1856: ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ ΤΟΥ ΓΑΛΛΟΥ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΟΥ LEON HEUZEY ΣΤΗ ΧΡΥΣΟΒΙΤΣΑ ΞΗΡΟΜΕΡΟΥ

Γράφει ο: Γιάννης Δημητρούκας

                      Διδάκτωρ Ιστορίας

      Μια πολύ σημαντική συμβολή στην ανακάλυψη της αρχαιολογίας και της αρχαίας ιστορίας της Ακαρνανίας αποτελεί το Οδοιπορικό του γάλλου αρχαιολόγου Leon Heuzey (1831-1922).

      Ο Heuzey περιήλθε την Ακαρνανία με εντολή του Γαλλικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου της Αθήνας το 1856. Τα συμπεράσματα της περιήγησης του περιλήφθηκαν στο μνημειώδες έργο του Le Mont Olympe et l’ Acarnanie (Το όρος Όλυμπος και η Ακαρνανία), το οποίο δημοσιεύτηκε το 1860 στο Παρίσι.

      Το δεύτερο μέρος του αναφέρεται αποκλειστικά στην Ακαρνανία. Το έργο περιλαμβάνει και δύο σημαντικές αναφορές-αποσπάσματα στο χωριό, τη Χρυσοβίτσα Ξηρομέρου...........

       Στο πρώτο από αυτά ο Γάλλος ερευνητής προσπαθεί να ανιχνεύσει το περιεχόμενο της ιστορικής συνείδησης και τη δομή της ιστορικής μνήμης των Ακαρνάνων της εποχής του, εξετάζοντας, αφενός, τους τρόπους με τους οποίους αυτοί προσλαμβάνουν και διαρθρώνουν ή οργανώνουν σε ευδιάκριτες περιόδους το ιστορικό παρελθόν και, αφετέρου, τις παραστάσεις και τις εικόνες, τις οποίες έχουν σχηματίσει για τους ένδοξους προπάτορές τους της αρχαίας και της βυζαντινής περιόδου.

     Για το τελευταίο θέμα ο συγγραφέας αξιοποιεί ένα παράξενο μύθο που άκουσε στη Χρυσοβίτσα.

      Το δεύτερο απόσπασμα αφορά την αρχαιολογία και την ιστορία της αρχαίας πόλης που είναι πολύ κοντά στο χωριό μας και είναι γνωστή με το όνομα Κόροντα.

         Παραθέτουμε τις πολύ ενδιαφέρουσες πληροφορίες και παρατηρήσεις του Γάλλου αρχαιολόγου για την ιστορική συνείδηση των Ακαρνάνων στα μέσα του 19ου αι., καθώς και το μύθο που άκουσε να αφηγούνται οι Χρυσοβιτσάνοι για τους αντρειωμένους Έλληνες (Βλ. Leon Heuzey, Le Mont Olympe et l’ Acarnanie, Paris 1860, σσ. 263-265):

Ο ΘΡΥΛΟΣ ΤΩΝ ΑΝΤΡΕΙΩΜΕΝΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

        Η εκπαίδευση είναι αρκετά διαδεδομένη στο Ξηρόμερο. Δεν συναντούμε χωριό με κάποια σημασία που δεν έχει τουλάχιστο ένα ιδιωτικό σχολείο.

   Αλλά οι κάτοικοι της χώρας, αρκούμενοι στο μεγαλύτερο μέρος τους στις πλέον στοιχειώδεις γνώσεις, για περισσότερη πληροφόρηση εμπιστεύονται τις παραδόσεις τους.

     Ανατρέχοντας στο παρελθόν, έχουν διατηρήσει την ανάμνηση μερικών αξιομνημόνευτων εποχών και έχουν κάνει ένα είδος χοντροκομμένης χρονολογίας, η οποία αποτελεί όλη τους την ιστορική γνώση.

         Πριν από την Ελληνική Επανάσταση και την εποχή του Αλή Πασά ξεχωρίζουν μια εποχή που προηγείται άμεσα της δικής μας και ονομάζουν εποχή της ΑΛΑΜΠΑΝΤΑΣ: είναι η εποχή της μεγάλης εξέγερσης που υποκινήθηκε από τη Ρωσία κατά τον περασμένο αιώνα.

