Όταν ο Μαραθώνιος καθιερώθηκε ως Ολυμπιακό Αγώνισμα το 1896 ( Η γέννηση ενός αθλήματος)

 

Επ’ αφορμής του σημερινού 39ου Μαραθωνίου της Αθήνας.

 

Η γέννηση ενός αθλήματος

Η αλήθεια είναι πως στην αρχαιότητα δεν υπήρχε  άθλημα μαραθώνιου δρόμου,  και μάλιστα ούτε καν υπήρχε απόσταση αγωνίσματος που να πλησιάζει αυτή του μαραθωνίου. Όταν οι σύγχρονοι Ολυμπιακοί Αγώνες έγιναν πραγματικότητα, οι ιδρυτές και οι διοργανωτές έψαχναν ένα μεγάλο γεγονός, που να υπενθυμίζει την αρχαία δόξα της Ελλάδας. Η ιδέα της οργάνωσης του αγώνα του μαραθωνίου προήλθε από τον Γάλλο γλωσσολόγο και ελληνιστή Μισέλ Μπρεάλ (Michel Bréal), ο οποίος πρότεινε κατά την αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων του 1896 στην Αθήνα «την επανάληψη του διάσημου εκείνου δρόμου που εξετέλεσε ο στρατιώτης του Μαραθώνος». (Σύμφωνα με την ιστορία, ο Μιλτιάδης αμέσως μετά την περίφημη εκείνη μάχη απέστειλε τον Φειδιππίδη, που θεωρούνταν ο ταχύτερος τότε ημεροδρόμος του αθηναϊκού στρατού, από το πεδίο του Μαραθώνα στην Αθήνα για να αναγγείλει τη νίκη κατά των Περσών. Λέγεται ότι έτρεξε όλη την απόσταση χωρίς διακοπή και μπήκε στην Συνέλευση της Βουλής, όπου αναφώνησε “Νενικήκαμεν” (νικήσαμε) πριν καταρρεύσει και πεθάνει). Μάλιστα λέγεται για τον Μπρεάλ, πως αν και είχε ασχοληθεί με τη συγγραφή βιβλίων με θέματα από την Ελληνική Μυθολογία και την αρχαία ελληνική ιστορία, αρχικά όταν έκανε την παραπάνω πρόταση δεν γνώριζε πόση ήταν στην πραγματικότητα η απόσταση αυτή. Όταν όμως ενημερώθηκε ότι αυτή ήταν περίπου 40 χλμ. προσπάθησε να υπαναχωρήσει πλην όμως ήταν αργά, καθώς το αγώνισμα είχε ήδη συμπεριληφθεί στο επίσημο πρόγραμμα των αγώνων και είχε σταλεί σε διάφορες χώρες. Τελικά προσφέρθηκε να αθλοθετήσει ο ίδιος το νέο αυτό αγώνισμα, για το οποίο και ο εθνικός ευεργέτης Γεώργιος Αβέρωφ αθλοθέτησε κύπελλο.

Υπήρξε όμως πράγματι αυτός ο στρατιώτης που έκανε αυτόν τον άθλο; Στην πραγματικότητα το όνομα του στρατιώτη αυτού παραμένει άγνωστο.

Η ιστορία της πορείας από το Μαραθώνα στην Αθήνα εμφανίζεται αρχικά στον Πλούταρχο στη «στην Δόξα της Αθήνας» του 1ου αιώνα π.χ που αναφέρει την χαμένη εργασία του Ηρακλείδη Ποντικού. Αυτός δίνει το όνομα του δρομέα ως είτε Θέρσιπος ή Ευκλής. Ο Λουκιανός (2ος αιώνας π.X.) επίσης δίνει την ιστορία αλλά ονομάζει το δρομέα Φειλιππίδη (εκ παραφθοράς του ονόματος Φειδιππίδη).  Ο Ηρόδοτος, η κύρια πηγή για τους ελληνοπερσικούς πολέμους, αναφέρει τον Φειδιππίδη ως τον αγγελιοφόρο που έτρεξε από την Αθήνα στη Σπάρτη ζητώντας βοήθεια, και έτρεξε έπειτα πίσω, μια απόσταση άνω των 240 χιλιομέτρων. Ο Ηρόδοτος δεν κάνει καμία αναφορά για κανένα αγγελιοφόρο που στέλνεται από το Μαραθώνα στην Αθήνα. Αναφέρει ότι το κύριο μέρος του αθηναϊκού στρατού, που αγωνίστηκε  και κέρδισε την εξαντλητική μάχη, φοβούνταν μια ναυτική επιδρομή από τον Περσικό στόλο ενάντια σε μια ανυπεράσπιστη Αθήνα, και βάδισε γρήγορα πίσω από τη μάχη στην Αθήνα, φθάνοντας την ίδια μέρα.

