ΤΟ ΚΑΣΤΡΟ ΤΟΥ ΤΕΚΕ (παλαιό μοναστήρι των Μπεκτασίδων)

ΑΜΦΙΚΤΙΟΝΙΑ ΑΚΑΡΝΑΝΩΝ

ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

         Διαβαίνοντας τον δρόμο από την Βόνιτσα για την Λευκάδα, αφού περάσουμε το χωριό Άγιος Νικόλαος, ακριβώς πάνω στην διασταύρωση για τα χωριά Περατιά και Πλαγιά ορθώνεται ένα κάστρο κτισμένο πάνω σε έναν συμπαγή πέτρινο όγκο. Βρίσκεται κάτω από τον ίσκιο του όρους «Λάμια» με ύψος από τη θάλασσα περίπου 50 μέτρα. Σε πολλούς είναι γνωστό με την ονομασία «Κάστρο του Τεκέ» και σε άλλους ως «Κάστρο του Γρίβα». 

             Η ονομασία «Κάστρο του Γρίβα» αποδόθηκε, επειδή το χρονικό σημείο της επιστροφής του Θεοδωράκη Γρίβα στην περιοχή της Περατιάς (το 1830) μέσα στην ακίνητη περιουσία, που του αποδόθηκε από το Ελληνικό Κράτος, ήταν και το κάστρο του Τεκέ. 

     Για την έκφραση «που του αποδόθηκε» υπάρχουν πολλές εκδοχές. Μια εκδοχή λέει ότι ο Θεοδωράκης Γρίβας στάθηκε σε μια μεριά της εκεί περιοχής και μόνος του είπε «όσο βλέπει το μάτι μου μού ανήκει». 

     Όμως υπάρχει και μια άλλη εκδοχή, που μάλλον είναι πιο σοβαρή. Ο αδελφός του Θεοδωράκη, ο Γαρδικιώτης,  είχε την ιδιοκτησία της περιοχής από την Πούντα Ακτίου μέχρι τον Άγιο Νικόλαο, τον Φραξά Βόνιτσας (Νότια) και τον Πλατανιά  Βόνιτσας (Νότιο Ανατολικά). Οι ιδιοκτησίες αυτές του αποδόθηκαν από τον Όθωνα με επίσημα χαρτιά. Η συνεχόμενη νοτίως παράκτια περιοχή από αυτή που έλαβε ο Γαρδικιώτης είναι η Λάμια Περατιάς και στη συνέχεια ο Παλιοχαλιάς, περιοχές που είχε ο Θεοδωράκης. Μια ακόμα εκδοχή είναι ότι μετά την αποχώρηση του Γρίβα από το Ναύπλιο (1829-1830) πήγε σε αυτή την περιοχή, όπου ήταν παλιά μοναστηριακά κτήματα του ΤΕΚΕ, και λόγω της παλιάς του σχέσης με αυτή την θρησκεία τα απαίτησε και τα πήρε δια της στρατιωτικής δύναμης που κατείχε..............

Γιατί ονομάζεται κάστρο του Τεκέ;

           Το κάστρο κατασκευάστηκε από τον Αλή Πασά στα τέλη της α΄ δεκαετίας του 19ου αιώνα. Ήταν η περίοδος που ο Αλή Πασάς κατέλαβε για 2η φορά την Βόνιτσα καταλύοντας αυτή την φορά την αυτόνομη «Συμπολιτεία του Ακρωτηρίου». Τότε έστρεψε την προσοχή του στην Λευκάδα την οποία κατείχαν οι Ρώσοι. 

     Στις αρχές του 1807, αφού εγκατέστησε ισχυρές στρατιωτικές μονάδες στην περιοχή του σημερινού κάστρου, διέταξε τις πολυάριθμες ομάδες των τεχνιτών που είχε στην Πρέβεζα (σύμφωνα με άλλες μελέτες οι τεχνίτες, που σε όλες τις περιοχές του σαντζακιού χρησιμοποιούσε ο Αλής, ήταν γύρω στα 2.000 άτομα), να περάσουν στην Ηπειρωτική ακτή και να αρχίσουν να κτίζουν το κάστρο. 

