ΑΜΦΙΚΤΟΝΙΑ ΑΚΑΡΝΑΝΩΝ
ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
«ΑΒΑΡΝΙΤΣΑ»
Μια ιστορική περιοχή, κοντά στην Εσκί-Μπέη (Παλί-μπεϊ)
Ομάδα εργασίας:
-Βερνίκος Νικόλας, Καθηγητής Πανεπιστημίου Αιγαίου
-Δέλλας Γεώργιος, Αρχιμανδρίτης του Οικουμενικού Θρόνου
-Μπογόρδου Αγγελική, Εκπαιδευτικός
-Ντίνος Στυλιανός, Αναλυτής Συστημάτων-Προγραμματιστής
Μεταφράσεις αρχαίων κειμένων:
-Βασιλάκου Ειρήνη (Φιλόλογος από την Βόνιτσα)
-Καλέντζου Δέσποινα (Φιλόλογος από την Βόνιτσα, καθηγήτρια στη Λευκάδα και πρώην Αντιδήμαρχος Λευκάδας)
-Μπογόρδου Γεωργία (Φιλόλογος Αγρινίου από το Αθάνι Λευκάδας)
-Προδρομίτη Δέσποινα (Φιλόλογος από την Βόνιτσα)
-Σπαθή Μαίρη (Φιλόλογος στην Καβάλα, από την Βόνιτσα)
-Τσούκα Αικατερίνη (Φιλόλογος στον Μύτικα, από την Βόνιτσα)
-Τυπάλδου-Αντωνίου Χαρά (Φιλόλογος στην Λευκάδα)
-Κέφη Χριστίνα, φιλόλογος Γυμνασίου-Λυκείου με καταγωγή από το Χανόπουλο Αρτας
-Κέφη Χριστίνα, φιλόλογος Γυμνασίου-Λυκείου με καταγωγή από το Χανόπουλο Αρτας
****************
Η περιοχή «Αβαρνίτσα» αναφέρεται δύο φορές σε επιστολές του 13ου αιώνα π.Χ. του Ιωάννη Απόκαυκου*1.
Η δεύτερη αναφορά για την Αβαρνίτσα είναι στην επιστολή*2 την οποία ο Απόκαυκος απευθύνει στον επίσκοπο Βόνδιτζας, τον Νικόλαο, και του αναφέρει ότι κατά την επιστροφή του από την Αρτα στην Ναύπακτο, είχε μια απρόβλεπτη ταλαιπωρία που κινδύνευσε σοβαρά η ζωή του. Είχε ξεκινήσει με πλοιάριο από τις ακτές της Αρτας και κατά την διάρκεια του θαλάσσιου ταξιδιού (προς τα νότια του Αμβρακικού κόλπου) τους έπιασε μια άγρια κακοκαιρία που έβαλε την ζωή τους σε κίνδυνο. Κατόρθωσαν να βγούν στην στεριά κοντά στην περιοχή της Αβαρνίτσας. Στη συνέχεια της επιστολής του ο Απόκαυκος ζητά συγνώμη από το τον επίσκοπο Βονδίτζης για την μη επίσκεψη στη Βόνδιτζα ώστε να δεί την επισκευή του Ιερού ναού της Θεοτόκου.....
Ας μείνουμε σε αυτή την επιστολή πρίν αναφερθούμε στην πρώτη που αναγράφεται πάλι η περιοχή της Αβαρνίτσας:
Από εξέταση των στοιχείων της δεύτερης επιστολής διακρίνεται καθαρά ότι η περιοχή της Αβαρνίτσας είχε σχέση με κοντά στην θάλασσα. Μπορεί να είχε λιμάνι ή περιοχή που να κατέληγε σε λιμάνι ή σε κάποια σκάλα*3. Εφόσον η Αρτα είναι στα Βόρεια του Αμβρακικού κόλπου, η Αβαρνίτσα πρέπει να αναζητηθεί στους τρείς άλλους προσανατολισμούς.
Ας δούμε μερικά σκεπτικά και δεδομένα για να υπάρξουν ασφαλή συμπεράσματα:
Το λιμάνι επιβίβασης πρέπει να ήταν η Κόπραινα ή η Σαλαώρα. Μεγαλύτερες πιθανότητες έχει το λιμάνι της Κόπραινας.....
*************
1*:-Ιωάννης Απόκαυκος: Μητροπολίτης Ναυπάκτου 1200-1232 μχ. Στην δικαιοδοσία του ανήκε και η επισκοπή Βονδίτζης.
2*:-Επιστολή πρός Νικόλαον
3*:-Σκάλα: λεκτικό για τις παραθαλάσσιες περιοχές με δυνατότητα ασφαλούς επιβίβασης και αποβίβασης.
*************
..... Η τρικυμία που τους έπιασε δεν ήταν προβλέψιμη, δηλ. όταν ξεκίνησαν από την Αρτα ο καιρός ήταν καλός και τίποτα δεν προμήνυε την ανωμαλία του καιρού που ακολούθησε. Συνεπώς η κακοκαιρία άρχισε όταν ήταν στη μέση της θαλάσσιας διαδρομής ή και πιο κοντά στον προορισμό. Ο προορισμός ήταν το λιμάνι στο Λουτράκι καθόσον από εκεί ξεκινούσε ο δρόμος για τα νότια της Ακαρνανίας και τα κατά περίπτωση ασφαλή περάσματα του ποταμού Αχελώου.
Αναπτύξαμε πολλές συζητήσεις με επαγγελματίες ψαράδες αλλά και με ερασιτέχνες που όμως αυτό το χόμπι τους, τους έχει δώσει ατέλειωτες ώρες δραστηριότητας μέσα στον Αμβρακικό κόλπο και στην καθομιλουμένη θα μπορούσαμε να καταγράψουμε την φράση «έχουν ζήσει πολλά στα νερά του Αμβρακικού». Μιλήσαμε με τους Αμφικτίονες Παντελή Σουρτζή και Νίκανδρο Ιωάννου. Κοινή άποψή τους ήταν ότι μόνο ο ανατολικός παλιόκαιρος παρουσιάζει αυτά τα φαινόμενα. Δηλ. χωρίς άμεσες προειδοποιήσεις να αρχίζει η κακοκαιρία σε σημείο μεγάλης επικινδυνότητας.