Ο Ηρόδοτος γεννήθηκε το 485π.Χ., 5 χρόνια μετά τη μάχη του Μαραθώνα. Τις πληροφορίες για τα Περσικά τις παίρνει από ιερείς μαντείων και ιδιαίτερα των Δελφών, από οδηγούς, διερμηνείς, και Έλληνες εγκατεστημένους σε διάφορα μέρη με τους οποίους είχε γνωριστεί. Σκοπός της ιστορίας του ήταν να μη σβήσουν από τη μνήμη των ανθρώπων “τα μεγάλα και θαυμαστά” έργα ώστε να μην μείνουν “ακλέα”(=άδοξα) τα σπουδαία κατορθώματα των ηρώων. Τον διακρίνει αβίαστη αντικειμενικότητα, τον μαγεύει η λεπτομέρεια, η αμεροληψία και επιδιώκει το ακριβοδίκαιο και το αληθές. Έχει συναίσθηση του χρέους να περιγράψει με τη μεγαλύτερη σωστή προσέγγιση στην πραγματικότητα τα γεγονότα.

Είναι άξιο προσοχής ότι ενώ περιγράφει με λεπτομέρεια και αντικειμενικότητα τα όσα διαδραματίστηκαν στη μάχη του Μαραθώνα, δεν αναφέρει το περιστατικό του αγγελιοφόρου της νίκης, ενώ σε μεταγενέστερους συγγραφείς είναι διάχυτη η πληροφορία ότι συνέβη πράγματι το γεγονός.»  (ΘΩΜΑΣ ΓΙΑΝΝΑΚΗΣ, Καθηγητής της Ιστορίας του Αθλητισμού στο Πανεπιστήμιο Αθηνών)

Ακόμα όμως κι αν δεν υπήρξε ποτέ αυτός ο περίφημος στρατιώτης, αυτό που είναι αδιαμφισβήτητο είναι η ύπαρξη των ημεροδρόμων ή δρομοκήρυκων στην αρχαιότητα.

Ήταν άνθρωποι γνωστοί για τις ικανότητές τους στο τρέξιμο στους οποίους εμπιστεύονταν τη μεταφορά μηνυμάτων σε σύντομο χρονικό διάστημα.  Ήταν ειδικά εκπαιδευμένοι και είχαν ορισθεί από την πολιτεία να μεταφέρουν γραπτώς ή προφορικώς μηνύματα που αφορούσαν τον πόλεμο ή την ειρήνη. Έτσι διέτρεχαν αποστάσεις σε δύσβατους δρόμους και σε σχεδόν απίστευτο χρόνο.

Οι ημεροδρόμοι είχαν αποκτήσει το σεβασμό και κοινωνική καταξίωση σε σημείο να τους έχουν αφιερωθεί και ναοί (Τάλβυθος ημεροδρόμος του Αγαμέμνωνα στον οποίο οι Σπαρτιάτες αφιέρωσαν ναό). Ενδέχεται κάποιοι από τους ημεροδρόμους να ήταν έφιπποι ειδικά όταν ήταν να διανύσουν μεγάλες αποστάσεις. Αυτή ήταν η αρχική μορφή του συστήματος των ημεροδρόμων που στη πορεία αναβαθμίστηκε και βελτιώθηκε με τη δημιουργία σταθμών στους οποίους οι αγγελιαφόροι πλέον άλλαζαν τα άλογά τους και ξεκουράζονταν ή άλλαζε και ο αγγελιαφόρος.

 Σπάνια ιστορική φωτογραφία από την εκκίνηση του πρώτου Ολυμπιακού Μαραθώνιου το 1896. Από τη σελίδα του Νίκου Μουρατίδη.

 

Ο πρώτος  Μαραθώνιος – ο πρώτος Μαραθώνιος της κλασσικής διαδρομής!

Ο Πρώτος επίσημος Ολυμπιακός Μαραθώνιος διεξήχθη την 5η ημέρα των Ολυμπιακών Αγώνων του 1896,  στις 29 Μαρτίου του 1896 ημέρα Παρασκευή.

