμ. προς τη Χρυσοβίτσα μετά τον Προφήτη Ηλία.

8. Τοπωνυμίες δεμένες με την παράδοση⁽⁵⁾

Ο Άγιος Δημήτριος

Ξωκλήσι που βρίσκεται δυτικά του Ξηρομερίτικου χωριού Πρόδρομος. Μία Προδρομίτισσα γριά είχε χρόνια κατάκοιτη μία κόρη της, που δεν γιατρευόταν με γιατρούς και γιατροσόφια. Περνούσαν τα χρόνια και η κατάσταση της κόρης της συνεχιζόταν ίδια και απαράλλαχτη. Απελπίστηκε η γριά από τους γιατρούς και στήριξε τη γιατριά της κόρης της στο Θεό. Θεοφοβούμενη και ευσεβής, καθώς ήταν, άρχισε μερόνυχτα να παρακαλά το θεό και τους Αγίους να γιατρέψουν την κόρη της. Δεν άφηνε Αγιονέρια και εκκλησίες που να μην τα επισκεφθεί. Πόνεσε πολύ, αλλά κάποια φωνή της έλεγεότι η κόρη της θα γινόταν καλά. Η ελπίδα δεν την εγκατέλειψε. Συνέχισε ακούραστη τις προσευχές και τα τάματα. Η μεγάλη πίστη της στο Θεό ήταν ανεξάντλητη. Ξημεροβραδιαζόταν δίπλα στο εικονοστάσι του σπιτιού, κάτω από το φως του καντηλιού, ώσπου την έπαιρνε ο ύπνος και κατάκοπη έγερνε το γέρικο κορμί της να ξεκουραστεί λιγάκι. Μία νύχτα, σαν τις άλλες, παρουσιάστηκε στον ύπνο της ένας ωραίος καβαλάρης.Στηναρχή τα ’χασεηγριά. Όταν όμως αναγνώρισε τον Άγιο Δημήτριο, ξεθάρρεψε. Ο Άγιος, γαλήνιος, απευθύνθηκε προς τη γριά και της είπε: Η πίστη σου είναι μεγάλη και η κόρη σου θα γίνει καλά αν χτίσεις εκκλησία στον Άγιο Δημήτριο. Ξύπνησε η γριά και διηγήθηκε το όνειρο στους δικούς της. Χωρίς χρονοτριβή άρχισε το χτίσιμο του ξωκλησιού και μόλις τελείωσε, η παράλυτη, που χρόνια κείτονταν στο κρεβάτι χωρίς να μπορεί να κουνηθεί, έγινε καλά. Η απέραντη πίστη της γριάς έσωσε την κόρη της από τη φοβερή αρρώστια. Ο Άγιος Δημήτριος κράτησε την υπόσχεσή του και γιάτρεψε την άρρωστη. Το δε ξωκλήσι στέκεται απείραχτο από το χρόνο και οι ντόπιοι διηγούνται στους επισκέπτες την ιστορία του χτισίματός του.

Το ξωκλήσι Άγιος Δημήτριος

Οι Νεράιδες

Στην τοποθεσία Χαλίκι του Προδρόμου, ένα καλοκαίρι, συνέβη τούτο το γεγονός: Ένας τσέλιγκας, καθισμένος πάνω σε μία πέτρα, έπαιζε με τη φλογέρα του έναν ωραίο σκοπό. Ξάφνου, παρουσιάζονται μερικές όμορφες ξανθιές γυναίκες και αρχίζουν τον ξέφρενο χορό. Κατάλαβε ο τσέλιγκας ότι είναι Νεράιδες και, πλησιάζοντας με προσοχή, χωρίς να πάψει να παίζει τη φλογέρα, αρπάζει της μιας το μαντήλι. Οι άλλες στη στιγμή εξαφανίστηκαν και έμεινε η μία, η οποία παρακάλεσε τον τσέλιγκα να της δώσει πίσω το μαντήλι. Αυτός, αδιαφορώντας στα παρακάλια, τράβηξε προς τις καλύβες και η Νεράιδα τον ακολούθησε. Μόλις έφτασε στη καλύβα, μπήκε μέσα και έκαψε το μαντήλι. Από τότε η Νεράιδα έμεινε κοντά του, πιστή σε όλη τη ζωή.