Το να τους ώθησε η κακοκαιρία στα δυτικά πέραν της Βόνδιτζας, δεν θα ήταν συνακόλουθο με την συγνώμη που ζήτησε ο Απόκαυκος στο να μην επισκεφτεί την Βόνδιτζα λόγω της υπερβολικής κούρασης που είχε. Δηλ. να πέρασε μέσα από την Βόνδιτζα και να μην σταμάτησε εκεί.
Αυτή η ακολουθία δεδομένων μας οδηγεί στην σκέψη του έκτακτου ελλιμενισμού του Απόκαυκου σε μια ακτή ανάμεσα στο Λουτράκι και την Βόνδιτζα με αποκλεισμό των δύο αυτών λιμανιών. Σε αυτό το συμπέρασμα συνηγορεί και η απολογία του Απόκαυκου που ενώ ήταν κοντά στη Βόνδιτζα δεν επεχείρησε να την επισκεφτεί λόγω της κούρασης που είχε.
Τέτοιοι χώροι ελλιμενισμού, στη προαναφερθείσα απόσταση, είναι το λιμάνι της Ρούγας, η σκάλα στο Παλιονήσι*4 και η σκάλα του σημερινού χωριού Δρυμός Βόνιτσας. Εδώ πρέπει να σημειώσουμε ότι τα παράλια του Αμβρακικού κόλπου έχουν διαχρονικά αλλοιωθεί. Οι χάρτες του Goetz W. Faisst*5 μας δείχνουν τα σημεία που το έδαφος υποχώρησε (ή βυθίστηκε από την άνοδο των νερών της θάλασσας) και τα σημεία που είχαμε αλλουβιακές αποθέσεις από τις ροές των ποταμιών....
*************
4*:-εκεί διανυκτέρευσε ο περιηγητής leake το 1807 μχ – βλέπε εργασία σπουδαστών Εκπαιδευτηρίων Πληροφορικής Βόνιτσας.
5*:-Goetz W. Faisst: Αρχιτέκτονας – αρχαιολόγος με πλήθος μελετών για την βόρεια αρχαία Ακαρνανία. Στα τελευταία χρόνια της ζωής σου ήταν συνεργάτης της Αμφικτιονίας.
*************
........Στη περιοχή του σημερινού Δρυμού, από τις νότιες ακτές Παλιονήσι*6 μέχρι και τους Αγιους Σαράντα*7, οι αλλουβιακές αποθέσεις έχουν προσθέσει εκατοντάδες μέτρα στεριάς μέσα στον Αμβρακικό κόλπο. Στις εκβολές του ποταμού και των άλλων παραποτάμων η αλλουβιακή απόθεση είναι με κύριο χαρακτηριστικό τον «χαλιά»*8, ενώ όσο απομακρυνόμαστε από τις κοίτες του μεγάλου ποταμού και των μικρότερων ποταμιών, έχουμε αλλουβιακές αποθέσεις λάσπης και γιαυτό στα δυτικά της περιοχής αυτή κυριαρχούν οι βάλτοι.
**********
Ας έλθουμε στην πρώτη επιστολή του Αποκαυκου*9 που και σε αυτήν αναφέρεται η περιοχή Αβαρνίτσα. Χρονολογικά πρέπει να τοποθετηθούμε στην εποχή που ο Απόκαυκος αντιμετωπίζει την επιθυμία του Κωνσταντίνου Δούκα Κομνηνού, για επιβολή υψηλής φορολογίας και αφαίρεση πόρων και εξουσιών από την Μητρόπολη Ναυπάκτου.
Ο Απόκαυκος αποχωρεί από την Ναύπακτο και διαμένει πλέον στην Αβαρνίτσα.
Οι λόγοι της αναγκαίας μετοίκησης στην Αβαρνίτσα πρέπει να έχουν να κάνουν με την εκεί ύπαρξη μιας περιουσίας της Μητρόπολης Ναυπάκτου, να έχει κάποια οικήματα (όπως θα δούμε σε δεινή κατάσταση) και να παρέχουν ασφάλεια έναντι της επιβολής από τον Κωνσταντίνο Δούκα Κομνηνό, ο οποίος έφτασε στο σημείο να βάλλει ανθρώπους του να επιχειρήσουν την δολοφονία του Επισκόπου Αχελώου....
*************
6*:-Παλιονήσι: Το ακρωτήριο στα δυτικά του Δρυμού
7*:-Αγιοι Σαράντα: Παλιός οικισμός στα Ανατολικά του Δρυμού
8*:-Χαλιάς: Τοπική έκφραση που χαρακτηρίζει τα χωράφια με υπερβολική περιεκτικότητα σε ποταμίσια πέτρα (κροκάλες-στρογγυλές πέτρες)
9*:-Επιστολή πρός επίσκοπο Βονδίτζης Γεώργιο (πρίν το 1018 π. Χ)
*************
.... Αν δεχθούμε το συμπέρασμα από την πρώτη επιστολή, ότι η Αβαρνίτσα ήταν ανάμεσα από Λουτράκι και Ρούγα, τότε αυτή η περιοχή παρέχει ασφάλεια λόγω της κυριαρχίας σε αυτήν των Κομνηνών, των Κομνηνών της Βόνδιτζας.
Το ότι τα καταλύματα ήταν κατεστραμμένα μας συνηγορούν όσα γράφει στις επιστολές του ο Απόκαυκος προς τον Επίσκοπο Βονδίτζης. Αρχικά του ζητά ρούχα και μετά του γράφει για τροφή. Βέβαια σε μια άλλη μετέπειτα επιστολή ο Απόκαυκος ειρωνεύεται στον επίσκοπο Βονδίτσης για τις προμήθειες που του έστειλε. Χαρακτηριστικά του γράφει ότι η ποσότητα λαδιού που έλαβε δεν ήταν τόση που να λαδώσει την ουρά ενός ποντικιού.
Που μπορούσε να υπάρχει μια τέτοια ιδιοκτησία που θα επέτρεπε στον Μητροπολίτη Ναυπάκτου, τον Απόκαυκο, να διαμείνει και να είναι ασφαλής και κυρίως ΙΕΡΗ;
Πρέπει να αναζητηθούν περιοχές όπου υπήρχε ιδιοκτησία της Μητρόπολης Ναυπάκτου.
*********
Από άλλη επιστολή του Απόκαυκου*10 σε επίσκοπο Βονδίτζης, πληροφορούμαστε ότι η μονή των Σφετών ανήκε στην Μητρόπολη Ναυπάκτου. Το που μπορεί να βρίσκονταν η μονή των Σφετών έχει αναζητηθεί διεξοδικά σε άλλο άρθρο της Αμφικτιονίας Ακαρνάνων*11. Τελευταία τα στοιχεία που μας παρέδωσε ο Στέλιος Μουζάκης, επιβεβαιώνουν τους προσανατολισμούς που τέθηκαν σε αυτό το άρθρο*12.