Ήταν όμως ο πρώτος Μαραθώνιος της ιστορίας ο Ολυμπιακός Μαραθώνιος του 1896; Ήταν αυτός ο πρώτος της κλασσικής διαδρομής;

 
Η συναρπαστική όμως ιστορία του Μαραθωνίου είχε ξεκινήσει λίγο νωρίτερα!
Μόλις μαθεύτηκε, τον Ιανουάριο του 1896, πως στο πρόγραμμα των Α΄ Ολυμπιακών Αγώνων εντάχθηκε και ένας αγώνας δρόμου στη διαδρομή που είχε διατρέξει ο αθηναίος αγγελιοφόρος το 490 π.Χ., διάφοροι αθλητικοί σύλλογοι άρχισαν να διοργανώνουν αγώνες δρόμου σε διαδρομές γύρω στα 40 χλμ.

Στις 18 Φεβρουαρίου, ο “Όμιλος Πεζοπόρων Πειραιώς” διοργάνωσε αγώνα 40 χλμ στη διαδρομή “Πειραιάς-Ελευσίνα-Δαφνί” με νικητή τον Κελαϊδή. Την ίδια ημέρα, ο αθλητής του ΑΟ Αθηνών Σπύρος Μπελόκας έτρεξε 40 χλμ. στη διαδρομή “Ριζάρειος Σχολή-Πικέρμι-Ριζάρειος” σε 3 ώρες 48΄.
 Στην Πάτρα ο Χρήστος Δουβανάς της Γ.Ε. Πατρών έτρεξε 42 χλμ σε 3 ώρ. 07΄.

Η πρώτη δοκιμή στην κλασική διαδρομή έγινε από τον αθλητή του Εθνικού Γ.Σ. Γεώργιο Γρηγορίου στις αρχές Φεβρουαρίου, ο οποίος αφού μετέβη πεζή στο Μαραθώνα, την επόμενη μέρα ξεκίνησε από τον Τύμβο και έφτασε στο γυμναστήριο του Εθνικού μετά από 2 ώρ. 50΄, διανύοντας περίπου 36 χλμ.

Στις 11 Φεβρουαρίου έγινε νέα δοκιμή από τον Εθνικό Γ.Σ. με επίσημο χαρακτήρα. Μετείχαν οι αθλητές Γεώργιος Γρηγορίου και Ιωάννης Γιαννούλης. Ο Γιαννούλης εγκατέλειψε στο Πικέρμι, ενώ ο Γρηγορίου τερμάτισε σε 3 ώρ. 45΄. Στις 17 Φεβρουαρίου δοκίμασε την διαδρομή και ο Πανελλήνιος Γ.Σ. με τέσσερις αθλητές του, τους Δεληγιάννη, Κουντούρη, Ροδάκη και Γερακάρη. Πρώτος τερμάτισε ο Δημήτριος Δεληγιάννης σε 3 ώρ. 52΄ 31΄΄. Η διανυθείσα διαδρομή υπολογίστηκε λίγο πάνω από τα 40 χλμ.

Η πρώτη όμως διοργάνωση έμελλε να είναι αυτή του Α΄ Πανελληνίου Πρωταθλήματος! Το Πανελλήνιο πρωτάθλημα μαραθωνίου, που θα αποτελούσε και αγώνα πρόκρισης για την Ολυμπιάδα διεξήχθη την Κυριακή, 10 Μαρτίου 1896. Η διαδρομή είχε μετρηθεί στα 40 χλμ. Δήλωσαν συμμετοχή 33 δρομείς αλλά στην αφετηρία εμφανίστηκαν 25. Το πρωί τους δόθηκε ένα λιτό γεύμα με αυγά, πορτοκάλια και καφέ και η εκκίνηση δόθηκε στις 2 μ.μ. στην έξοδο του χωριού. Τους δρομείς συνόδευε ένας έφιππος επόπτης για τον καθένα, ενώ είχε ληφθεί πρόβλεψη να καταβρεχτεί η διαδρομή ώστε να μην σηκώνεται σκόνη. Ως το Πικέρμι προηγούνταν ο Δουβανάς και ο Δεληγιάννης. Εκεί ο μεν Δουβανάς εγκατέλειψε ενώ ο Δεληγιάννης διέκοψε να ξεκουραστεί, με αποτέλεσμα να τους προσπεράσουν ο Βασιλάκος και ο Μπελόκας. Ως το Χαρβάτι είχαν απομείνει μόνον 15 δρομείς. Στην Αγ. Παρασκευή η σειρά ήταν: Χαρ. Βασιλάκος (ΠΓΣ), Σπ. Μπελόκας (ΑΟ Αθηνών), Δημ. Δεληγιάννης (ΠΓΣ), η οποία ήταν η τελική κατάταξη στον τερματισμό. Ακολούθησαν οι: Δημ. Χρηστόπουλος (Γ.Ε. Πατρών), Γ. Γρηγορίου (Εθνικός ΓΣ), Ευ. Γερακάκης (ΠΓΣ).

