ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ: ΕΝΑΣ ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑΣ

Του Χριστόφορου Τριάντη* 

      Η ιστορία ως γνώση και ως διδασκαλία, όταν δεν περιλαμβάνει και τη γεωγραφία ή τον  γεωγραφικό προσδιορισμό των γεγονότων (με τη χωροταξική και με την πλανητική διάστασή τους), θεωρείται λειψή και αποδεικνύεται «μετέωρη». Η γεωγραφία όμως, δεν είναι μια επιστήμη που απλά συνεπικουρεί την ιστορική μνήμη στις σχολικές αίθουσες, αλλά και ένα βασικό συστατικό εθνικού προσδιορισμού.

      Η αξία της γεωγραφίας, ως συνιστάμενη συνειδητοποίησης ενός λαού και χάραξης  της πολιτικής του, αναδείχθηκε κατά τον 19ο αιώνα. Οι μεγάλες δυνάμεις της Ευρώπης επειδή είχαν ανάγκη τη γεωγραφία, την προσάρμοσαν  στα μαθήματα τής ιστορίας με κύρια κατεύθυνση να ικανοποιήσουν τις αποικιοκρατικές και ιμπεριαλιστικές τους βλέψεις.......

    Ο όρος γεωπολιτική (σύμμειξη της γεωγραφίας και της ιστορίας)  πλάστηκε  από τους δημοσιογράφους μετά το 1976. Ήθελαν να παρουσιάσουν τη γεωγραφία , ως έναν από τους βασικούς παράγοντες  της κήρυξης πολέμων. Είναι αλήθεια ότι το γεωγραφικό ανάγλυφο ήταν και είναι παγκοσμίως μια από τις κύριες αίτιες των συγκρούσεων.

        Η Γερμανία μετά την ήττα του Ναπολέοντα το 1815, και κυρίως μετά την ενοποίησή της από τον «σιδερένιο» καγκελάριο Όττο φον Βίσμαρκ (1870), καλλιέργησε με προσοχή την παγγερμανική γεωγραφία, απόλυτα συνδεδεμένη με την  ιστορία. Οι Γερμανοί πίστευαν ότι πρώτα στις σχολικές τάξεις πρέπει να ξεκινήσει η αναγέννηση του έθνους και στη συνέχεια  να λάβει πανευρωπαϊκά «σάρκα και οστά» η κυριαρχία του Ράιχ. Υπερτόνιζαν  λοιπόν, το γεγονός ότι εκατομμύρια συμπατριώτες τους ζούσαν έξω από τα σύνορα του κράτους , σε γειτονικές χώρες. 

    Διέβλεπαν ότι η Αυστροουγγρική αυτοκρατορία δεν μπορούσε να παίξει το χαρτί του παγγερμανισμού, αφού ήταν σε προϊούσα παρακμή και  σε λίγα χρόνια θα διαλυόταν. Όλη αυτή η γεωγραφική υπέρ- αναφορά είχε ως στόχο να ξεκινήσει ο  γερμανικός αλυτρωτισμός και μια σειρά  εθνικών διεκδικήσεων. 

      Όντως, υπήρχαν διάσπαρτες γερμανόφωνες μειονότητες  στην Αλσατία – Λωρραίνη, στο Μπανάτο, στη Γαλικία , στις βαλτικές δημοκρατίες, στη Δανία, στο  Τιρόλο,  στον ρωσικό Βόλγα. Οι ναζιστές του Χίτλερ βρήκαν έτοιμο το έδαφος και τις ψυχές πολλών Γερμανών πρόθυμες να δεχτούν την ιδεολογία του ζωτικού χώρου και την επέκταση προς πάσα κατεύθυνση.

        Από την άλλη, ο σχεδιασμός των γερμανικών σχολικών προγραμμάτων ερχόταν σε αντίθεση -ιδιαιτέρως- με τη μεγάλη αντίπαλο της Γερμανίας στον ευρωπαϊκό χώρο, τη Γαλλία. Ο αυτοκράτορας, Ναπολέων ο Γ΄ (ανιψιός του μεγάλου  Ναπολέοντα) προσπαθώντας να επεκτείνει την ακτίνα δράσης των Γάλλων, αποφάσισε να αναθερμάνει τα γαλλικά αποικιοκρατικά σχέδια, ξεκινώντας από το Μεξικό. 