       Η λέξη που χρησιμοποιούν δεν μπορεί να προέρχεται παρά από την ιταλική έκφραση alla banda. Ήταν μια εποχή, κατά την οποία όλα ήταν σε σύγχυση.

       Πηγαίνοντας πιο πίσω βρίσκουμε την εποχή των Βενετών και έπειτα αυτή της Τουρκικής Κατάκτησης.

       Έχουν επίσης μια περίοδο, την οποία ονομάζουν εποχή της Ισπανίας («της Σπανίας τον καιρόν») και η οποία αντιστοιχεί στην Φραγκοκρατία. Όλες οι ιστορικές περίοδοι που εκτείνονται πέρα από αυτή, η Εποχή της Ύστερης Αυτοκρατορίας, η Ρωμαϊκή Περίοδος, η Ελληνική Περίοδος, είναι γι’ αυτούς η φημισμένη εποχή των Ελλήνων.

      Η ιδέα να κάνουν τους Έλληνες, τους «ανδρειωμένους Έλληνες» προγόνους τους προέρχεται από το μύθο. Όταν παρατηρούν τους απέραντους περιβόλους των ακαρνανικών πόλεων, τους πύργους τους, τις πύλες τους, τα παχιά τους τείχη, χτισμένα από πελώριες πέτρες, καταλαμβάνονται από θαυμασμό- δεν μπορούν να πιστέψουν ότι οι δημιουργοί παρόμοιων έργων υπήρξαν άνθρωποι με κοινό παράστημα και κοινή δύναμη.

       Φαντάζονται πώς ήταν γίγαντες που σήκωναν στα χέρια τους, τους ογκόλιθους, με τους οποίους κατασκεύασαν τα φρούρια τους. Ήταν ένα προνομιούχος λαός, μια φυλή ανώτερη από τη δική μας.

      Οι κάτοικοι του χωριού Χρυσοβίτσα έχουν γι’ αυτό το θέμα μια παράξενη παράδοση. «Αυτό έγινε», αφηγούνται, «την εποχή που ζούσαν οι παππούδες των παππούδων μας.

    Άνθρωποι από το χωριό μας είχαν μεταβεί στην Κωνσταντινούπολη. Εκεί, έχοντας ακούσει ότι υπήρχε ακόμη μια γηραιά γυναίκα από τη φυλή των Ελλήνων, πήγαν να τη δουν: είχε ανάστημα μεγαλύτερο από το ανθρώπινο, αλλά από τα γηρατειά είχε τυφλωθεί.

    Η γυναίκα ενημερώθηκε για τη χώρα τους και απευθυνόμενη σ’ ένα από αυτούς, του είπε «δώσε μου το χέρι σου».

     Αυτός κυριεύτηκε από φόβο και δεν τόλμησε, αλλά παίρνοντας αμέσως το σιδερένιο ραβδί με το πλατύ άκρο, που χρησιμοποιούν στην Ανατολή για να αναμοχλεύουν τη φωτιά, το έτεινε προς το μέρος της γριάς που το λύγισε με τα δάχτυλα της έως το σημείο να το σπάσει: «Είστε δυνατοί, αλλά όχι τόσο όσο ήμαστε εμείς», είπε, νομίζοντας ότι κρατάει το χέρι του.

       Αναμειγνύοντας στις αναμνήσεις τους τις αρχαίες ελληνικές και τις βυζαντινές παραδόσεις, οι κάτοικοι της Χρυσοβίτσας τοποθετούν το σκηνικό αυτή της θαυμαστής περιπέτειας στην Κωνσταντινούπολη, που είναι, γι’ αυτούς η μεγάλη πόλη των Ελλήνων.

