Γράφει ο: ΝΙΚΟΣ ΘΕΟΔ. ΜΗΤΣΗΣ
Συγγραφέας Ιστορικός
Ως γνωστόν της επανάστασης του ΄21 προηγήθηκε η εποχή της κλεφτουριάς και του αρματολισμού. Γιαυτό και στα βουνά του Ξηρομέρου και της Βόνιτσας ακουγόταν συνέχεια το ντουφέκι που γέμιζε ελπίδα τις καρδιές των πολιτών.
Οι Ξηρομερίτες και οι Βονιτσάνοι δεν έβλεπαν την ώρα και τη στιγμή να ριχτούν κατά των Τούρκων που για πολλά χρόνια τους καταδυνάστευαν. Κι όταν η Φιλική Εταιρεία ετοίμασε τα πάντα και η οργή ξέσπασε κι άρχισε η αναμέτρηση της απελευθέρωσης, κανένα μα κανένα χωριό της επαρχίας Βονίτσης και Ξηρομέρου δεν υστέρησε στον υπέρ της ανεξαρτησίας μας αγώνα όπως και καμία επαγγελματική τάξη όπως π.χ: γεωργοί, κτηνοτρόφοι, ψαράδες, λόγιοι, έμποροι, επιστήμονες, λαϊκοί, κληρικοί, αλλά και αυτοί οι προεστοί και οι κοτζαμπάσηδες οι οποίοι μάλιστα συνέβαλαν και αυτοί στον αγώνα τα μέγιστα, με την πεποίθηση βέβαια ότι θα είναι και πάλι στα τεκταινόμενα των διοικητικών πραγμάτων, πράγμα που κάποιοι εξ αυτών όντως επικράτησαν με αντίστοιχα αξιώματα στο τότε νεοσύστατο ελληνικό κράτος και, κάποιοι άλλοι εκ των προεστών- κοτζαμπάσηδων ή αλλαξοπίστησαν ή τους προσπέρασαν τα γεγονότα της ιστορίας και έμειναν στην αφάνεια….
Με επώνυμους αλλά και ανώνυμους αγωνιστές οι Ξηρομερίτες και οι Βονιτσάνοι έδωσαν το παρόν στο εθνικό κάλεσμα και βοήθησαν όσο μπόρεσαν τον αγώνα με έμψυχο αλλά και άψυχο υλικό στο ξεσκλάβωμα της πατρίδας από τους Τούρκους που κράτησε ως γνωστόν αυτός ο αγώνας εννιά ολόκληρα χρόνια (1821 -1829).
Η ευρύτερη περιοχή του Ξηρομέρου είχε έντονη δραστηριότητα στον αγώνα της εθνικής Παλιγγενεσίας τόσο στο στρατιωτικό σκέλος υπό την αρχηγία των οπλαρχηγών: Γεωργίου Βαρνακιώτη πρώτος τη τάξει οπλαρχηγός στο Ξηρόμερο, του Ανδρέα Γριβογιώργου, των Γριβαίων, των Κατσικογιανναίων, του Γεώργιου Τσόγκα, του Δήμου Τσέλιου, όσο και στο πολιτικό σκέλος με τους προεστούς – κοτσαμπάσηδες – προύχοντες της περιοχής, όπως τους: Χαλικιοπουλαίους (Βόνιτσα), Μοναστηριώτης (Μοναστηράκι), Φώτης και Κωνσταντίνος Καραπάνου (Ζάβιτσα), Φωτεινός Καρούσος (Βασιλόπουλο), Τάτσης Μαγγίνας (Δραγαμέστο- Αστακός), Γεώργιος Μαυρομμάτης (Κατούνα), Πάνος Γαλάνης (Μαχαλάς) και ο Πέτρος Γερόκωστας ή Μπαμπινιώτης (Μπαμπίνη), των οποίων, όλων τους, αναντίρρητα, η συμβολή στον αγώνα του ΄21 υπήρξε σημαντική και καθοριστική............