       Ο Αλή Πασάς είχε ένα πλεονέκτημα για την κατασκευή του κάστρου, μια δικαιολογία έναντι των αντιρρήσεων των Ρώσων οι οποίοι κατείχαν τη Λευκάδα. Ο Αλής δεν παραβίαζε καμιά συμφωνία, αλλά ούτε και η κατασκευή του κάστρου θα είχε επιθετικούς σκοπούς (όπως ψευδώς ισχυριζόταν). Το κάστρο αυτό θα προστάτευε το μοναστήρι που υπήρχε εκεί, το μοναστήρι των Μπεκτασίδων.

         Οι Μπεκτασίδες ήταν οπαδοί μιας μωαμεθανικής αίρεσης, της οποίας η πίστη ήταν πολύ κοντά στα χριστιανικά καθημερινά δρώμενα. Δεν είχαν τη νηστεία του ραμαζάνι αλλά έκαναν νηστεία  στις εορτές των 12 Αγίων τους. Μέσα από αυτό το θρησκευτικό καθεστώς ξεπήδησε ένα ιμπεριαλιστικό δεδομένο και δημιουργήθηκαν τα τάγματα των Μπεκτασί με τους Δερβίσιδες και τους Μπάμπα που δήλωναν ανυπακοή στους θρησκευτικούς μωαμεθανούς ηγέτες. 

      Ενώ οι μωαμεθανοί δεν είχαν μοναστήρια, οι Μπεκτασίδες όχι μόνο είχαν, αλλά χρησιμοποιούσαν αυτά  και ως στρατώνες. Το τελετουργικό τους ήταν καλυμμένο με απόλυτη μυστικότητα, γεγονός που έχει προκαλέσει στους ερευνητές μεγάλη περιέργεια. Κατά τη διάρκεια της μυσταγωγίας καίγονταν διάφορα αρωματικά φυτά, κάτι που δεν αποτελεί ιδιαιτερότητα στα τελετουργικά των διάφορων θρησκειών. Σχεδόν στο σύνολό τους οι θρησκείες χρησιμοποιούν αρωματικά υλικά των οποίων  η μυρωδιά αναδύεται παρομοιάζοντάς την με την άνοδο της προσευχής των πιστών προς το Θεό που λατρεύουν. 

     Το 1808 μ.Χ. ο σουλτάνος Σελίμ ο Γ’ κατηγόρησε ως παράνομη τη θρησκευτική αίρεση των μπεκτασίδων, οι οποίοι βρήκαν καταφύγιο στα δυτικά σύνορα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, την Αλβανία και κυρίως στην αυλή του Αλή Πασά. 

          Το μοναστήρι των Μπεκτασίδων, ο Τεκές της Περατιάς, είχε κτιστεί τουλάχιστον πριν το 1670. Αυτό συνεπάγεται από τις περιγραφές του, μοναδικού για εκείνα τα χρόνια περιηγητή, Εβλιγιά Τσελεμπή. Ο Εβλιγιά το 1670 ερχόμενος από τον Αχελώο επισκέφτηκε τη Βόνιτσα. 

            Ενώ ήταν έτοιμος να επισκεφτεί τη Λευκάδα, διέσχισε τα παράλια της Ακαρνανίας προς το Ιόνιο και επέστρεψε πίσω στη Ναύπακτο. Μετά από λίγους μήνες, πήρε νέα  πορεία προς τη Λευκάδα και έφτασε στη σημερινή διασταύρωση προς Περατιά-Πλαγιά όπου περιέγραψε το μοναστήρι των Μπεκτασίδων. Στην περιγραφή του κάνει λόγο για τις κτιριακές εγκαταστάσεις του μοναστηριού αλλά και το χώρο γύρω από αυτό. Μιλά για τα τζαμιά που είχε το μοναστήρι  και για το μεγάλο πλήθος κελιών. Η περιγραφή των κελιών και η αναφορά στον αριθμό αυτών θεωρείται φυσική, αφού οι Τεκέδες εκτός από χώροι θρησκευτικής λατρείας ήταν και χώροι στρατωνισμού των ταγμάτων Μπεκτασί.