Οι Καλικάντζαροι

Ένας Προδρομίτης βοσκός δέχτηκε μια νύχτα, καθώς βοσκούσε τα γίδια του και αποκοιμήθηκε, την επίθεση των καλικαντζάρων, οι οποίοι άρχισαν να τον χτυπούν και να τον κοροϊδεύουν. Τρομαγμένος, πετάχτηκε επάνω και άρχισε να λέει το «Πιστεύω» και το «Πάτερ ημών». Τότε μόνον τον άφησαν και ξυπόλυτος και γυμνός, καθώς ήταν, έφυγε τρέχοντας για το σπίτι του. Στο δρόμο του φαινόταν πως άκουγε τη φωνή τους, που τον έλεγαν να σταματήσει, μα αυτός έτρεχε ακόμα περισσότερο και έφτασε στο σπίτι του κατατρομαγμένος.

Κων. Λαϊνάς, 80 χρόνων

Η Μαρμαρωμένη Βλάχα

Στα νότια του χωριού Πρόδρομος υπάρχει μία πέτρα, που μοιάζει με γυναίκα και η οποία δεν έμεινε απαρατήρητη από το λαό. «Είχαν σ’ εκείνα τα μέρη, διηγούνται οι ντόπιοι, τις καλύβες και τα μαντριά με τα γιδοπρόβατά τους οι βλάχοι. Ζούσαν τη ζωή τους ήσυχα, με κύρια απασχόληση τη βοσκή και το άρμεγμα των κοπαδιών. Αντιλαλούσαν οι ρεματιές και οι βουνοπλαγιές από τα κουδουνίσματα των γιδοπροβάτων, τα γαυγίσματα των σκυλιών, το λάλημα της φλογέρας και τα τραγούδια των βλάχων. Έλεγε κανείς πως το κακό δεν είχε βάλει χέρι σ’ αυτούς τους νομάδες, που το καλοκαίρι οδηγούσαν τα ποίμνιά τους στις ψηλές βουνοκορφές των Τζουμέρκων και των Αγράφων. Κοντά τους βρισκόταν το ξωκλήσι των Αγίων Ταξιαρχών, όπου άναβαν τα καντήλια και ζητούσαν τη βοήθειά τους. Την ήσυχη ζωή τους, μια μέρα, την τάραξε το εξής πρωτάκουστο. Μία βλάχα, έχοντας στον ώμο της το μωρό της και κρατώντας στα χέρια της ένα πρόσφορο (λειτουργιά), τραβούσε για το ξωκλήσι να ανάψει τα καντήλια και να προσφέρει τη λειτουργιά.. Στο δρόμο που πήγαινε, το μωρό ενεργήθηκε και λέρωσε τα πανιά του. Μπροστά της βλέπει ξαφνικά κάτι ωραία πανιά –σταλμένα από κάποια θεϊκή δύναμη– αλλά λυπήθηκε να τα χρησιμοποιήσει και να σκουπίσει με αυτά το μωρό της, χωρίς να σκεφτεί καθόλου τι έκανε. Στη στιγμή, όμως, μαρμαρώθηκε και στέκει εδώ και χρόνια μαρμαρωμένη, για να δείχνει στους μεταγενέστερους την ασέβεια της βλάχας, αλλά και τη βαριά τιμωρία της».