     Οι  περισσότεροι Γάλλοι αγνοούσαν  που βρισκόταν αυτή η χώρα και τι γύρευαν  εκεί. Το 1862 , ο Ναπολέων Γ΄ έστειλε πολυάριθμα στρατεύματα στο Μεξικό για να στηρίξουν τον Μαξιμιλιανό των Αψβούργων. Αυτός διεκδικούσε τον βασιλικό θρόνο του μεξικάνικου κράτους , με τις ευλογίες των ντόπιων γαιοκτημόνων. 

      Γεωστρατηγικοί στόχοι του Ναπολέοντα Γ΄  ήταν  να σταματήσει  την  επανάσταση  των αυτοχθόνων Μεξικανών του Μπενίτο Χουαρέζ και να αποκτήσει η Γαλλία  μια γερή βάση στην περιοχή,  μιας και ο εμφύλιος πόλεμος στις ΗΠΑ (1861 – 1865) άλλαζε τα γεωπολιτικά δεδομένα. Η  ήττα στο Μεξικό  και η συντριβή των Γάλλων από τους Πρώσους  (1870)  έκαναν  τη γαλλική κυβέρνηση να ενισχύσει σημαντικά τα μαθήματα της γεωγραφίας και της ιστορίας, θεωρώντας ότι χρειάζεται κάτι παραπάνω από τις ένδοξες ημέρες των ναπολεόντειων επιτυχιών.

          Η Αγγλία δεν έδειχνε ιδιαίτερη ζέση για την προώθηση της γεωγραφίας στα Πανεπιστήμια, είχε όμως τη φοβερή αγγλική διπλωματία και τις διάφορες εταιρείες που δραστηριοποιούνταν ανά τον κόσμο και οι οποίες είχαν άριστη  γνώση  των γεωγραφικών παραμέτρων της οικουμένης. Οι Άγγλοι, ως  έμπειροι παίκτες στο αποικιακό παιχνίδι υπήρξαν οι καλύτεροι χαρτογράφοι. 

     Προσέφεραν στην ανθρωπότητα τους καλύτερους και πιο ακριβείς χάρτες ολόκληρων περιοχών. Στην Ιταλία το μάθημα της Ιστορίας συνδέθηκε με τη φιλοσοφία , ως κατάλοιπο της άλλοτε ρωμαϊκής κυριαρχίας στη λεκάνη της Μεσογείου. Η  επιδίωξη της Ιταλίας,  ήδη από το 1911 , ήταν να ανοίξει το γεωπολιτικό παιχνίδι, ως μια νέα Ρώμη. Ο Μουσολίνι επιθυμούσε να διαδραματίσει ουσιαστικό  ρόλο στο μοίρασμα της βόρειας και ανατολικής Αφρικής ( Λιβύη, Αίγυπτος, Ερυθραία, Αιθιοπία), αλλά και των Βαλκανίων .

     Στην Ελλάδα, το μάθημα της Γεωγραφίας ήταν και είναι παραγκωνισμένο, ενώ η  σύνδεσή του με την ιστορία είναι ανύπαρκτη. Τα γεγονότα παρουσιάζονται αποκομμένα από τον χώρο, σαν να συμβαίνουν σε έναν ιδεατό πλατωνικό σύμπαν, χωρίς καμία σύνδεση  με το παρόν και τη γεωπολιτική. 

     Το μάθημα γίνεται μόνο για να καλυφθούν κάποιες διδακτικές ώρες και όχι ως βάση αυτογνωσίας των αυριανών πολιτών. Πατέρας και της γεωγραφίας θεωρείται ο Ηρόδοτος (ο πρώτος που χρησιμοποίησε τη λέξη Ευρώπη ως πολιτικό - γεωγραφικό όριο με την Ασία και την περσική αυτοκρατορία), πολλοί όμως ελληνόπαιδες αδυνατούν να δείξουν στον χάρτη τοπωνύμια που άλλαξαν την παγκόσμια ιστορία: Μαραθώνας, Θερμοπύλες  Σαλαμίνα, Πλαταιές , Μυκάλη. 