Ο Απόκαυκος δεν προτιμά στην μονή Σφετών, αλλά προτιμά (άγνωστο γιατί) την Αβαρνίτσα.
Η Αβαρνίτσα είναι ασφαλές μέρος λόγω της στρατιωτικής δύναμης των Κομνηνών, έχει κάποια οικήματα έστω και σε κακή κατάσταση και σίγουρα πρέπει να είναι ΙΕΡΟ μέρος, με μεγάλη θρησκευτική οντότητα τα προηγούμενα χρόνια ή αιώνες και με προοπτική, αν η κατάσταση στην Ναύπακτο δεν ομαλοποιηθεί και να επανέλθει η ασφάλεια της διαβίωσης, στην Αβαρνίτσα να εγκατασταθεί η έδρα της Μητρόπολης....
*************
10*:-Επιστολή Απόκαυκου πρός επίσκοπο Βονδίτζης Ιωάννη
11*:-Βλέπε δημοσίευμα http://xiromeronews.blogspot.com/2016/05/1229.html
12*:-Συσχέτιση των Σφετών με όσα καταγράφει ο Λαόνικος Χαλκοκονδύλης με την περιοχή της Ακαρνανίας
*************
.... Πρέπει να αναζητήσουμε τα Ιερά μέρη της προαναφερόμενης περιοχής, αρχίζοντας από τα πρώτα ανατολικά της Βόνδιτζας.
Ο πρώτος ιερός χώρος που συναντάμε είναι το τρίγωνο Ψηλόραχη -σπήλαιο Κουρήτα- Ασκηταριό. Πρόκειται για ένα τρίγωνο με σημαντική θρησκευτική δραστηριότητα από τα προϊστορικά χρόνια μέχρι τα χριστιανικά. Το σπήλαιο του Κουρήτα*13 ήταν ένα προϊστορικό λατρευτικό σπήλαιο, που το πλήθος αλλά και η αξία των αφιερωμάτων που βρέθηκαν σε πρόσφατες ανασκαφές, μας προσδιορίζουν τον βαθμό της προσέλευσης και του σεβασμού που είχε.
Η Ψηλόραχη, η οποία με το σχήμα που έχει σαν πυραμίδα αλλά και τα απομεινάρια κάποιου ιερού στην κορυφή της, είναι το δεύτερο σημείο του τρίγωνου. Ακριβώς απέναντι από το σπήλαιο Κουρήτα και την Ψηλόραχη, βρίσκεται το Ασκηταριό, μια περιοχή διαχρονικής ασκήτευσης. Εκεί έχει ασκητεύσει και ο Άγιος Γεώργιος Αμάστριδος.
Πιο δυτικά έχουμε το Κουτσπερό, το οποίο δυστυχώς πρόσφατα σαρώθηκε από μπουλντόζες και έχει γίνει ενεργειακό πάρκο. Ακολουθεί η περιοχή της Παλιοκλησιάς*14, για την οποία έχουμε αναφερθεί διεξοδικά με το άρθρο «Η διακόνισσα Θεοπρέπεια»*15.
Ένας ιερός χώρος της παλιάς θρησκείας των 12 θεών του Ολύμπου με ναό και Ασκληπιείο και αργότερα στα θεμέλια αυτού του χώρου ανεγέρθηκε μεγάλος χριστιανικός ναός.
Για τα ευρήματα της Παλιοεκκλησιάς αλλά και του άλλου μεγάλου χριστιανικού ναού στις βάσεις και στο προαύλιο του σημερινού ναού του Αγίου Δημητρίου Δρυμού, μας έχει αφήσει αξιόπιστες σημειώσεις ο αρχαιολόγος Ευθύμιος Μαστροκώστας, από τις οποίες αντλήσαμε στοιχεία του προαναφερόμενου άρθρου.
Τέλος στο ανατολικό μέρος της προαναφερόμενης περιοχής για έρευνα της Αβαρνίτσας, υπήρχε ο οικισμός «Άγιοι Σαράντα» που μόνο και μόνο η ονομασία προσιδιάζει τις προηγούμενες μας σκέψεις.
Πλέον οι πρόσφατες ανασκαφές στον Δρυμό Βόνιτσας με ανάδειξη ενός μεγάλου Χριστιανικού ναού και ενός οικιστικού συγκροτήματος συμπληρώνουν την εικόνα του ιερού χώρου μιας περιοχής. Τρείς μεγάλοι ναοί σε απόσταση μεταξύ τους στο ένα μίλι, χωρίς να έχουμε ακόμη στοιχεία για ύπαρξη και άλλων ναών στην ενδιάμεση περιοχή.....
*************
13*:-Βλέπε ανασκαφές από τον Κωνσταντίνο Μερδεσιάνο (473/1985 άδεια ανασκαφών από Υπουργείο Πολιτισμού) και ενεγρή συμμετοχή του δικού μας Γιώργου, του Μπελεσιώτη Γεώργιου του Χρήστου.
14*:-https://xiromeronews.blogspot.com/2018/06/blog-post_27.html?fbclid=IwAR2a7Fclr_CeEhvYRSGuP2O_Qwx58K2n_hv9Xc0qGIN0dYBxQmWexoKS588
15*:-Βλέπε άρθρο http://xiromeronews.blogspot.com/2017/05/blog-post_426.html
*************
.... Με βάση όλα τα ανωτέρω το δικό μας συμπέρασμα είναι για ταύτιση της περιοχή της Αβαρνίτσας με αυτό τον χώρο του σημερινού χωριού Δρυμός Βόνιτσας.
********
Αν σταθούμε τώρα στην διαχρονική ονοματολογία της περιοχής αυτής θα δούμε ότι μόνο το Θύρρειο μπορεί να ταυτιστεί με την συγκεκριμένη τοποθεσία που έχει σήμερα. Βέβαια θα πρέπει να λάβουμε υπόψιν ότι οι αναφορές που έχουμε από τα αρχαία χρόνια πρέπει να μας κάνουν να διακρίνουμε δύο ονομασίες. Την ονομασία της πόλης Θύρρειο και την ονομασία της ευρύτερης περιοχής που ελέγχει στρατιωτικά η πόλη Θύρρειο. Σε αυτή την σκέψη μας βοηθούν τα γραφόμενα από τον Κικέρωνα όταν επισκέφτηκε το Θύρρειο. Αναφέρει πληθυσμό 70.000 κατοίκων. Ο Κικέρων βέβαια δεν μπορεί να αναφέρονταν στην πόλη του Θυρρείου αλλά στην περιοχή ισχύος του Θυρρείου.