Κων. Λαϊνάς, 80 χρόνων

Μαρμαρωμένος γάμος

Πάνω στο Αλογοβούνι του Προδρόμου, όπου το εκκλησάκι του Άι-Λιά, σαν δραγάτης διαφεντεύει ολάκερη την περιοχή, βρίσκεται ένας σωρός πέτρινος που το πέρασμα του χρόνου και οι αλλεπάλληλες βροχές δημιούργησαν πάνω τους κοιλώματα και τους έδωσαν διάφορες μορφές. Ο λαός, που τον διακρίνει πλούσια φαντασία, στάθηκε μπροστά στις πέτρες αυτές και είδε στα σχήματά τους ανθρώπους και αλόγατα. Έκατσε δίπλα τους και έφτιαξε την ιστορία: «Δύο γάμοι, που έρχονταν από τα γειτονικά χωριά, με καβαλάρηδες τους συμπεθέρους και τα νιόγαμπρα και με τη συνοδεία των λαϊκών οργάνων, ανταμώθηκαν εκεί ψηλά και μαρμαρώθηκαν, γιατί δεν κάνει να ανταμώνονται δύο γάμοι».

Σύμφωνα με μία άλλη εκδοχή της παράδοσης, «ο γαμπρός γύρισε να φιλήσει τη νύφη, ο αδιάντροπος και ασεβής, χωρίς να υπολογίσει την παρουσία των άλλων, και μάλιστα του Άι-Λιά, και τότε ο Προφήτης μαρμάρωσε όλο το γάμο».

Κων. Λαϊνάς, 80 χρόνων

Ο Λάκκος

Βρίσκεται στην περιφέρεια του Προδρόμου και κρατά νερό. Γι’ αυτήν την τοποθεσία λένε το εξής: Ο Αντρέας Ορφανός είχε τσιφλίκι την περιφέρεια, δοσμένο με ταπί από τον Κουρτ-πασά. Στο ίδιο μέρος υπάρχει ένα ξωκλήσι, αφιερωμένο στην Αγία Παρασκευή. Στο ξωκλήσι αυτό, σύμφωνα με την παράδοση, βρέθηκαν λείψανα της Αγίας. Όταν τα αδέρφια αποφάσισαν να μοιράσουν το τσιφλίκι, μάλωναν ποιος θα έπαιρνε τα άγια λείψανα. Επειδή δεν μπορούσαν να συμφωνήσουν, παίρνουν τα λείψανα αντάμα με το ταπί και τα πετάνε στη λούτσα. Από τότε πιστεύουν πως τα νερά του λάκκου είναι αγιασμένα, γι’ αυτό κάθε χρόνο της Αναλήψεως τα γύρω χωριά (Πρόδρομος, Μαχαιράς, Σκουρτού) πηγαίνουν τα γιδοπρόβατα και τα κολυμπούν στο λάκκο, για να μην αρρωσταίνουν.

Η Ρούστα

Βρίσκεται στο χωριό Πρόδρομος και για την ονομασία του οι Προδρομίτες διηγούνται το εξής: Στην εποχή της Τουρκοκρατίας, στην περιοχή αυτή έμενε ένα ορφανό παιδί μόνο του. Από τα πολλά κρύα του χειμώνα αρρώστησε. Μια μέρα πέρασε από κει ένας πασάς, είδε το άρρωστο παιδί, το λυπήθηκε και το πήρε μαζί του στα Γιάννενα. Όταν το παιδί μεγάλωσε, θυμόταν κάτι από τον τόπο του και παρακάλεσε τον πασά να του δώσει ένα μικρό κτήμα στην περιοχή, για να κατοικήσει, πράγμα που έγινε. Επειδή το παιδί ήταν άρρωστο, όλη η περιοχή ονομάστηκε Ρούστα (από παραφθορά).

Το Ελληνικό⁽⁶⁾

Τοποθεσία στην περιοχή Μάνινα όπου βρίσκεται κι η θεμελίωση και οι τοίχοι αρχαίου κτίσματος κι ερειπίων από αρχαίο ναό.

Το Ανάθεμα

Δυο σωροί από πέτρες σε δασωμένο μέρος απ’ όπου περνά ο δρόμος προς τη Μάνινα και τον Αχελώο. Στο σημείο αυτό πριν από πολλά χρόνια βελανιδοφύλακες από την Μπαμπίνη σκότωσαν δύο Καραγκούνηδες από τη Γουριώτισσα. Είναι πολύ παλιά η συνήθεια να υψώνονται αναθέματα στο σημείο που έγινε ο φόνος. Όταν υπάρχει και διάβαση οι διαβάτες πρέπει να ρίχνουν το «λίθο του αναθέματος» προφέροντας συγχρόνως και τη λέξη «ανάθεμα» ή την φράση «ανάθεμά τον που τον σκότωσε».