      Όσον αφορά,  την ελληνική αυτοκρατορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου, οι λέξεις Αφγανιστάν, Πακιστάν- Ινδία, Ιράν και Συρία – Παλαιστίνη ηχούν ως κενές περιεχομένου, αυτές είναι  μερικές χώρες που ίσως βρίσκονται κάπου.  Πολλά παιδιά περνούν τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, αδυνατώντας να δείξουν στον  παγκόσμιο άτλαντα την Ελλάδα και τις γειτονικές της χώρες. 

      Η εκπαιδευτική διαδικασία επικεντρώνεται στο χρηστικό και στο πρόσκαιρο, η γέφυρα με το παρελθόν, τις «εδαφικές συνιστώσες» και την ιστορία απλώς παύει να υφίσταται.

      Σήμερα, στον χώρο της ανατολικής Μεσογείου έχει ξεκινήσει μια αιματηρή σύγκρουση, προϊόν και της γεωγραφίας. Η κρίση στη Συρία και η εμπλοκή της Τουρκίας έχουν  άμεση σχέση με τη γεωπολιτική. Οι Τούρκοι, ξεκινώντας από τον «φόβο»  ότι οι Κούρδοι της Συρίας θα ακολουθήσουν το παράδειγμα των συμπατριωτών τους , στο γειτονικό  Ιράκ (οι οποίοι έχουν ιδρύσει ένα de facto ανεξάρτητο κράτος) έχουν εμπλακεί στον συριακό εμφύλιο. 

       Γνωρίζουν ότι η αυτονόμηση των Κούρδων της Συρίας θα λειτουργήσει ως ένα είδος εθνικής αφύπνισης  και για τους Κούρδους της ΝΑ Τουρκίας (που είναι πάνω από  είκοσι εκατομμύρια). Έτσι,  επεμβαίνουν ολοφάνερα στη συριακή κρίση,  υποστηρίζοντας ακόμα και με χερσαίες επιχειρήσεις τους τζιχαντιστές. 

      Οι σημερινοί ηγέτες της Τουρκίας ακολουθώντας τα βήματα του Κεμάλ Ατατούρκ «δημιούργησαν» μια καινούργια διάσταση στην πολιτική: τον νεοοθωμανισμό. 

     Μόνο που αυτή η νέα έννοια  αφορά και τους Έλληνες. Ακριβώς , πάνω στον νεοοθωμανισμό συνίσταται και η στάση πολλών Ελλήνων πολιτικών οι όποιοι διαρρηγνύουν τα ιμάτιά τους για καλές σχέσεις με την «παντοδύναμη» γείτονα. Στην ουσία μεθοδεύουν θεαματικές υποχωρήσεις, σε ζητήματα που αφορούν την ΑΟΖ, τα νησιά του Αιγαίου , τη μουσουλμανική μειονότητα της Θράκης .

       Και τώρα με τους χιλιάδες πρόσφυγες που στέλνει – καλά σκηνοθετημένα - η Τουρκία, η ακεραιότητα της Ελλάδας απειλείται ξεδιάντροπα. Ο γραικυλισμός της πολιτικής τάξης  κρύβεται πίσω από επιχειρήματα  ότι  η γεωγραφία δεν ευνοεί την οικονομικά και πληθυσμιακά εξασθενημένη Ελλάδα και ότι το τουρκικό κράτος  εξελίσσεται σε μεγάλη οικονομική και δημογραφική δύναμη  (στρατιωτικά, διαθέτει έναν από τους μεγαλύτερους στρατούς στον κόσμο, περίπου 700.000 άνδρες). 

      Ακολουθείται η αριστερή και νεοφιλελεύθερη προσέγγιση των εθνικών θεμάτων που έχει ως κύρια συνισταμένη τη συνεχή υποχώρηση .

      Λοιπόν,  η γνώση της ιστορίας και της γεωγραφίας δεν οδηγεί μόνο στην κατανόηση των γεγονότων, κυρίως βοηθά στην «ευσυνειδησία» των πολιτών, ώστε να ξέρουν γιατί αγωνίζονται , τι υπερασπίζονται και τι διεκδικούν.

*Ο Χριστόφορος Τριάντης υπηρετεί στη δημόσια εκπαίδευση από το 1998. Είναι από τη Μαχαιρά Ξηρομέρου.