Οι έξι πρώτοι προκρίθηκαν να λάβουν μέρος στους Α΄ Ολυμπιακούς αγώνες αλλά επειδή ξεσηκώθηκαν πολλοί νέοι φερέλπιδες αθλητές, κυρίως χωρικοί της περιοχής Μαρουσίου – Χαλανδρίου,  και η επιτροπή  έκρινε ότι οι προβλεπόμενοι έξι θα ήταν πολύ λίγοι έναντι του αριθμού των συμμετοχών των ξένων χωρών αποφασίστηκε την επόμενη ημέρα να αυξηθούν σε 10 ( ή κατά άλλους σε 16!)  και να γίνουν σχετικές ανακοινώσεις για συμμετοχή και άλλων αθλητών, αναρτώντας έντυπα στην Αθήνα και στην επαρχία! Έτσι οι νέες εγγραφές αθλητών έφθασαν τις 85! Εμφανίσθηκαν όμως τελικά 38 στον ειδικό προκριματικό μαραθώνιο που διοργανώθηκε εκ νέου, και ορίστηκε να προκριθούν για τους Ολυμπιακούς, – σύμφωνα με κείμενα διαφόρων μελετητών –  οι 10 καλύτεροι:  οι έξι πρώτοι  από τον Α΄ προκριματικό και οι 4 πρώτοι από τον δεύτερο ή  όσοι φέρουν καλύτερο χρόνο από το 3:17΄00΄΄ του πανελληνιονίκη Βασιλάκου. (Κατά κάποιους μελετητές η απόφαση αυτή ήθελε 16 αθλητές να προκρίνονται).

Ο συμπληρωματικός προκριματικός έγινε στις 24 Μαρτίου 1896.(14 ημέρες μετά τους κανονικούς προκριματικούς, 1 ημέρα πριν την έναρξη των αγώνων και 5 ημέρες πριν τον Ολυμπιακό Μαραθώνιο).

Στον αγώνα αυτό μετείχε και ο Σπύρος Λούης για πρώτη φορά και  τερμάτισε 5ος με 3 ώρ. 18΄ 27΄΄ με 6ο και τελευταίο τον Σ. Μασούρη με 3.19.15΄.  Οι παρασκηνιακές πιέσεις δεν σταμάτησαν ούτε μετά τον 2ο αυτό αγώνα και τελικά επιτράπει μετά από παρέμβαση του έφορου του Μαραθωνίου Γ. Παπαδιαμαντόπουλου, η συμμετοχή και στον Σπύρο Λούη  και στον Σ. Μασούρη.

Έτσι η Ελλάδα  στον Α Ολυμπιακό Μαραθώνιο εκπροσωπήθηκε  από 12 αθλητές επί συνόλου 17 (Ο 18ος ο γερμανός Carl Galle, με το  No9 δεν εμφανίσθηκε στην εκκίνηση)!

Ο Πρώτος επίσημος Ολυμπιακός Μαραθώνιος λαμβάνει χώρα  στις 29 Μαρτίου του 1896, 5 ημέρες μετά από αυτόν τον προκριματικό και φυσικά η  είσοδος του Λούη στο Στάδιο ξεσηκώνει όλους τους θεατές που όρθιοι παραληρούσαν και ζητωκραύγαζαν ρυθμικά το επίθετό του. Τερματίζει με χρόνο 2 ώρες, 58΄ και 50΄, ενώ δεύτερος εισήλθε στο Στάδιο, μόλις μετά επτά λεπτά, ο Χαρίλαος Βασιλάκος τερματίζοντας σε χρόνο 3 ώρες, 06΄ και 30΄΄.

Οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 1896 έζησαν εκείνη την ημέρα την σπουδαιότερη στιγμή τους. Και ο Μαραθώνιος άρχισε το ταξίδι του στο κόσμο!

Το Καλλιμάρμαρο στάδιο της Αθήνας!

 

     Το 1896 το Στάδιο φιλοξένησε τους πρώτους διεθνείς ολυμπιακούς αγώνες και η ανοικοδόμησή του ξεκίνησε δύο χρόνια νωρίτερα. Ωστόσο, η ιστορία του ξεκινάει από τον 4ο αιώνα π.Χ. Τότε ο χώρος του αρχαίου σταδίου ήταν μια φυσική κοιλότητα του εδάφους ανάμεσα σε δύο υψώματα γύρω από τον ποταμό Ιλισό και τους λόφους Άγρα και Αρδηττό. 

 

Αυτό μπορούμε να το δούμε και στη φωτογραφία του 1880 πριν γίνει η διαμόρφωση του σύγχρονου Σταδίου και αποκτήσει μαρμάρινες κερκίδες…. 

Το 329 π.Χ., επί Λυκούργου, το στάδιο ορθομαρμαρώθηκε, καθώς μέχρι τότε τα καθίσματα ήταν ξύλινα. Το 140 μ.Χ. επί Ηρώδη του Αττικού έγινε μια μεγάλης κλίμακας ανακαίνιση καθώς και αύξηση της χωρητικότητάς του στις 50.000 θέσεις. Σε άγνωστους χρόνους του Μεσαίωνα είχε απογυμνωθεί τελείως από τα μάρμαρά του, όπως και τα πλείστα αρχαία κτίρια της Αθήνας.

Το 1895 και προκειμένου το επόμενο έτος να γίνουν οι προβλεπόμενοι Ολυμπιακοί αγώνες αποφασίσθηκε η μερική αναμαρμάρωση του Σταδίου επί σχεδίων που είχαν εκπονήσει οι Αναστάσιος Μεταξάς και Ερνέστος Τσίλλερ. Όμως δεν υπήρχαν χρήματα για την αναμαρμάρωση. Όταν ο δήμαρχος της Αθήνας ρώτησε ποιος θα πληρώσει το μάρμαρο, ή απάντηση ήταν ο Αβέρωφ…. ο εθνικός ευεργέτης. Όμως επειδή ο χρόνος δεν επαρκούσε μέχρι το 1896, ολοκληρώθηκε η περί τη σφενδόνη μαρμάρωση των κερκίδων καθώς και όλων των πρώτων τουλάχιστον σειρών από του στίβου. Τότε και ανεγέρθηκε ο ανδριάντας του Γ. Αβέρωφ προ του σταδίου (που σήμερα φέρεται δεξιά της εισόδου), έργο του γλύπτη Γεώργιου Βρούτου, ενώ το ίδιο το οικοδόμημα λάμβανε την προσωνυμία «καλλιμάρμαρο». Στα επόμενα έτη συνεχίσθηκαν οι εργασίες της μαρμάρωσης όλου του σταδίου οι οποίες και ολοκληρώθηκαν το 1900.

Το λευκό μάρμαρο μόλις έχει φθάσει σε μεγάλους όγκους από τα λατομεία της Πεντέλης και περιμένει τους εργάτες να πιάσουν δουλειά. Το χωμάτινο εργοτάξιο της φωτογραφίας σε λίγο δεν θα υπάρχει και στη θέση θα έχει οικοδομηθεί ένα λαμπρό μνημείο. Το «Καλλιμάρμαρο»….

Στις 6 Απριλίου του 1896, έγινε η έναρξη των σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων στο Καλλιμάρμαρο στάδιο της Αθήνας! Η νεώτερη αναμόρφωση του σταδίου έγινε όταν το 1894 αποφασίστηκε η τέλεση των πρώτων διεθνών σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων στην Αθήνα. Η Επιτροπή Ολυμπιακών Αγώνων προγραμμάτισε την αναμαρμάρωση του αρχαίου Σταδίου με δωρεά από τον Γεώργιο Αβέρωφ, ύψους 1.000.000 δραχμών. Τότε βγήκε ή φράση: ποιος θα πληρώσει το μάρμαρο. Το σχέδιο ανακατασκευής ανατέθηκε στον Αναστάσιο Μεταξά, ο οποίος ακολούθησε «πιστά» το σχέδιο του αρχαίου μνημείου του Ηρώδη. Χρησιμοποιήθηκε λευκό πεντελικό μάρμαρο, στο οποίο οφείλει και την ονομασία «Καλλιμάρμαρο» και η χωρητικότητα του ξεπερνούσε τους 60.000 θεατές….

 

Πηγή: αποσπάσματα φωτογραφίες από άρθρο  https://gorun.gr

 
Ηρακλής Αθανασόπουλος, Μαραθώνιος και Μαραθώνας, 2010

Γιάννης Μαμουζέλος, Μαραθώνιος –Ραντεβού με την ιστορία, ΑΓΚΥΡΑ 2010

Μπάμπης Ζαννιάς, 42195μ σε 30 χρόνια-Μαραθώνιος Αθηνών «Γρηγόρης Λαμπράκης», ΒΟΓΙΑΤΖΗ 2014