9. Οι περιηγητές για τον Πρόδρομο⁽⁷⁾

   Στην περίοδο της Ρωμαιοκρατίας η κύρια οδική αρτηρία που διέσχιζε την Αιτωλοακαρνανία από το Άκτιο μέχρι το Αντίρριο και αντίστροφα, περνούσε πολύ κοντά στον Πρόδρομο. Η διαδρομή της ήταν περίπου η εξής: Άκτιο, Βόνιτσα, Δρυμός, Λουτράκι, νότια ως την Μπαμπίνη, ανάμεσα από Πρόδρομο και Γουριώτισσα, έφτανε στο πέρασμα της Ρίγανης, προσέγγιζε στο Αγγελόκαστρο, περιοχή Σταμνάς, Αιτωλικού, Μεσολογγίου, Ευηνοχωρίου, Εύηνου, κοιλάδα Γαβρολίμνης, Παλιοβούνα, πεδιάδα Ναυπάκτου.

    Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας ο κύριος δρόμος, που ερχόταν από την Ήπειρο, δηλαδή ο δρόμος Γιάννενα-Ναύπακτος, έφτανε στο παραθαλάσσιο ακαρνανικό Λουτράκι και συνέχιζε με τους εξής κύριους σταθμούς: Δερβένι, Κατούνα, Μαχαλάς, Πρόδρομος, Γουριά, Αιτωλικό, Μεσολόγγι, Γαβρολίμνη, Ναύπακτος.

     Οι Γάλλοι περιηγητές Foucherot και Fauvel στις 11 Σεπτεμβρίου 1780 έφθασαν στο Λουτράκι της Ακαρνανίας προερχόμενοι από την Κέρκυρα με μοναδική αποστολή την ανίχνευση αρχαιοτήτων στην Ελλάδα. Την άλλη μέρα έφυγαν από το Λουτράκι για να διασχίσουν το επίφοβο Ξηρόμερο (Κατούνα-Μαχαλάς-Πρόδρομος) που κατοικούνταν από Αλβανούς με άγρια όψη, έχοντας συνοδεία είκοσι με τριάντα αρματωμένους. Εντύπωση έκανε στους δύο περιηγητές ότι τα σπίτια των εύπορων κατοίκων του Ξηρόμερου «…είναι πύργοι, διάτρητοι από πολεμίστρες, όπου μπαίνει κανείς με κινητές γέφυρες. Η σκάλα της καμάρας του πύργου κλείνει με βαριά καταπακτή. Έχει κανείς την εντύπωση πως ζουν μόνιμα σε κατάσταση πολέμου και ότι δεν αφήνουν ποτέ από τα χέρια τους τ’ άρματα». Από τον Πρόδρομο, μέσα από μια περιοχή σχεδόν καλυμμένη με δάση έφτασαν στις όχθες του Αχελώου στη Γουριά και τον διέσχισαν με βάρκα και μετά έφτασαν στο Ανατολικό (Αιτωλικό).

