Οι Εκκλησίες στα Παλιάμπελα (Ακτίου-Βόνιτσας)

Γράφει η: ΧΡΟΝΗ Κωνσταντίνα του Φωτίου

Σπουδάστρια των Εκπαιδευτηρίων Πληροφορικής Βόνιτσας

Moses Educational Establishments

ΕΡΓΑΣΙΑ:

ΟΙ ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΤΩΝ ΠΑΛΙΑΜΠΕΛΩΝ

Εισαγωγή

       Για την έρευνα, την διαπίστωση και καταχώρηση των εκκλησιών του Δημοτικού διαμερίσματος Παλιαμπέλων του Δήμου Ακτίου Βόνιτσας, πρέπει η εξέταση των στοιχείων να αρχίσει από τα πρώτα χριστιανικά χρόνια για να φτάσει μέχρι το σήμερα.

      Η έλευση του Αποστόλου Παύλου στην  Νικόπολη της Πρέβεζας και η παραμονή του εκεί για όλο τον Χειμώνα, σηματοδοτεί την εξάπλωση του Χριστιανισμού στην ευρύτερη περιοχή. Είναι φυσικό ο Απόστολος Παύλος να περιόδευσε στα εσωτερικά του Αμβρακικού κόλπου, καθόσον τα νερά του κόλπου είναι ήρεμα και ο διάπλους ήταν η ασφαλέστερη μέθοδος επικοινωνίας για εκείνη την εποχή........

        Για την περιοχή των Παλιαμπέλων δεν έχουμε κανένα στοιχείο για ανέγερση ναού σε αυτή την περίοδο. Εξ άλλου πρέπει να κατανοήσουμε ότι στον σημερινό χώρο του Δ.Δ Παλιαμπέλων, εκείνη την περίοδο δεν μπορεί να υπήρχαν οργανωμένες κοινωνίες λόγω της υποχρεωτικής μεταφοράς του πληθυσμού στην νέα πόλη, την Νικόπολη.

        Όμως πρέπει να λάβουμε υπόψη μας ότι στην περιοχή του ΔΔ Παλιαμπέλων υπήρχαν αρκετοί αρχαίοι ναοί του Ελληνικού δωδεκάθεου. Συνεπώς το «έθιμο» να κτίζονται χριστιανικοί ναοί πάνω από τους αρχαίους ναούς του δωδεκάθεου, πρέπει να εφαρμόστηκε και εδώ. Σε όλες τις εκκλησίες που θα αναφέρουμε, υπάρχει αυτό το γεγονός και αποδεικνύεται από τις βάσεις αλλά και από τα δομικά στοιχεία, στα οποία περιέχονται κίονες, μάρμαρα κλπ αρχαίων ναών δωδεκάθεου.

Πρώτη εμφάνιση της λέξης Παλιάμπελα

       Τα πρώτα στοιχεία για την ύπαρξη της περιοχής «Παλιάμπελα» την έχουμε στην δεκαετία 1680-1690. Τα στοιχεία προέρχονται από την απόφαση ενός τούρκικου δικαστηρίου στο οποίο προσέφυγε η Ιερά Μονή Κορονησίας και ζητούσε από τον Κερζίτ Μπέη να αποσυρθεί από το Χειμαδιό Παλιάμπελα, καθόσον αυτό ήταν και έπρεπε να παραμείνει μετόχι της Ιεράς Μονής. Στο δικαστήριο παρουσιάστηκαν και κατέθεσαν υπέρ του αιτήματος της Ιεράς Μονής, έγκριτοι μουσουλμάνοι (απαραίτητη προϋπόθεση για την συζήτηση μιας υπόθεσης ιδιοκτησίας). Ο δικαστής απέδωσε δίκαιο στην ιερά Μονή Κορονησίας. (Βλέπε ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΒΟΝΙΤΣΑΣ Α’ Τόμος του Καθηγητή Νικόλα Βερνίκου)

     Από αυτό το ιστορικό στοιχείο πρέπει να συμπεράνουμε ότι ήταν αδύνατον να υπάρχει μετόχι της Ιεράς Μονής και να μην υπάρχει έστω και ένας ναός.

       Το Χειμαδιό Παλιάμπελα, ήταν περιοχή πρόσκαιρης παραμονής, όπως και ο χαρακτηρισμός «Χειμαδιό» σημαίνει.

Οικιστικές περιοχές  και εκκλησίες

    Οι περιοχές κατοίκησης λίγο μετά την β’ ενετική κυριαρχία δηλ. μετά το 1717, ενισχύονται γιατί περιλαμβάνονται μέσα στα terminal της Ενετικής Vonizza.

      Οι οικιστικές περιοχές είναι: Χειμαδιό Παλιαμπέλων, Βλισόρα, τα Τσουγγριά η Τσιγγριά, η Παλιοκούλια,  το Παλιοχώρι και το μοναστήρι-οικισμός Αγία Παρασκευή. 

       Σε κάθε μία από τις ανωτέρω περιοχές έπρεπε να υπάρχει τουλάχιστον μία εκκλησία. Το πότε πρωτοκατοικήθηκαν χρονολογικά οι ανωτέρω περιοχές, είναι δύσκολο να αναπτυχθεί σε αυτή την μικρή έρευνα. Υπάρχει όμως αρκετό υλικό στο Β’ και Γ’ τόμο ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΒΟΝΙΤΣΑΣ, που σήμερα είναι στα δοκίμια (ο Β’) ή στην επεξεργασία (ο Γ’).

Χειμαδιό Παλιαμπέλων:

       Δεν έχουμε στοιχεία περί της αρχικής ύπαρξης ναών. Βάσει της προαναφερθείσας πληροφορίας περί ιδιοκτησίας της Μονής Κορονησίας, αυτό μας οδηγεί ότι σίγουρα στον σημερινό χώρο των Παλιαμπέλων πρέπει να υπήρχε ναός που να ανήκε στην Ιερά μονή Κορονησίας.

      Με την υποχρεωτική ένωση των οικισμών, το χειμαδιό Παλιαμπέλων ονομάστηκε Παλιάμπελα και οι κάτοικοι των άλλων οικισμών κατασκεύασαν τις σημερινές εκκλησίες. 

    Σε αυτό το σημείο το μόνο δεδομένο είναι ότι η εκκλησία του Αγίου Νικολάου (όπου σήμερα είναι και  το νεκροταφείο του χωριού) κατασκευάστηκε από τους κατοίκους των Τσιγγριών, όταν αυτοί μετοίκησαν στα Παλιάμπελα. 

      Η εκκλησία αυτή ήταν ξεχωριστή ενορία και είχε μέχρι πριν τον πόλεμο του 40’ δικό της επιτάφιο. Οι τσιγγριώτες ονόμασαν την εκκλησία Άγιο Νικόλαο και τον εόρταζαν στις 6 Δεκεμβρίου, επειδή ο Αγιος Νικόλαος των Τσιγγριών εόρταζε στις 10 Μάιου και ήθελαν να διατηρηθούν  και οι δύο εορτές.

      Για την νέα εκκλησία των Παλιαμπέλων, τον Άγιο Αθανάσιο, δεν γνωρίζουμε αν προϋπήρχε εκεί άλλη εκκλησία αφιερωμένη στον Αγιο Αθανάσιο ή άλλο Αγιο της εκκλησίας, αλλά γνωρίζουμε ότι οι κάτοικοι της Παλιοκούλιας (όπου και εκεί υπάρχει Άγιος Αθανάσιος) εόρταζαν τις δύο εκκλησίες σε διαφορετικές ημερομηνίες. Ερμηνευτικά αυτής της συνήθειας έχουμε την δυνατότητα της εξήγησης για εορτασμό στην ανάμνηση του θανάτου ή της αποκομιδής των λειψάνων ή κάποιας άλλης ιερής στιγμής του Αγίου.

Βλισόρα

    Δεν έχει εντοπιστεί κάποιος ναός. Στα δυτικά της βλισόρας έχουμε την περιοχή της κόντρας. Στις παρυφές του Αμαδερού, λίγο πιο ψηλά από την κόντρα Παλιαμπέλων, υπάρχουν τα ερείπια του ναού του Αγίου Παντελεήμονα. Από την ονομασία του ναού, έχει αποδοθεί και το όνομα της περιοχής αυτής.

Τσουγγριά η Τσιγγριά

      Κατοικήθηκαν από Σουλιώτες πριν και μετά τον χαλασμό του Σουλίου. Ο ναός Αγιος Νικόλαος ο εν Βοδένοις δεν γνωρίζουμε αν προϋπήρχε της καθόδου και εγκατάστασης των Σουλιωτών. Από τα δεδομένα της ευρύτερης περιοχής, ο Άγιος αυτός γιορταζόντανε από τους Βλάχους που ξεχειμώνιαζαν στα χειμαδιά των Παλιαμπέλων. Τον Άγιο αυτό τον συναντάμε τόσο στην Βόνιτσα (παλαιά ήταν στην Κουκουμίτσα και μετά στο στεφάνι Αμαδερού), στον Αγιο Νικόλαο  Βόνιτσας (προσφύγων), στον Αγιο Νικόλαο Κατούνας, κλπ.

          Η εορτή του Αγίου Νικολάου (του νέου) ήταν στις 9 Μαΐου, αλλά καθιερώθηκε στις 10 Μαιου για τον συνεορτασμό του περάσματος των ιερών οστών του Αγίου Νικολάου (του εορταζόμενου στις 6 Δεκεμβρίου) από την Μικρά Ασία προς την Ιταλία. Το πέρασμα και η προσωρινή διαμονή στην Νηρά Λευκάδας, μετέφερε την εορτή της 9^ης Μαιού στην 10^η για συνεορτασμό.

           Η εορτή στα Τσουγγριά, στις 9 και 10 Μαίου, ήταν το μέγα γεγονός της περιοχής με πανηγύρι και ψήσιμο κριαριών. Κάθε προύχοντας της περιοχής τσουγγριών κρατούσε το καλλίτερο κριάρι για να το θυσιάσει στην γιορτή του Αγίου Νικολάου. Είναι πασίγνωστο στην περιοχή ότι η για οποιονδήποτε λόγο αποχή του προύχοντα από την γιορτή (με μη θυσιασμό του κριαριού) είχε σαν αποτέλεσμα το «σκάσιμο» του ζωντανού ζώου.

        Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως στην ενότητα Χειμαδιό παλιάμπελα, οι Τσουγγριώτες έκτισαν νέα εκκλησία στα Παλιάμπελα, έδωσαν το όνομα Αγιος Νικόλαος, αλλά ο εορτασμός αυτής της εκκλησίας ήταν 6 Δεκεμβρίου, για να μείνει ο εορτασμός στα Τσουγγριά, για την τιμή του Αγίου τους και της εκκλησίας τους.

   Δίπλα στα Τσουγγριά υπάρχει η εκκλησία Αγιος Γεώργιος. Δεν έχουμε στοιχεία για το έτος ανέγερσης, εκτός από μια επιγραφή με ερυθρό χρώμα που αναφέρει το έτος 1884.

Παλιοκούλια

      Παλαιότερος ναός ο Άγιος Αθανάσιος. Οι κάτοικοι της Παλιοκούλιας όταν μετοίκησαν στα Παλιάμπελα, έφεραν εκεί και τον Άγιο τους. Η έκφραση «έφεραν», δεν μπορεί να ταυτιστεί με την νέα κατασκευή, γιατί δεν έχουμε στοιχεία. Ο σημερινός ναός στην Παλιοκούλια είναι κατεστραμμένος και σχεδόν ερειπωμένος.

Ναός Παναγούλας 

      Είναι πριν τον Άγιο Αθανάσιο, με πορεία από τα Παλιάμπελα προς την Παλιοκούλια. Εχει καταγραφεί ως ανακαινισθείς ή ανεγερθείς ναός από την οικογένεια Κουφοβασίλη – Καρασταθαίοι λίγα χρόνια μετά την απελευθέρωση.

Παλιοχώρι

Αγιοι Θεόδωροι

     Πρόκειται για τον Ναό στην αρχαία τοποθεσία Παλαιοχώρι-Λέκκα. Είναι οικισμός παλαιός και ορισμένοι αρχαίοι γεωγράφοι, όπως ο Μελέτιος, απέδωσαν σε αυτή την τοποθεσία την αρχαία Ηράκλεια, άλλοι την αρχαία Αλυζία και άλλοι την πόλη που προστάτευε τον αρχαίο Ναό του Απόλλωνα στην θέση Μαγούλα.

  Ο ναός σήμερα είναι κατεστραμμένος, όμως διακρίνονται ακόμα οι τοιχογραφίες του.

Ναός του Προφήτη Ηλία

       Είναι ακριβώς στην κορυφή της βουνοσειράς που αρχίζει από το ακρωτήριο γελάδα και φτάνει πρό της Κορπής. Σε όλους τους χάρτες των περιηγητών του 18^ου αιώνα, ήταν το σημείο αναφοράς και το πέρασμα από τον Αγιο Βασίλειο (αρχαίο Θύρρειο) στην Βόνιτσα.

Ναός του Αγίου Γεωργίου

   Βρίσκεται στην περιφέρεια της Παλιοκούλιας, είναι εντελώς ερειπωμένος με διάσπαρτες παντού πέτρες. Την πληροφορία αυτή μας την έδωσε ο πρώην Κοινοτάρχης Παλιαμπέλων και μέλος της ΑΜΦΙΚΤΙΟΝΙΑΣ ΑΚΑΡΝΑΝΩΝ, Απόστολος Ρούσος ή Μπεκερτζής.

Ναός Αγίου Νικολάου Βαρκού

    Είναι ναός στην ευρύτερη περιοχή της Ιεράς Μονής Αγίας Περιοχής και έχει ανεγερθεί από την οικογένεια Φούντα, λίγα χρόνια μετά την απελευθέρωση.

Μοναστήρι-οικισμός Αγία Παρασκευή

      Πρόκειται για εκκλησία με καθαρά βυζαντινό ρυθμό και εκκλησιαστική τοιχογραφία. Ηταν ο τόπος συνάντησης όλων των οικισμών, καθόσον η εορτή της ήταν στα μέσα του καλοκαιριού και η περιοχή αυτή ήταν πλούσια σε νερά, δέντρα και καρπούς. 

      Εχουν γραφεί αρκετά για τις συναντήσεις οπλαρχηγών και τούρκων στις ημέρες της εορτής της. (συνάντηση Στέργιου Κουμπάρου με Βεληγκέκα). Ακόμα και σήμερα η ημέρα της εορτής είναι ημέρα συνάντησης των Παλιαμπελιωτών έξω από το προαύλιο της εκκλησίας.

        Δίπλα στην περιοχή της μονής Αγίας Παρασκευής υπάρχει ο πρόσφατα ανακαινισμένος ναός της Αγίας Κυριακής (ανακαίνιση από την οικογένεια Σαπέλα). Δεν υπάρχουν στοιχεία περί της αρχικής ανέγερσης του ναού.

       Στην περιφέρεια της Ιεράς Μονής Αγίας Παρασκευής υπάρχει και ο κατεστραμμένος ναός του Αγίου Ιωάννη, σύμφωνα με τις πληροφορίες που μας έδωσε ο Απόστολος Ρούσος ή Μπεκερτζής.

      Στην περιοχή του Βολιμιού Παλιαμπέλων, υπάρχει η εκκλησία του Αγίου Νικολάου. Η εκκλησία αυτή ανακαινίστηκε ή ανεγέρθηκε από την  οικογένεια Λώλου λίγο μετά την απελευθέρωση.

Η νεότερη εκκλησία των Παλιαμπέλων είναι ο Αγιος Κοσμάς. Βρίσκεται ανατολικά της περιοχής Κόντρας και Βόρεια της Βλισόρας. Εχει κτιστεί από τον τότε Αρχιμανδρίτη Ανατόλιο (Κοσμικό όνομα Απόστολος Ψυχογιός).

       Η εκκλησία είναι ενσωματωμένη στο μεγάλο κτιριακό συγκρότημα «Ακαδημία Παλιαμπέλων Αγιος Κοσμάς ο Αιτωλός», που ανεγέρθηκε με προσωπική φροντίδα του τότε Αρχιμανδρίτη Ανατόλιου και σημερινού Μητροπολίτη Ακτίου Βονίτσης και Στερεάς Ελλάδας, του Παλαιού ημερολογίου.

Πηγές:

-Ιστορικά κείμενα Βόνιτσας, Α’ τόμος, του Νικόλα Βερνίκου .

-Πόλεις και χωριά του Δήμου Ακτίου Βόνιτσας, των Μπαρμπαρούση- Ε. Κουτιβή

-Αρχείο συλλόγου ΑΜΦΙΚΤΙΟΝΙΑΣ ΑΚΑΡΝΑΝΩΝ

-Αρχείο εργασιών ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΒΟΝΙΤΣΑΣ (Moses Educational Establisments)

-Φωτο: Αρχείο Γεώργιου Μπελεσιώτη, Πανοράμιο του google, Ξηρόμερο News, Ακαρνανία NET, Αγρίνιο News, Αιτωλοακαρνανικά News.

Ιανουάριος 2013