Τώρα αν παρατηρήσουμε τις ταυτοποιήσεις των γνωστών αρχαίων ακαρνανικών πόλεων, βλέπουμε ότι έχουμε αρκετές πόλεις-περιοχές χωρίς ταύτιση με σημερινές τοποθεσίες και εκεί "παίζεται" ένα παιγνίδι στις αρχαιολογικές προσεγγίσεις.
Για την περιοχή της Παλιοεκλησιάς όπου στα αρχαία χρόνια ήταν και το θεραπευτήριο – ναός του Ασκληπιού, οι ανασκαφές που έγιναν από τον αρχαιολόγο Ευθύμιο Μαστροκώστα, μας ανέδειξαν την τοποθεσία με ονομασία «Φείνακος»*16. Βέβαια ο Μαστροκώστας καταγράφει και μια επιφύλαξη μήπως αυτές οι επιγραφές έχουν μεταφερθεί από κάπου αλλού σε αυτό τον χώρο. Όμως το πλήθος των επιγραφών τον προσανατόλισε να θεωρεί την περιοχή αυτή με την ονομασία ΦΕΙΝΑΚΟΣ, χώρα Φεινάκων.
Η άποψη της Αμφικτιονίας Ακαρνάνων και κυρίως του Πανοσιολογιότατου Αρχιμανδρίτη του Οικουμενικού Θρόνου, Γεώργιου Δέλλα, είναι ότι τον χειμώνα που ο Απόστολος Παύλος διαχείμασε στην Νικόπολη*17 δεν μπορεί να μην εισήλθε στα ήρεμα νερά του Αμβρακικού και με ένα πλοιάριο να επισκεφτεί το μεγάλο ναό και θεραπευτήριο του Ασκληπιού στην σημερινή Παλαιοκλησιά και εκεί να κηρύξει τον λόγο του Ιησού Χριστού.
Αυτή ήταν η τακτική των Αποστόλων. Να μεταβαίνουν εκεί που υπήρχαν οι ναοί της αρχαίας θρησκείας (των 12 θεών του Ολύμπου) και εκεί με την κήρυξη της νέας Θρησκείας να προσπαθούν να προσελκύσουν πιστούς και να ιδρύουν εκκλησίες (οι λεγόμενες αποστολικές εκκλησίες).
Ο λόγος της μετάβασης του Αποστόλου Παύλου στην Νικόπολη ήταν η διάδοση του Θείου Λόγου στους Εθνικούς. Είναι αδύνατον να έμεινε εκεί ένα ολόκληρο χειμώνα χωρίς να διαδώσει τον Θείο λόγο και σε άλλα όμορα σημαντικά κέντρα των Εθνικών.
Η περιοχή του σημερινού Δρυμού δέχθηκε τον Χριστιανισμό στα πρώτα χριστιανικά χρόνια και αυτό αποδεικνύεται από την ύπαρξη τριών (μόνο;) μεγάλων χριστιανικών ναών τον 4ο πχ αιώνα, όπως βεβαίωσε ο αρχαιολόγος Κος Χουλιαράς στην εκδήλωση που διοργάνωσαν στο χωριό Δρυμός ο σύλλογος των εν Αθήναις Δρυμιωτών, πρίν τέσσαρα έτη.
Είναι λογικά αδύνατον να υπάρξει μια τέτοια θρησκευτική κοινότητα τον 4ο μχ αιώνα χωρίς τα προηγούμενα χρόνια-αιώνες να μην υπάρχει με μια άλλη μορφή τόπων συγκέντρωσης και εκδήλωσης της λατρείας στον τριαδικό Θεό.
Είναι δυνατόν σε αυτή την περιοχή να υπάρχει ένα μεγάλο πλήθος από μεγαλοπρεπείς ναούς με πλούσια διακόσμηση και όλα αυτά να έχουν γίνει μέσα σε μια νύκτα, κατά την προσφιλή έκφραση του λαού;.......
*************
16*:-Ασκληπιώ Φεινάκωι Δία Ναιόν κατ’ όνειρον. Επιγραφή στο χώρο του Ασκληπιείου, περιοχή Παλιοεκλησιά-Τσούκα-Βρωμονέρι του σημερινού χωριού Δρυμός Βόνιτσας. Αρχείο Ευθύμιου Μαστροκώστα
17*:-«αν διαχείμασε», λόγω του ότι στην επιστολή που αναφέρει αυτή την πληροφορία έχει μελλοντικό λόγο «θα διαχειμάσω»
*************
..... Μπορεί κάποιος να φανταστεί ότι τον 4ο μχ αιώνα έξαφνα γεννιέται το θρησκευτικό αίσθημα και αμέσως αρχίζουν να κτίζονται αυτοί οι μεγαλοπρεπείς ναοί;......
Οχι βέβαια. Χρειάζεται να υπάρχει η από αρκετές δεκάδες χρόνια πρίν, το φύτεμα του θρησκευτικού σπόρου και το συνεχές μεγάλωμα μιας ισχυρής θρησκευτικής κοινότητας. Μιας κοινότητας που έφτασε μέχρι και την Ίδρυση επισκοπής.
*********
Ας δούμε τι περιγράφει ο Ευθύμιος Μαστροκώστας στις σημειώσεις των ανασκαφών στην περιοχή Παλιοεκκλησιά Δρυμού:
«Από τον χώρο της εκκλησίας προέρχεται μια στήλη η οποία αποσπάστηκε από εκεί και βρέθηκε σε αγροτική οικία πολύ κοντά στον παλιό ναό. Η στήλη ήταν από λευκό ασβεστόλιθο, κλπ, διατάσεις κλπ. Φέρει επιγραφή της οποίας το κείμενο έχει ούτω:
+ Ενθάδε κίτε
Ειερεύς Θ(εο)υ θείος
Δίκαιος, ασκητής,
Ορθόδοξος , αποστολικός
[.........]όνιος επίσκοπος
[.............]εότητο
[..............]ΙΟΣ
Για το όνομα αυτού ο Ευθύμιος Μαστροκώστας θέτει το:
[Ποσειδ]ονιος επίσκοπος
ή το
[Πολυχρ]όνιος επίσκοπος
Συνεπώς εκτός των πολυπληθών, μεγαλοπρεπών και μεγάλης έκτασης ναών, υπήρχε και επισκοπή. Μια φυσική συνέχεια. Επισκοπή με ποιό όμως όνομα;
Η νέα θρησκεία, ο Χριστιανισμός ποτέ δεν θέλησε να κρατήσει τις ονομασίες ιερών τόπων που χρησιμοποιούσαν οι Εθνικοί. Μπορεί οι χριστιανικοί ναοί να κτίστηκαν πάνω στα θεμέλια των ναών της αρχαίας θρησκείας, μπορεί κατά κόρον να χρησιμοποίησαν σαν δομικά υλικά αυτά των παλαιών αρχαίων ναών, αλλά ποτέ δεν δέχθηκαν να χρησιμοποιήσουν τις ονομασίες τόπων της αρχαίας θρησκείας, των Θεών του Ολύμπου.
Συνεπώς η Χριστιανική περιοχή του Δρυμού θα πρέπει να είχε μια άλλη ονομασία. Το ζήτημα είναι ποια;. Βέβαια και πότε την έλαβε.
Ας ασχοληθούμε πρώτα με το ερώτημα «πότε την έλαβε»:
Από τον πρώτο αιώνα μ.Χ που στην περιοχή του Δρυμού υπήρξε κήρυγμα του Θείου λόγου της Χριστιανικής θρησκείας και μέχρι την έκδοση του διατάγματος των Μεδιολάνων (4ος μχ αιώνας) που παρείχε προστασία των Χριστιανών από τους διωγμούς των Εθνικών, η Χριστιανική πίστη πρέπει να εκδηλώνονταν με κρυφές συγκεντρώσεις,
Από τις αρχές του 4ου μχ αιώνα με το διάταγμα των Μεδιολάνων, οι πιστοί της Χριστιανικής Θρησκείας αρχίζουν να εκδηλώνουν φανερά τα θρησκευτικά τους καθήκοντα. Η διακυβέρνηση του Ιουλιανού μπορεί να είχε σοβαρή υποστήριξη στην αρχαία θρησκεία αλλά ο σπόρος του Χριστιανισμού είχε ριζώσει για τα καλά και με την από τον Θεοδόσιο ανακήρυξή του ως επίσημη θρησκεία του Βυζαντινού κράτους άρχισαν να κτίζονται οι πρώτοι Χριστιανικοί ναοί. Σίγουρα σε αυτά τα χρόνια θα είχαμε επεισόδια μεταξύ των Εθνικών και των Χριστιανών, αλλά η επιδρομή του Αλάριχου , η καθοδηγούμενη από χριστιανούς μοναχούς, έδωσε ένα καίριο κτύπημα στην αρχαία θρησκεία, σκοτώνοντας όχι μόνο τους ιερείς αλλά και τους πιστούς. Οι αρχαίοι ναοί μετατράπηκαν σε Χριστιανικούς ή σε περίπτωση ολοκληρωτικής καταστροφής, τότε τα δομικά στοιχεία των αρχαίων ναών αφαιρέθηκαν και μεταφέρθηκαν στους νέους Χριστιανικούς ναούς.
Ολα αυτά που συνέβησαν σε όλο τον Ελλαδικό χώρο δεν μπορεί να μην έχουν μια συνέχεια με τα γεγονότα που έλαβαν χώρα στη περιοχή του Δρυμού.
Οι ανασκαφές του Ευθύμιου Μαστροκώστα στον ναό της Παλιοεκκλησιάς έφεραν στο φως αρχαίες κολώνες με κιονόκρανα και άλλα δομικά στοιχεία από αρχαίο ναό. Το ίδιο έχει επαναληφθεί στον Χριστιανικό ναό που οι ανασκαφές άρχισαν επί αρχαιολόγου Κου Χουλιαρά και συνεχίζονται ακόμα και σήμερα.
Για το ερώτημα ποιά ήταν η ονομασία της περιοχής του Δρυμού, στους αιώνες εδραίωσης του Χριστιανισμού χρειάζεται μια ανασκόπηση των ονομασιών που υπήρχαν πρίν την εδραίωση αλλά και μετά.
Η μόνη «χριστιανική» ονομασία που έχει μείνει στην περιοχή είναι αυτή των «Αγιοι Σαράντα». Διασώθηκε σαν ονομασία χωριού κοντά στην όμορη περιοχή της Παλήμπεης.
Το χωριό με την ονομασία Παλήμπεη, προέρχεται από Οθωμανική ονοματοδοσία την Εσκήμπεη (Εσκί=Παλιός) .
Το γιατί διασώθηκε μόνο αυτή η ονομασία στα Οθωμανικά χρόνια, έχει να κάνει με την σέκτα των Χατζήμπεκτά, θρησκευτική σέκτα που κυριαρχούσε στην περιοχή, εναρμονίζοντας την κοινωνική- θρησκευτική συμβίωση των Μωαμεθανών και των Χριστιανών.
*********
Η περιοχή του Δρυμού και σε μια έκταση ακτίνας ενός μιλίου υπήρξε μια μεγάλη οικοδομική δραστηριότητα σε μεγάλους ναούς. Μέχρι στιγμής έχουν αναδειχθεί τρείς (ένας στην Παλιοεκκλησιά (εκεί που ήταν ο αρχαίος ναός και το θεραπευτήριο του Ασκληπιού), ένας στα θεμέλια και στο προαύλιο της νεόκτιστης εκκλησίας και ένας 200 μέτρα πιο βόρεια, δηλ. αυτός που αναδείχθηκε με τις πρόσφατες ανασκαφές).
Σίγουρα στην περιοχή πρέπει να υπάρχουν και άλλοι ναοί, ανεξάρτητα της σιωπής που υπάρχει από τους κατοίκους οι οποίοι κάτι είδαν όταν θεμελίωναν τα σπίτια τους.
Η μεγάλη θρησκευτική κοινότητα του Δρυμού θα είχε μεγάλη ανταγωνιστικότητα στις κατασκευές των ναών, με αποτέλεσμα στους τρείς ανασκαφέντες ναούς να υπάρχουν υπέροχης καλλιτεχνικής αξίας ψηφιδωτά, αλλά και μεγέθη ναών που πρόσθετα μας οδηγούν σε μεγάλα πλήθη πιστών.
Μέχρι πότε μπορεί η περιοχή του Δρυμού να κράτησε την πρωτοκαθεδρία στην λατρεία (γιατί όχι και Διοίκηση) της Χριστιανικής θρησκείας στην ευρύτερη περιοχή;
Σε αυτό το σημείο πρέπει να παρεμβάλλουμε δύο σημαντικούς παραμέτρους στο παραπάνω ερώτημα.
Το πρώτο έχει σχέση με την ίδρυση της Βόνδιτζας στις αρχές του 7ου μχ αιώνα. Μια γρήγορα αναπτυσσόμενη και ισχυρή πόλη που προσέφερε ασφάλεια στους κατοίκους της αλλά και σε κάθε που θα ήθελε να κατοικήσει σε αυτήν.
Το δεύτερο έχει σχέση με την μεταφορά της επισκοπής Δωδώνης στην Βόνδιτζα. Σύμφωνα με τον R. Janin, Dictonnaire d’ Histoire at de Geographie Eclesiastique, Paris VII, 550. «Μετά την καταστροφή της Δωδώνης υπό των Γότθων του Τωτίλα και την υπαγωγήν της περιοχής αυτής εις την νεοσύστατον επισκοπή Ιωαννίνων, την θέσιν της επισκοπής Δωδώνης κατέλαβε έκτοτε η της Βονδίτζης».
«Η Δωδώνη είχε καταστή κατά τόν 5ον μ.Χ. αίώνα έδρα επισκοπής καί ώς τοιαύτη ύφίστατο μέχρι τών μέσων τοΰ 6° αίώνος : Honigmann, Byzant. 16,1942/3 σ. 56 έξ., δτε ήρημώθη όριστικώς έξ αίτιας τής περί τό 550 έπιδρομής τών Γότθων (Προκόπιος, Γοτθ. Πόλ. IV. 22 ).
Αυτά τα μεγάλα κτιριακά συγκροτήματα της περιοχής του Δρυμού πρέπει σε μια περίοδο μεταξύ του 7 και 13ου αιώνα να καταστράφηκαν. Η καταστροφή δεν μπορεί να ήταν από ανθρώπινο χέρι, όπως έγινε με τους ναούς των Εθνικών.
Η καταστροφή συνήθως είναι από καθιζήσεις, από αλλουβιακές αποθέσεις ή από σεισμούς. Αν οι μεγάλοι θρησκευτικοί ναοί του Δρυμού ήταν μόνο στην θέση που πρόσφατα ανακαλύφθηκε ο μεγάλος ναός τότε θα είχαμε την δυνατότητα να ισχυριστούμε για καθιζήσεις ή αλλουβιακές αποθέσεις. Ομως οι μεγάλοι ναοί βρίσκονται σε απόσταση μεταξύ τους περίπου στο ένα μίλι και σε διαφορετικά υψόμετρα.
Από την άλλη πλευρά αν θα είχαμε αλλουβιακές αποθέσεις μέσα στους χώρους που είχαν κτιστεί οι μεγάλοι ναοί, τότε θα υπήρχαν θαμμένα και σε απόσταση με βόρειο προσανατολισμό, μεγάλες ποσότητες από τα δομικά υλικά των κτιρίων. Ενα τέτοιο φαινόμενο δεν έχει παρατηρηθεί σε κανένα απο τους τρείς μεγάλους ανευρεθέντες ναούς.
Η άλλη αιτία δηλ. ο σεισμός, φέρεται σαν επικρατούσα άποψη. Στις ανασκαφές τόσο του Ευθύμιου Μαστροκώστα, όσο και στη πρόσφατη του ναού και των εγκαταστάσεων διαμονής, δεν παρατηρήθηκε ανεύρεση δομικών υλικών σε απόσταση από το κυρίως κτίριο.
Η ανακοίνωση του αρχαιολόγου Κου Χουλιαρά για ανεύρεση μεγάλου αριθμού νομισμάτων μέσα στα χαλάσματα του πρόσφατα ανευρεθέντος ναού, δημιουργεί σκέψεις και ερωτήματα. Μπορεί από τα προαναφερθέντα φυσικά καταστρεπτικά φαινόμενα να υπήρξε μια ολοκληρωτική καταστροφή που τα αποτελέσματά της να εμπόδισαν τους κατόχους των μεγάλων αυτών ποσών στο να τα ανακτήσουν ή μήπως αυτά ήταν κρυμμένα σε κάποια κρύπτη και δεν ανασύρθηκαν (μετά την καταστροφή) με ταυτόχρονη απώλεια των κατόχων τους;.
Τον 7ο αιώνα η θρησκευτική αίγλη της περιοχής του Δρυμού πρέπει να έχει υποστεί ισχυρά κτυπήματα είτε από τα φυσικά φαινόμενα είτε από επιδρομές βόρειων φυλών.
***************
Η βυζαντινή αυτοκρατορία ποτέ δεν ενδιαφέρθηκε για τον εδαφικό χώρο της Ελλάδας και τους κατοίκους της. Περιοχές που δεν είχαν φυσικό πλούτο, περιοχές που δεν μπορούσαν να μεταφέρουν στους κρατικοδίαιτους της Κωνσταντινούπολης, εφόδια για την καλοπέραση και τις αχόρταγες βλέψεις τους. Πρόσθετος παράγοντας για την εγκατάλειψη του Ελλαδικού χώρου και την παράδοση αυτού στις διαθέσεις κάθε βαρβαρικού επιδρομέα, ήταν η αρχαία θρησκεία, αυτή των 12 θεών του Ολύμπου, η οποία παρά την απαγόρευσή της από τον αυτοκράτορα Θεοδόσιο, συνέχισε να διατηρεί μεγάλα πλήθη πιστών.
Οι βαρβαρικές ορδές αφήνονταν να λεηλατούν τον Ελλαδικό χώρο παρέχοντάς τους πολλές φορές προστασία και από τους Βυζαντινούς, με σκοπό από την μιά πλευρά να τους απομακρύνουν από τις περιοχές άμεσου δικού τους ενδιαφέροντος αλλά και να ικανοποιήσουν τις θρησκευτικές ορέξεις φανατικών μοναχών που ενσωματώνονταν στις βαρβαρικές φυλές και τους καθοδηγούσαν όχι μόνο κατά των Εθνικών αλλά και κατά χριστιανών που δυστυχώς ανήκαν σε κάποια για αυτούς αίρεση.
Στον Ελλαδικό χώρο μετά τα Ελληνιστικά χρόνια δεν υπήρξε κάποια αξιόλογη στρατιωτική δύναμη για να αντιμετωπίσει τις επιθέσεις των βαρβάρων και να προστατεύσει τους γηγενείς από τις λεηλασίες.
Αυτοί που εισήλθαν στον Ελλαδικό χώρο και μετά τις λεηλασίες που έκαναν μετά ενδιαφέρθηκαν για εγκατάσταση με οργανωμένες κοινωνίες, είναι τα Σλαβικά φύλα. Το πλεονέκτημα για τους γηγενείς ήταν ότι σε αυτές τις οργανωμένες κοινωνίες που είχαν ισχυρή στρατιωτική προστασία, η συμμετοχή τους είχε καταλυτικό χαρακτήρα αφού αυτές οι κοινωνίες άλλαξαν τρόπο ζωής, συμπεριφοράς και εν γένει πολιτισμού. Μερικοί ονομάζουν αυτό το αποτέλεσμα με την ονομασία «εξελληνισμός» . Εμείς θα το ονομάσουμε συμβίωση πληθυσμών. Οι μέν ήλθαν με ισχυρό στρατό αλλά είχαν την ανάγκη της μόνιμης διαβίωσης σε ένα τόπο. Οι άλλοι, οι γηγενείς, είχαν την δύναμή τους στον πολιτισμό, σε οργανωμένες δομές κοινωνίας με ήθη και έθιμα «δεμένα» με τον τόπο και τον καιρό.
Στη περιοχή μας οι Σλάβοι κατοίκησαν και αρμονικά ενσωματώθηκαν στις υπάρχουσες κοινωνίες. Σε περιπτώσεις ίδρυσης νέων κοινωνιών, οι γηγενείς εισχώρησαν σε αυτές είτε ως έμποροι, είτε για την παροχή ασφάλειας.
Οι ονομασίες που δόθηκαν στις νέες κοινωνίες μπορεί να είχαν σλαβική ρίζα, όμως είχαν άμεση σχέση με τον τόπο. Η Πρέβεζα ονομασία για το πέρασμα, τα Σκλάβαινα ως τόπος στρατοπέδευσης, η Βόνιτσα ως τιμή για την φυλή που την Ίδρυσε, η Ζαβέρδα για τον τόπο πίσω από τον ποταμό Βέρδα (ο ποταμός που πηγάζει στο κεφαλόβρυσο Μοναστηρακίου και εκβάλλει στον Αμβρακικό κόλπο. Παλαιότερα τα νερά του έφταναν μέχρι και την λίμνη Βουλκαριά καθώς και τον κάμπο της Ζαβέρδας).
***********
Στα ανατολικά της Βόνιτσας υπήρχε η Αβαρνίτσα. Μια ονομασία περιοχής που η κατάληξη του ονόματος, -νιτσα-, μας οδηγεί σε Σλαβικό τοπωνύμιο.
Για την σημασιολογία της λέξης απευθυνθήκαμε στον φίλο και συνεργάτη μας, τον Ηλία Τσαλίκη, γνώστη παγκόσμιας ιστορίας και πολλών γλωσσών..
Το -νιτσα- στα Σλαβικά σημαίνει -χώρος-, - ανήκει σε-. Το –Αβαρ- μπορεί να προέρχεται από τους Αβάριδες (πρόγονοι των Ρώσων). Μεταξύ των Σλάβων και των Αβάρων υπάρχει στενή σχέση αφού οι Αβαροι ήταν μικρή Σλάβικη ομάδα.
Ετσι το –Αβαρ- μπορεί να έχει σχέση με τους Αβάριδες και σε συνδυασμό με το –νιτσα- να αντιστοιχεί με –χώρος των Αβάρων-. Σε αυτή την προσέγγιση βοηθά και η ονομασία που έδωσαν οι Σλάβοι στην Δωδώνη, μια αρχαία περιοχή με πολλούς αρχαίους ναούς και μαντείο. Η μετάφραση της ονομασίας που έδωσαν είναι –χωρος των Ιερών-.
Μια άλλη προσέγγιση όσο αφορά το –Αβαρ- είναι η λέξη –Βάρεν- μια λέξη που έχει την ρίζα της σε Σλαβική διάλεκτο. Το –Βάρεν- σημαίνει εμπόρευμα. Σε συνδυασμό με το –νιτσα- μπορεί να μας αποδώσει σαν νόημα το χώρος εμπορίου.
Οι Σλάβοι δεν μπορεί να έδωσαν το όνομα Αβαρνίτσα αυθαίρετα. Οπως σε όλες τις ονοματοδοσίες που έκαναν, έτσι και εδώ πρέπει να υπάρχει ένα νόημα σε σχέση με τον τόπο ή την τότε κατάσταση.
**********
Το τοπονύμιο Αβαρνίτσα αναφέρεται δύο φορές από τον Απόκαυκο. Με βάση τα στοιχεία της δεύτερης επιστολής , η Αβαρνίτσα βρίσκεται ανάμεσα σε Λουτράκι και Βόνιτσα. Δεν ταυτίζεται με αυτές τις δύο πόλεις αλλά πρέπει να απέχει από αυτές μια σημαντική απόσταση.
Με βάση τα στοιχεία της δεύτερης επιστολής, η Αβαρνίτσα ανήκει ή μέρος της Αβαρνίτσας ανήκει στην περιουσία της Μητρόπολης Ναυπάκτου. Στην Αβαρνίτσα υπάρχουν υποτυπώδη συνθήκες διαβίωσης. Οι συνθήκες στέγασης πρέπει να είναι δυσχερείς δηλ. κατεστραμμένες εγκαταστάσεις και απουσία εισοδημάτων. Αυτές οι συνθήκες φαίνονται καθαρά στην επιστολή του Απόκαυκου όχι μόνο από τον παραλληλισμό που επιχειρεί ο Απόκαυκος με εδάφια από την Αγία Γραφή και δυστυχίες των βιβλικών προσώπων με την κατάσταση που βιώνει στην Αβαρνίτσα.
Ποιά άλλη περιοχή στην απόσταση Λουτράκι-Βόνιτσα μπορεί να έχει αυτά τα χαρακτηριστικά; Μόνο η σημερινή περιοχή του Δρυμού.
************
Στα μετέπειτα χρόνια και ειδικότερα στην εποχή της Οθωμανικής κυριαρχίας τρία ονόματα-τοπωνύμια διατηρούνται στην περιοχή:
Η Γουργοβλή,
Οι Αγιοι Σαράντα και
η Εσκίμπεη (από δυτικά πρός τα ανατολικά).
Στην Παλίμπεη ο Μητροπολίτης Αρτας διατηρεί δική του οικία. Εκεί σε μια διανυκτέρευση του Καδή της Αρτας, ο κλέφτης Χρήστος Μηλιώνης, εισβάλλει στην οικία και συλλαμβάνει τον Καδή. Τον κρατά όμηρο και διαπραγματεύεται με τους Οθωμανούς τα λύτρα για την απελευθέρωσή του.
Στα χρόνια του Αλή Πασά παρουσιάζονται δύο νέα τοπωνύμια ταυτισμένα με τα τσιλφίκια του Αλή. Το τσιφλίκ Νησί και το Τσιφλίκ Παλίμπεϊ. (Βλέπε περιήγηση του Αγγλου Λοχαγού Λήκ). Επίσης βλέπε εργασία σπουδαστών Εκπαιδευτηρίων Πληροφορικής Βόνιτσας «Ο Leake στην περιοχή του σημερινού Δρυμού Βόνιτσας».
************
Παρατηρούμε η περιοχή του σημερινού Δρυμού διαχρονικά λαμβάνει και μια άλλη ονομασία, ανάλογα με τα Εθνη που κυριαρχούν στη περιοχή ή από τις θρησκευτικές ανάγκες. Από την ονομασία Φείνακος στους Ελληνιστικούς χρόνους μέχρι και τις αρχές του 4ου αιώνα, στην άγνωστη ονομασία του 4ου -6ου αιώνα δηλ. στα έτη της Επισκοπής, στην ονομασία Αβαρνίτσα από τον 7ο- αιώνα και μετά, τουλάχιστον μέχρι και τον 13ο αιώνα.
Ο 14ος αιώνας είναι ο αιώνας επικράτησης των Ανδηγανών ιπποτών. Οι Αντζού δεν ενδιαφέρονται για την ενδοχώρα ούτε για τα θρησκευτικά δρώμενα της κάθε περιοχής. Ο καθ’ αυτού αρχικά νομικά ιδιοκτήτης αλλά και μετέπειτα με την στρατιωτική βοήθεια του Βασίλειου του Τάραντα (νυμφεύτηκε την κόρη της Κυρίας του Κάστρου της Βόνδιτζας, της Αγαθής Θάμαρ*18), ο Βαλτέρος ντε Μπριννιέ, απλά τοποθετούσε τοποτηρητές σε κάθε περιοχή.
Στο χρονικό των Τόκκο, η εγκατάσταση του μέγα Μάγιστρου των Ιπποτών της Μάλτας στο κάστρο της Βόνιτσας, δεν είχε μόνο στρατιωτικό λόγο αλλά κυρίως θρησκευτικό. Αυτός που μεσολάβησε στην χήρα του Λεονάρδο Τόκκο, την Μανταλένα Μπουαλντεμόντι, για να ανταλλαχτεί το κάστρο της Βόνιτσας με αντίστοιχο κάστρο στον Τάραντα ήταν ο Πάπας. Μόνιμα από εδώ και μετά ο Πάπας επεμβαίνει στα πράγματα της Βόνδιτζας για την επισκοπή που παράνομα την απόσπασαν από την δική του ευθύνη και την μετέφεραν στην ευθύνη της Κωνσταντινούπολις....
*************
18*:-Βλέπε άρθρο http://xiromeronews.blogspot.com/2018/09/blog-post_405.html, καθώς και το βιβλίο του Χάρη Κουδούνα «Το αποκωδικοποιημένο μυστικό της Πόρτας Παναγίας»
*************
.......Σίγουρα ο Χερέδια υποδούλωσε την περιοχή και την έθεσε κάτω από την κυριαρχία του Πάπα. Αυτό αποδεικνύεται από το γεγονός της ελεύθερης διάβασής του από την περιοχή του σημερινού Δρυμού για να φτάσει στην πεδιάδα της Αρτας το καλοκαίρι του 1378 μχ.
Η ήττα του στην πεδιάδα της Αρτας και η άμεση εμφάνιση του Μπούα Σπάτα (Χριστιανός Ορθόδοξος) στο να πολιορκεί το κάστρο της Βόνιτσας, επαναφέρει την περιοχή του Δρυμού στην Ορθόδοξη επιρροή.
Στα χρόνια του Κάρολου των Τόκκο και στο χρονικό των πρώτων χρόνων κυριαρχίας του (στα χρόνια που είχε έδρα το κάστρο της Βόνιτσας*19), δεν υπάρχει καμιά αναφορά όχι μόνο για την Αβαρνίτσα αλλά ούτε και για τα μέρη ανατολικά της Βόνδιτζας.
Τουλάχιστον για 5 χρόνια μετά την έφιππο συνθήκη (1410 μχ) η περιοχή του σημερινού Δρυμού πρέπει να βρίσκονταν υπό Οθωμανική κυριαρχία. Αυτά τα συμπεράσματα δίνουν οι περίφημες περιγραφές του πολέμου του Κάρολου των Τόκκο με τον Γιουσούφ. Ο Γιουσούφ δεν μπορεί να είχε αλλού εγκαταστάσεις εκτός από τα ανατολικά της Βόνδιτζας, καθόσον τα Βόρεια και δυτικά ανήκαν στον Κάρολο, τα δε Νότια ανήκαν στον Σγουρό Σπάτα και στον γαμπρό του Φραντζέσκο Φοσκάρι.
Η έφιππος συνθήκη πρέπει να κράτησε για αρκετά χρόνια όχι μόνο ότι ήταν η αλληλοϋπόσχεση για ειρήνη αλλά και λόγω των περιγραφών του χρονικού των Τόκκο που μας παραθέτουν όλα τα γεγονότα για τον τρόπο κατάληψη των Ζαβερδών (πολλές Ζαβέρδες), Κανδήλας, Δραγαμέστου, Αετού κλπ.
Βέβαια στα μετέπειτα χρόνια και κατά τον χρόνο μεταφοράς της έδρας του Κάρολου στην Αρτα και Γιάννενα (μετά τον θάνατο του Θείου του Ησαύ Μπουαλντεμόντι) όλη η Αιτωλοακαρνανία είναι υπό την κυριαρχία των Τόκκο, η γνωστή περιοχή σαν Καρλέλι.....
*************
19*:-3500 στίχων του άγνωστου συγγραφέα ¨Το χρονικό των Τόκκο»
*************
συνεχίζεται.......
ΚΑΛΗ ΧΡΟΝΙΑ...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Τι λες γι αυτό αγαπητό Ξηρόμερο