         Ο Εβλιγιά Τελεμπί ονοματίζει την περιοχή ως ΤΕΚΕ του Δερβίση Χουσείν Αγά και δίνει την παρακάτω περιγραφή (ελεύθερη μετάφραση): 

    «Ο Τεκές βρίσκεται ανατολικά του κάστρου της Αγίας Μαύρας. Η απόσταση από τις ξύλινες γέφυρες (αυτές που συνδέουν τον ορεινό όγκο της Ακαρνανίας με τη νησίδα στην οποία είναι κτισμένο το κάστρο της Αγίας Μαύρας) είναι  τετρακόσια βήματα περίπου. Βρίσκεται πάνω σε ένα απότομο πέτρινο ύψωμα και η κατασκευή του μοιάζει με φρούριο. Μέσα στο ΤΕΚΕ υπάρχει τόπος λατρείας, εβδομήντα δωμάτια διαμονής, ένας τόπος για να γίνεται περίπατος, ένα μαγειρείο, χώρος αποθήκευσης τροφίμων και ένα ιδιαίτερος χώρος για τα σημαντικά πρόσωπα. Έξω από τον ΤΕΚΕ υπάρχει ένας υπέροχος κήπος, τον οποίο χαρακτηρίζει ως παράδεισο. Τον ΤΕΚΕ και τους χώρους του επισκέπτονται πολλοί από την περιοχή της Αγίας Μαύρας για να κάνουν συζητήσεις θρησκείας, να διαβάσουν προσευχές και να καλέσουν μέσα από τις προσευχές τους το Θεό και τους Αγίους.».

           Σχετικά με αυτή την περιήγηση  πρέπει να σταθούμε σε ορισμένα σημαντικά στοιχεία. Στα δωμάτια διαμονής ο Εβλιγιά Τσελεμπί αναφέρει ότι μένουν δερβίσηδες, ενώ τα μαγειρεία και την πολυτέλειά τους τα προσομοιάζει με μαγειρεία άλλων σουλτανικών εγκαταστάσεων. Εμείς θα σταθούμε στην περιγραφή του κήπου έξω από τον ΤΕΚΕ, που ονοματίζει ως παράδεισο.

               Που μπορεί να ήταν αυτός ο παράδεισος; Η δική μας άποψη τον τοποθετεί στα ανατολικά του Τεκέ, εκεί που σήμερα υπάρχει βάλτος ανάμεσα στο κάστρο του Τεκέ και τους πρόποδες της Λάμιας. Ο χώρος αυτός είναι πιο κοντά στις πηγές και προστατεύεται από την αλμύρα που φέρνει ο δυτικός άνεμος.

                  Οι ξύλινες γέφυρες της περιγραφής του Ελβιγιά πρέπει να άρχιζαν μετά την πρώτη νησίδα, η οποία, όπως φαίνεται στον παραπάνω χάρτη, ήταν σχεδόν σε επαφή με τη Λάμια. Με αυτή τη σκέψη συμφωνεί και η περιγραφή «Η απόσταση από τις ξύλινες γέφυρες (αυτές που συνδέουν τον ορεινό όγκο της Ακαρνανίας με την νησίδα στην οποία είναι κτισμένο το κάστρο της Αγίας Μαύρας) είναι  τετρακόσια βήματα περίπου».

       

             Εμείς στις μέρες μας ζήσαμε μια τέτοια (στο ελάχιστο) εικόνα  αυτής της περιγραφής, όταν στο ανατολικό άκρο του περίβολου του ΤΕΚΕ ένας κάτοικος της περιοχής φύτεψε φοίνικες, πικροδάφνες και άλλα άνθη. Αυτή η, μικρή σε έκταση, φυτεμένη περιοχή με την αβαθή λίμνη στα δυτικά και τα διαβασάρια στην αβαθή θάλασσα στα βόρεια μπορούσε να μας δώσει σαν μια μινιατούρα τον παραδεισένιο κήπο του ΤΕΚΕ της εποχής που πέρασε από εκεί ο Οθωμανός περιηγητής. 

         Για τις ανάγκες της απαραίτητης ύδρευσης  του μοναστηριού, θεωρούμε (χωρίς να υπάρχουν στοιχεία απόδειξης) ότι πρέπει να μεταφερόταν νερό από μια μεγάλη πηγή που υπήρχε (και σήμερα μπορεί να υπάρχει αλλά η πυκνή και αδιαπέραστη βλάστηση εμποδίζει την προσέγγιση). 

       Στους χάρτες του Coronelli είναι σημειωμένο ένα τοπωνύμιο με την λέξη «Fontana», δηλαδή σιντριβάνι – πηγή. Τουλάχιστον σε 7 με 8 χάρτες της τότε περιοχής υπάρχει η σχετική ένδειξη. Η «Fontana» βρίσκεται  ακριβώς δίπλα και πάνω από το μοναστήρι του Τεκέ.

BELLIN, [Jacques-Nicolas]. Decription Géographique du Golf de Venise et de la Morée. Avec des remarques pour la Navigation et des Cartes et Plans des Côtes, Villes, Ports et Mouillages.

            Στο χάρτη του Bellin ο Τεκές έχει ονομασία «Dervis Affindi» (Το κάστρο του Δερβίση), πιο ψηλά βρίσκεται η πηγή και στην αρχή της Λάμιας η Mandona, το σημερινό κεφάλι Παναγιάς στον Άγιο Νικόλαο.

       Το 1684 οι Ενετοί πολιορκούν τη Λευκάδα και χρησιμοποιούν το ύψωμα, όπου βρίσκεται το μοναστήρι του Τεκέ, για τις πολεμικές τους ανάγκες. Σχετικά με την τύχη του  επί ενετικής κατοχής δεν υπάρχουν πληροφορίες. Υπάρχει η σκέψη ότι το μοναστήρι των Μπεκτασίδων καταστράφηκε με βάση το εθιμικό δίκαιο εκείνης της εποχής, ώστε στη θέση του να κτιστεί ένα χριστιανικό μοναστήρι. Αυτή η σκέψη, όμως, προσκρούει στα γεγονότα που ακολούθησαν την Ενετική κατάληψη της Λευκάδας. 

Ας δούμε αυτές τις σκέψεις:

         Ο Coronelli στους χάρτες που σχεδίασε για την περιοχή εμφανίζει κτιριακές υποδομές στην περιοχή του Τεκέ. Το λεκτικό που υπάρχει στο χάρτη αναφέρεται ως κάστρο-λόφος του Δερβίση (δερβίσης είναι μια ανάμεικτη στρατιωτική-θρησκευτική βαθμίδα στην αίρεση-τάγμα των Μπεκτασίδων). Οι χάρτες αυτοί παρουσιάστηκαν περίπου 10 χρόνια μετά την Ενετική κατοχή. 

     Αν υπήρχε καταστροφή του μοναστηριού των Μπεκτασίδων και αντίστοιχα δημιουργία Χριστιανικού μοναστηριού, η συνήθης τακτική της αποσιώπησης-εξαφάνισης τοπωνυμίων που είχαν σχέση με τους άπιστους, θα είχε λειτουργήσει. Η ίδια φιλοσοφία θα έπρεπε να λειτουργήσει για τη διατήρηση ή μη του τοπωνυμίου 150 χρόνια μετά, δηλαδή την εποχή που η περιοχή ανήκε στον Αλή Πασά.

           Τα ανωτέρω γεγονότα, η κατασκευή του κάστρου από τον Αλή, η παραμονή του και η διατήρηση τόσα χρόνια της ονομασίας τόσο του κάστρου όσο και γενικότερα της περιοχής ως ΤΕΚΕ, μπορεί να σημαίνει ότι το μοναστήρι των Μπεκτασίδων λειτουργούσε (έστω και με την μικρότερη, που θα μπορούσε να έχει, δραστηριότητα) μέχρι και τα χρόνια του Αλή Πασά. Υπάρχει βέβαια και μια πιθανότητα να είχε καταστραφεί το μοναστήρι των Μπεκτασίδων και με την κυριαρχία του Μπεκτασί Αλή Πασά στην περιοχή να ανασυστήθηκε. 

               Ο μύθος αναφέρει ότι το κάστρο του Τεκέ κτίστηκε σε μια νύχτα. Είναι μύθος αλλά δεν απέχει πολύ από την πραγματικότητα. Ο Αλή Πασάς είχε κατανοήσει ότι το μελλοντικό του κράτος έπρεπε να έχει οχυρές θέσεις σε όλα τα κύρια σημεία της επικράτειας. Κυρίως με γάλλους μηχανικούς αλλά και με μια μεγάλη ομάδα Ηπειρωτών «πετράδων» άπλωσε σε όλα τα σημεία της επικράτειας ισχυρά κάστρα. Η πολυάριθμη ομάδα (έφτασε μια περίοδο στην Πρέβεζα να αριθμεί 2000 τεχνίτες) είχε την δυνατότητα να κατασκευάσει το κάστρο του Τεκέ σε πολύ σύντομο διάστημα. Έτσι δικαιολογείται και η αναφορά του μύθου σε  μια νύχτα.

            Όμως, η ταχύτατη κατασκευή του κάστρου και η συγκέντρωση ισχυρών στρατευμάτων σε αυτό θορύβησε τους Ρώσους της Λευκάδας. Τα πρώτα επεισόδια έγιναν στο τέλος Μαρτίου του 1807, όταν οι Ρώσοι με μέτωπο από τη Λευκάδα και οι οπλαρχηγοί του Ξηρόμερου (που είχαν τις οικογένειές τους μέσα στη Λευκάδα) με μέτωπο από τα ανατολικά επιτέθηκαν στο κάστρο. Η άμυνα των ανδρών του Αλή Πασά ήταν τέτοια που απώθησε και τα δύο μέτωπα.

               Στα χρόνια της Ελληνικής επανάστασης το κάστρο του Τεκέ καταλήφθηκε από Έλληνες επαναστάτες. Από τα χρόνια της μόνιμης επιστροφής του Γρίβα στην Περατιά, το κάστρο ήταν η πρώτη ασπίδα του (δεύτερη και αποκλειστική για τον Θεοδωράκη Γρίβα η κούλια του, ένα χιλιόμετρο νότια) στις συχνές επιθέσεις που δεχόταν από άλλους οπλαρχηγούς, που εκτελούσαν εντολές του Όθωνα. Στα χρονικά της ζωής του Θοδωράκη Γρίβα σε κανένα σημείο δεν συναντήσαμε στοιχεία για την αντίσταση ή την προστασία του μέσα στο κάστρο του ΤΕΚΕ. Μετά το θάνατο του Θ. Γρίβα δεν έχουμε γραπτά στοιχεία για το κάστρο. Από την εργασία με θέμα «Οι πρώτες ημέρες εγκατάστασης των ποντίων στον Άγιο Νικόλαο» συγκεντρώθηκαν ανεξάρτητες πληροφορίες που σχετίζονταν με το κάστρο του Τεκέ.

           Με την κατάληψη της Ελλάδας από τους Γερμανούς στο κάστρο εγκαταστάθηκαν Ιταλοί. Με την ανάληψη της κατοχής από τους Γερμανούς ο διοικητής της περιοχής διέμενε στον Άγιο Νικόλαο ενώ στρατηγείο του ήταν στο κάστρο του Τεκέ.

        Στα χρόνια του εμφυλίου πολέμου στο κάστρο είχε εγκατασταθεί μονάδα του ΕΛΑΣ. Η διήγηση του στρατιωτικού κ. Σωκράτη Βρακατσέλη εξηγεί σχετικά με τις δύο μεγάλες οπές που έχει το τείχος στη βόρεια πλευρά του. Όπως μας διηγήθηκε, οι άνδρες του ΕΛΑΣ προσπάθησαν με όλμους να χτυπήσουν ένα αγγλικό καράβι που περνούσε έξω από το κάστρο της Αγίας Μαύρας προς το μέρος του. Το αγγλικό πλοίο ανταπάντησε με κανονιοβολισμούς, δύο από τους οποίους  χτύπησαν τα τείχη του κάστρου.

           Σήμερα το κάστρο είναι επισκέψιμο όμως δεν έχει αξιοποιηθεί, ώστε να μπορεί ο επισκέπτης να σχηματίσει την εικόνα και να αντιληφθεί  τη σημασία που είχε αυτό στα χρόνια που πέρασαν. Ωστόσο, για τον επισκέπτη του κάστρου, σε όποιο μέρος κι αν σταθεί πάνω στα τείχη, του μένει αξέχαστη η θέα που αντικρίζει.

ΑΜΦΙΚΤΙΟΝΙΑ ΑΚΑΡΝΑΝΩΝ

ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