ΣΤΕΝΟ ΧΡΥΣΟΒΙΤΖΑΣ

ΕΡΕΙΠΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΚΟΡΟΝΤΑ

L. Heuzey, Le mont Olympe et l’

Acarnanie, Paris 1860, σσ. 367-370

      Η στενωπός της Χρυσοβίτσας, η οποία κατέρχεται, πλαισιωμένη από βράχια και το δάσος, προς τις ελώδεις λίμνες της Νότιας Ακαρνανίας και την αρχαία περιοχή των Οινιάδων, κλείνεται στην είσοδό του από ένα μεγάλο λόφο, ο οποίος έχει ισοπεδωθεί ώστε να προσλάβει μορφή πλατώματος.

       Ο λόφος είναι μια ακόμη τοποθεσία ακαρνανικής πόλης, της οποίας τα ερείπια καλύπτουν μια έκταση ίση σχεδόν με εκείνες στην Πόρτα Μπαμπίνης και την Κομποτή.

      Ο περίβολος είναι διπλός. Ένα πρώτο τείχος, το οποίο έχει μείνει όρθιο στη βόρεια πλευρά, με τις πύλες και τους πύργους του, περιβάλλει την ισοπεδωμένη κορυφή του λόφου και σχηματίζει ένα τεράστιο τετράγωνο.

     Ο δεύτερος περίβολος συνδέει με το πλάτωμα τις πλαγιές, οι οποίες κατηφορίζουν στα ανατολικά και τα βορειοανατολικά.

      Ο ανώτερος περίβολος, για την ακρίβεια, δεν αποτελεί ακρόπολη, διότι είναι τουλάχιστον το ίδιο εκτεταμένος, όπως και άλλος.

         Ο περίβολος αυτός σημειώνει μάλλον τα αρχαία όρια της πόλης. Καθώς οι κατοικίες είχαν απωθηθεί στην ανατολική πλαγιά, κατέστη αναγκαία η προστασία αυτού του τμήματος της πόλης, το οποίο σχηματίστηκε εκ των υστέρων, με ένα νέο σύστημα οχυρώσεων.

     

         Η διαφορά, η οποία παρατηρείται στην κατασκευή των δύο περιβόλων δεν κάνει τίποτε άλλο παρά να επιβεβαιώνει αυτή την γνώμη• ο ανώτερος περίβολος έχει κατασκευασθεί από κυκλώπειους ογκόλιθους, ενώ ο κατώτερος έχει συναρμολογηθεί από μεγάλες οριζόντιες στρώσεις με ωραία ελληνική διάταξη.

       Η μόνη τοποθεσία, όπου θα μπορούσε να εγκαθιδρυθεί μια ακρόπολη, είναι ένα χαμηλό έξαρμα, το οποίο εξέχει του λόφου στα νοτιοδυτικά• εδώ υπάρχει η θεμελίωση ενός μικρού ναού, μερικά κατάλοιπα ενός άλλου κτίσματος και, όπως πάντα, μια μεγάλη δημόσια στέρνα• ωστόσο κανένας περίβολος δεν περιτρέχει αυτό το ύψωμα.

       Η διάταξη των πύργων, τόσο στο ένα όσο και στο άλλο οχυρωματικό τείχος, είναι εντελώς ακανόνιστη: άλλοι είναι στενοί και λοξά τοποθετημένοι, ενώ άλλοι, όντας μεγαλύτεροι από κανονικούς πύργους, μοιάζουν με αληθινές επάλξεις.

        Οι πύργοι του κυκλώπειου τείχους έχουν ένα σύστημα δόμησης ελληνικό, αλλά αρκετά τραχύ, και παρά ταύτα δεν μοιάζουν να έχουν προστεθεί εκ των υστέρων, όπως βλέπουμε αλλού. Επειδή οι πύργοι είναι έργα, τα οποία απαιτούν στερεότητα σε κάθε δοκιμασία, είναι εύλογο να έχουν οικοδομηθεί κατά προτίμηση με κανονικές οριζόντιες στρώσεις δόμων:

     επειδή οι διαφορετικά εννοούμενες ωθήσεις, οι οποίες παράγονται από το πολυγωνικό σύστημα δόμησης, έχουν πολύ ισχυρότερες επιπτώσεις σε μια στενή πρόσοψη, η οποία περικλείεται μεταξύ δύο προεξεχουσών γωνιών, παρά κατά μήκος ενός συνεχόμενου τείχους.