     Ο Άγγλος περιηγητής W.M. Leake (Ληκ), που επισκέφθηκε τον Πρόδρομο στις 19 Μαρτίου 1809 ακολούθησε τη διαδρομή ΜοναστήριΛιγοβιτσιού-Πρόδρομος-Ποδολοβίτσα. Στον Πρόδρομο καταγράφει τις καλλιέργειες και σημειώνει στοιχεία για τα αγροτικά έθιμα, τις οικονομικές επιβαρύνσεις, τις τιμές κ.λπ., ενώ περιγράφει την Μάνινα ως προνομιακό χώρο δράσης και κρησφύγετο των κλεφτών. Συγκεκριμένα γράφει ότι ο Πρόδρομος ήταν σπαχηλίκι, όπως όλα τα μικρά χωριά του Κάρλελι (πλήρωναν το 1/3 της παραγωγής στο σπαχή). Οι Προδρομίτες καλλιεργούσαν σιτάρι και κριθάρι και μάζευαν στους λόφους βελανίδι «κηκίδι», κι ένα σπόρο ή «μαύρο», που το μεταχειρίζονταν στη βαφή και το έλεγαν «μερζόσπορο». Το σιτάρι «γκρινιάς» το έσπερναν απ’ το Νοέμβριο ως τον Ιανουάριο, όταν έκανε καλό καιρό. Το διμήνι απ’ τις 10 Φεβρουαρίου ως τις 25 Μαρτίου. Το κριθάρι το έσπερναν την ίδια εποχή με το γκρινιά κι ο θερισμός γινόταν στα μέσα Ιουλίου. Για τον καιρό που δίνει πλούσια σοδειά έλεγαν το γνωμικό:

Χαρά Χριστούγεννα στεγνά

τα Φώτα χιονισμένα

με τη Λαμπρή βρεχούμενη

τ’ αμπάρια γιομισμένα.

Οι αγρότες ήταν υποχρεωμένοι να παραδώσουν στο σπαχή το 1/3 της παραγωγής. Δεν μπορούσαν όμως να διαθέσουν το υπόλοιπο στην αγορά. Οι κοτζαμπάσηδες της παραλιακής περιοχής τους εμπόδιζαν να επικοινωνούν με τους Επτανησιώτες για απευθείας διάθεση των προϊόντων. Έτσι τους ανάγκαζαν να πουλούν σ’ αυτούς τα προϊόντα με χαμηλές τιμές.

Άλλη μορφή τυραννίας ήταν η απαγόρευση των χωριών της Ακαρνανίας να ασχοληθούν με την κτηνοτροφία, μ’ όλο που υπήρχαν πλούσια βοσκοτόπια. Όλα τα κοπάδια ανήκαν στον Αλή πασά και στους γιους του ή σε άλλους Τούρκους αξιωματούχους ή σ’ άλλα πρόσωπα που πλήρωναν σ’ αυτούς κι έπαιρναν άδεια για να έχουν στάνη. Αυτοί οι τελευταίοι ήταν Βλάχοι ή Αλβανοί της Πίνδου.

    Αν σκεφθεί κανένας, καταλήγει ο Leake, και τους πολλούς και βαρείς φόρους, τις αυθαιρεσίες των κρατούντων, την υποχρέωση να παρέχουν «κονάκια» (καταλύματα) κάθε τόσο και λίγο στους μετακινούμενους Αλβανούς στρατιώτες, καταλαβαίνει γιατί πολλές οικογένειες της περιοχής μετανάστευαν στα Επτάνησα. Στις 20 Μαρτίου ο Leake από τον Πρόδρομο έφτασε στην Ποδολοβίτσα (Πεντάλοφο).

     Ο μεγάλος άγγλος ρομαντικός ποιητής του 19^ου αιώνα, ο λόρδος Byron, ήρθε στην υπόδουλη Ελλάδα στα χρόνια 1809-1811 και ύστερα από 15 χρόνια το 1824, ως αγωνιστής της Ελευθερίας. Με τον συνταξιδιώτη του JohncamHobhouse έφτασε στις 15 Νοεμβρίου 1809 στο Λουτράκι και διανυκτέρευσαν εκεί. Απ’ το Λουτράκι κίνησαν με τη συνοδεία και τ’ άλογά τους και πήγαν στην Κατούνα. Επόμενοι σταθμοί ο Μαχαλάς και ο Πρόδρομος κι αφού πέρασαν με βάρκα τον Αχελώο πήγαν στη Γουριά, όπου έμειναν τη νύχτα.

    Ο John Hobhouse ήταν άγγλος αριστοκράτης, συνοδοιπόρος του λόρδου Byron στις περιηγήσεις στην Ελλάδα ως τον Ιούλιο του 1810. Αντίθετα με το φίλο του, ο Hobhouse κρατούσε κατά τις μετακινήσεις τους ημερολόγιο καταγράφοντας στοιχεία και εντυπώσεις από την υπόδουλη Ελλάδα.

Στο Λιγοβίτσι έκανε εντύπωση στον περιηγητή το μοναστηριακό σήμαντρο που ήταν κρεμασμένο ανάμεσα σε δύο πασσάλους με το σφυρί του. 

Του εξήγησαν ότι καλεί τους πιστούς στην εκκλησία και προειδοποιεί όλη την περιοχή όταν κάνουν την εμφάνισή τους οι ληστές. Στις 18 Νοεμβρίου 1809 πέρασαν από τον Πρόδρομο, χωριό με λίγες καλύβες, και οδοιπορώντας αρκετά, θαυμάζοντας αριστερά τον μεγαλόπρεπο Άσπρο (Αχελώο) πέρασαν στη Γουριά.

    ΟF.C.Y.L. Pouqueville διετέλεσε Γάλλος πρόξενος στα Γιάννενα στην έδρα του σατράπη της Ηπείρου Αλή-πασά κι ήταν ο περιηγητής ο οποίος, όπως και ο Leake, διέτρεξε την προεπαναστατική Αιτωλοακαρνανία απ’ άκρη σ’ άκρη. Από το Μάιο του 1807 δίνει πληροφορίες για τα βιλαέτια της Βόνιτσας, του Ξηρομέρου και της Αγραΐδας (Βάλτου). Διασχίζοντας το Κεντρικό Ξηρόμερο πέρασε από το μοναστήρι Αγίου Γεωργίου Πόρτας στη Μπαμπίνη. Σε δύο ώρες από το μοναστήρι, μέσα από το δάσος του Λυκοδοντίου έφτασε στη Χρυσοβίτσα. Σε είκοσι λεπτά από εκεί ήταν το μοναστήρι του Προδρόμου, σε σαράντα λεπτά η Μαχήρα (Μαχαιράς) και σε μία ώρα η Μπαμπίνη. Σύμφωνα με τον πίνακα του Pouqueville ο Πρόδρομος το 1807 είχε πληθυσμό 10 οικογένειες, ενώ το μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου διατηρούσε 6 μοναχούς.

Η παραπάνω εργασία είναι προσφορά στο Σύλλογο Προδρομιτών για τα 30 χρόνια λειτουργίας του.

Αθήνα 8/3/2016

Αλέξανδρος Σάββας

Πρόεδρος Εφετών Αθηνών

Επίτιμος Πρόεδρος της ΠΑΝ.ΣΥ.

Βιβλιογραφία

1.          Σάββα Αλέξανδρου: Μελετήματα του Ξηρομέρου, εκδ. 2015, σ. 107.

2.          Κουβέλη Μπάμπη: Το Πάνθεον των Ξηρομεριτών Αγωνιστών, εκδ. 2011, σ. 402-405, 409.

3.          Αιτωλοακαρνανική Εγκυκλοπαίδεια, τ. Β', σ. 671 και 672.

4.          Βούλγαρη Νίκου: Ενοριακοί ναοί και εξωκλήσια της Ι.Μ. Αιτωλίας και Ακαρνανίας, εκδ. 2004, σ. 248-249, 617.

5.          Καραμεσίνη Μενέλαου: Λαογραφικά Ξηρομέρου Ακαρνανίας, εκδ. 2008, σελ. 244-245, 257, 293, 298, 325, 335.

6.          Επετηρίς Εταιρείας Στερεοελλαδικών Μελετών, τ. Β', Γερ. Παπατρέχα: Τοπωνυμικά του Ξηρομέρου, σ. 223, 224.

7.          Πριόβολου Ευθύμιου: Η Αιτ/νία με τα μάτια των περιηγητών, εκδ. 2004, σ. 22, 35, 72, 74, 101, 102, 109, 115.