   Έτσι σε πολλούς κυκλώπειους περιβόλους το σύστημα δόμησης των πύργων πλησιάζει πάντοτε, περισσότερο ή λιγότερο, στο ελληνικό σύστημα κατασκευής.

     Ο τόπος αυτός δεν προστατεύει μόνο τη στενωπό της Χρυσοβίτσας, αλλά και ένα άλλο πέρασμα, περισσότερο δύσκολο και με περισσότερες στροφές, το οποίο προκαλούσε για πολύ καιρό φόβο στους ταξιδιώτες εξαιτίας των κλεφτών, οι οποίοι έκαναν τις επιθέσεις τους σ’ αυτό: τη χαράδρα του Λυκοδοντιού (Λυκοδόντι = το Δόντι του Λύκου), η οποία οδηγεί κατευθείαν μέσα από τα βουνά στην κοιλάδα του Δραγαμέστου και στον Κόλπο του Αστακού.

      Ήταν αυτός ο δρόμος, χωρίς αμφιβολία, από τον οποίο ο Φορμίων εισέδυσε στην Ακαρνανία, κατά το φθινόπωρο, το οποίο ακολούθησε τη μεγάλη εκστρατεία του Κνήμου, για να καταστρέψει σε μερικές πόλεις της ενδοχώρας το αντιαθηναϊκό κόμμα.

     Ο Φορμίων είχε προσορμιστεί και αποβιβαστεί στον Αστακό με οκτακόσιους οπλίτες• στο δρόμο του προς τη Στράτο συναντά μια πόλη με το όνομα Κόροντα1, όπου προκαλεί την επιστροφή του Κύνητος (Σ. Μ. ονομ. Κύνης), επιφανούς πολίτη και αρχηγού του αθηναϊκού κόμματος.

       Οι λεπτομέρειες αυτές, δοσμένες από το Θουκυδίδη, μας αποκαλύπτουν το αρχαίο όνομα των ερειπίων της Χρυσοβίτσας.

       Τα Κόροντα γειτόνευαν επίσης με την πόλη Οινιάδαι, της οποίας έλεγχαν την πρόσβαση από το μέρος της Ακαρνανίας.

       Αυτή η μεγάλη πόλη, σύμμαχος των Λακεδαιμονίων, είναι πιθανό ότι έτεινε να επιβάλει την επιρροή της με όλα τα μέσα στους πιο αδύναμους γείτονές της• ήταν αυτή, η οποία πιθανώς υποστήριζε εδώ (στα Κόροντα), όπως και στον Αστακό, το εχθρικό προς τους Αθηναίους κόμμα.

      […] Στη Χρυσοβίτσα έχουμε φτάσει στο άκρο του δάσους της Μάνινας, το οποίο ανήκει ήδη στην Κάτω Ακαρνανία, χωριστή περιοχή, την οποία και θα περιγράψουμε αργότερα. Πρέπει να ανηφορίσουμε τώρα προς Βορρά και να ξαναπιάσουμε την ορεινή ακτή του Ιονίου Πελάγους.

Το παραπάνω κείμενο αποτελεί προδημοσίευση από το υπό έκδοση βιβλίο του Ι. Δημητρούκα "Η Ακαρνανία στα μέσα του 19^ου αιώνα κατά τον γάλλο αρχαιολόγο L. Heuzey".

Νεοελληνική απόδοση και σχόλια:

ΔΗΜΗΤΡΟΥΚΑΣ ΓΙΑΝΝΗΣ

Διδάκτωρ Ιστορίας

1. Θουκ. ΙΙ, 102: Τα Κόροντα• Στέφ. Βυζ.

Πρωτοδημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα «Χρυσοβιτσάνικα Νέα», αρ. φύλλων: 183, 184.

ΦΩΤΟ ΑΡΧΑΙΑ ΚΟΡΟΝΤΑ: ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΑΡΑΙΣΚΟΣ