Ακαρνανία: Η ξεχασμένη χώρα των αρχαίων θεών και των αρχαίων ναών.

πηγή-facebook: Γιώργος Μπαμπάνης

 

 Πολεμοχαρείς λαοί που κατασκεύαζαν ισχυρά οχυρά για να δείχνουν τη δύναμη τους, έχτιζαν ναούς και λάτρεψαν και αυτοί με τη σειρά τους θεούς - ακόμη κι έναν ημίθεο!- και θεές παρασυρμένοι από τα στοιχεία της φύσης και ωθούμενοι από την ανάγκη σε κάτι ανώτερο από τον ίδιο τον...άνθρωπο!

Ο ναός στην ελληνική αρχαιότητα ήταν η κατοικία του θεού, το κτήριο που στέγαζε το λατρευτικό άγαλμα μιάς ή περισσότερων θεοτήτων, και όχι χώρος συνάθροισης των πιστών, όπως στον χριστιανικό κόσμο. Αυτό φανερώνει το ουσιαστικό «ναός», που προέρχεται από το ρήμα «ναίω» (κατοικώ). Το λατρευτικό άγαλμα τοποθετούνταν στο βάθος του ναού, κατά μήκος άξονα του κτηρίου. Οι ναοί είχαν και εκείνα τους ιδιαίτερους τύπους, όπως απλοί ναοί ή διπλοί, και κιονόκρανα, τα οποία χωρίζονταν σε τρείς τύπους και τους συναντάμε ακόμη και σήμερα και είναι κορινθιακού, δωρικού και ιωνικού.
Όπως σε κάθε άλλο αρχαίο ελληνικό οικισμό, οι αναφορές σε τοπικές θεότητες είναι εμφανείς στα νομίσματα των μεμονωμένων ακαρνανικών πόλεων, με τον Δία, όμως, τον Αχελώο, τον Απόλλωνα και την Άρτεμη ως τις πιο εξέχουσες θεότητες. Ανάγλυφα που απεικονίζουν τον Ηρακλή με ένα ρόπαλο, τον Άρη και την Αθηνά, και πιθανότατα τον Ασκληπιό και την Υγιεία ήταν λαξευμένα σε μια πρόσοψη βουνού κοντά στην Αλυζία.
Επιγραφικά στοιχεία μαρτυρούν λατρεία του Δία Καρα(ι)ος και της Άρτεμης Αγροτέρας κοντά στον Αστακό.
 Το έντονο στίγμα του Διός στην Παραχελωίτιδα!
Είναι εντυπωσιακό το γεγονός και θα φανεί ακόμη πιο ξεκάθαρο όταν η αρχαιολογική σκαπάνη αποφασίσει να ασχοληθεί σοβαρά με το κομμάτι της Παραχελωίτιδας στο οποίο εντοπίζονται μέχρι και σήμερα οι τρεις ισχυρές πόλεις Στράτος, Μητρόπολις και Οινιάδες,  που αποτελούσαν τον διακαή πόθο κατάκτησής τους από τους Αιτωλούς, ότι σε αυτές τις τρεις πόλεις έχουμε έντονο το φαινόμενο λατρείας του Διός!
Η ταυτόχρονη παρουσία του Διός και του Αχελώου στα νομίσματα του Στράτου και των Οινιάδων, φανερώνει λατρευτικές εκδηλώσεις στις δύο αυτές πόλεις αυτές και, φυσικά,  στην αρχαία πόλη της Παλαιομάνινας, όπου αποκαλύφθηκε κατά τις τελευταίες ανασκαφές υπό τον καθηγητή Βασίλη Λαμπρινουδάκη πύλη αφιερωμένη στον πατέρα των θεών δίνοντας αρκετές υποσχέσεις για το μέλλον της ιστορίας της περιοχής!
Στην ισχυρή πρωτεύουσα των Ακαρνάνων, στην Αρχαία Στράτο, λατρεύτηκε ο πατέρας των θεών. Η αρχαία Στράτος βρίσκεται βόρεια του σημερινού χωριού στη δυτική όχθη του Αχελώου, όπως και η Παλαιομάνινα, που ήταν το φυσικό σύνορο ανάμεσα στην Αιτωλία και την Ακαρνανία.
Οι Οινιάδες, όπως και ο Στράτος καθώς και η Σαυρία και η Μητρόπολις, ήταν πόλεις στενά δεμένες με τον Αχελώο καθώς γειτόνευαν με τον ρού του ποταμού, ο οποίος ήταν πλωτός και οι πόλεις Στράτος και Οινιάδες διέθεταν λιμάνι σε αυτόν. Τα νομίσματα των Οινιάδων έφεραν στην μία όψη κεφαλή του Διός στεφανωμένου με Δάφνη και στην αντίθετη την κεφαλή του Αχελώου.
 Μια ιδιαίτερη αναφορά στις αρχαίες Oινιάδες είναι μία σημαντική περιγραφή των εσωτερικών κτιρίων του χώρου και μικρές ανασκαφές έγιναν από τον Πάουελ το 1900-1901. Ο μικρός ναός κοντά στο λιμάνι και το τείχος είναι τρίχωρος, λιτός και χωρίς κίονες. Ο ναός είχε κεραμοσκεπή, τείχος πάχους 0,5 m και μέσα βρέθηκε βάση αγάλματος και τμήμα του πέλματος ποδιού αγάλματος όπου διακρίνονται φθαρμένα τα δάκτυλα. Πιθανά το άγαλμα να ήταν της Αθηνάς της Σωτήρας την οποία λάτρευαν οι ναυτικοί στον Πειραιά τότε. Ο ναός εξ’ άλλου είναι δίπλα στο λιμάνι.
Η επιχωματισμένη και άγνωστη έως τις ανασκαφές Λαμπρινουδάκη πυλίδα στην ακρόπολη της Παλαιομάνινας, που προανέφερα, έχει σε επιγραφή τη λέξη “ΔΙΟΣ”!

Σύμφωνα με τον προϊστάμενο των αρχαιολογικών ανασκαφών στην Παλαιομάνινα κατά την περίοδο 2006-2010 καθηγητή  Βασίλη Λαμπρινουδάκη, στη μοναδική είσοδο από την αρχαία πόλη της Παλαιομάνινας στην ακρόπολη αποκαλύφθηκε ΕΠΙΓΡΑΦΗ που αναγράφει το όνομα του ύψιστου αρχαίου θεού Δία. Από τη μορφή των γραμμάτων χρονολογείται τον 4ο περίπου αιώνα π.Χ. Ο Ζευς ως προστάτης πυλών, σύμφωνα με τον καθηγητή, μαρτυρείται σε πολλές πόλεις όπως στη Θήβα (Ύψισται Πύλαι) και στην Αθήνα (Βωμός Ερκείου Διός). Η σημασία της λατρείας του Διός στην περιοχή ενισχύεται και από το γεγονός της απεικόνισης του θεού σε νομίσματα της όμορης πόλης των Οινιαδών.
Σημειώνεται ότι πληροφορίες με λεπτομερή περιγραφή σχετικά με την επιγραφή αυτή δίνει ο κ. Λαμπρινουδάκης σε άρθρο στα «ΑΙΤΩΛΙΚΑ», (αρ. τεύχους 15, έτους 2010). Αυτή η μικρή είσοδος (πυλίδα) είναι πολύ σημαντική γιατί προσέφερε καταφύγιο ανθρώπων και ζώων από την πιο χαλαρά οχυρωμένη χώρα της αρχαίας πόλης (που βρισκόταν μάλλον στο υψίπεδο που βρίσκεται το σημερινό χωριό) στην καλά οχυρωμένη ακρόπολη. Για τον λόγο αυτό, σύμφωνα με τον Πολύβιο, όταν οι μακεδονικός στρατός υπό τον Φίλιππο Ε΄ πυρπόλησε εύκολα την κάτω πόλη της Μητρόπολης (219-217 π.Χ.) δεν μπόρεσε να κυριεύσει την πολύ καλά οχυρωμένη ακρόπολή της.
Ένα στοιχείο της φύσης που λατρεύτηκε ως θεός!
Ο Αχελώος ποταμός βρέχει με τη δεξιά του όχθη και κατά μήκος όλη την εύφορη πεδιάδα της Μήλας. Και ο Αχελώος δεν είναι μόνο ο δεύτερος, ως προς το μήκος, ποταμός της Ελλάδας, αλλά στην αρχαιότητα λατρεύτηκε, επειδή θεωρούνταν ως ο σπουδαιότερος ποτάμιος θεός. Oι Ακαρνάνες πάνω απ' όλους τους θεούς των Αρχαίων Ελλήνων αγαπούσαν και λάτρευαν τον Αχελώο». Ο ορμητικός Αχελώος και οι μύθοι γύρω από αυτόν για πάλη, θανάτους και καταστροφές είναι αρκετοί! Ήταν ο θεός ποταμός και είχε το χάρισμα να μεταμορφώνεται. Πότε σαν ταύρος ολόκορμος, πότε σαν πλουμισμένος δράκοντας πολυγύριστος και πότε με πρόσωπο βοδιού κι αντρίκειο σώμα και από τη συμπύκνη του γενειάδα σα βρυσομάνες τα νερά κυλούσαν.
Στην Ιλιάδα ο Όμηρος θεωρούσε ανώτερο του Αχελώου μόνο το Δία. "Τω Δίι ουδέ κρείων", επισημαίνει. Μαζί του πάλεψε ο ημίθεος Ηρακλής για χάρη της Δηιάνειρας, της κόρης του βασιλιά της αρχαίας αιτωλικής πόλης, της Καλυδώνας, Οινέα. Μετά από μεγάλη γιγαντομαχία ο Ηρακλής νίκησε τον Αχελώο, αφού τού έσπασε το ένα κέρατο και τον έριξε στο χώμα. O Αχελώος, για να πάρει πίσω το σπασμένο κέρατο, έδωσε στον Ηρακλή το Κέρας της αίγας (γίδας) Αμάλθειας, που ήταν πηγή αφθονίας και γονιμότητας. Tα άφθονα νερά του ξεχείλιζαν στο πέρασμά του και γονιμοποιούσαν τη γη των Ακαρνάνων και Αιτωλών. Ο Απολλόδωρος τον παρουσιάζει σαν σύζυγο μιας Αιτωλής, της Στερόπης, αφού απέτυχε να παντρευτεί μια άλλη Αιτωλή τη Δηιάνειρα, όπως ήδη αναφέρθηκε. Το όνομά του Αχελώος το χρωστά στον ήρωα Αχελώο, που τραυματισμένος από ένα τόξο, καθώς περνούσε τον ποταμό, έπεσε και πνίγηκε μέσα στο ποτάμι. Κόρη του είναι η Καλλιρόη που γέννησε τον Ακαρνάνα. Κι έτσι, οι μύθοι αυτοί για θανάτους, πνιγμούς και γιγαντομαχίες στο διάβα των αιώνων φούντωσαν τις παραδόσεις που θέλουν τον Αχελώο να καταβροχθίζει τους κατοίκους της περιοχής.
Ο Ναός του Διός Καραού στον Αστακό
Σε μία άλλη ξεχασμένη από την πολιτεία ακαρνανική πόλη σε απόσταση 200 μ στα Δ της Δ πύλης της οχύρωσης, και σε ένα λόφο μέσα στα πεύκα και τις ελιές βρίσκεται ο εξάστυλος, αμφιπρόστυλος ναός του Διός Καραού (του 4ου αι. π.Χ.). Το κρηπίδωμά του είναι διαστάσεων 23, 47 μ. Χ 12, 71 μ. Άλλες επιγραφές που βρέθηκαν στην πόλη βεβαιώνουν τη λατρεία, εκτός από το Δία και της Αρτέμιδος (Αγροτέρας).
Η λατρεία του Ηρακλή στην περιοχή της Ακαρνανίας!
Εκτός από την λατρεία του πατέρα των Θεών Δία και άλλων πολλών θεών , οι Ακαρνάνες κυρίως λάτρεψαν και τον Ηρακλή. Άλλωστε είναι φανερό ότι μαρτυρίες φαίνεται από την λατρεία του από το ναό που βρίσκεται στο χωριό Βλυζιανά Ξηρομέρου, όπου, όπως προκύπτει από μαρτυρίες, όταν ο βασιλιάς Φίλιππος κατέλαβε την περιοχή ,κατέστρεψε τον ναό του Ηρακλέους. Άλλοι αναφέρουν ότι πως το άγαλμα του Ηρακλέους ήταν χρυσελεφάντινο και το πρόσφεραν στον βασιλιά. Άλλοι πάλι λένε πως ήταν μαρμάρινο και πως βρίσκεται θαμμένο στα θεμέλια του ναού. Πάνω στο ναό είναι χτισμένη η εκκλησία της Αγιας Δευτέρας στην τοιχοδομή της οποία υπάρχουν μέλη του αρχαίου ναού, ενώ στο εσωτερικό μπροστά από το ιερό δύο κίονες χρησιμοποιούνται ως μανουάλια . Παντού στον χώρο υπάρχουν διάσπαρτα τμήματα του ναού και στο πίσω μέρος μια μεγάλη δεξαμενή. Δυστυχώς και εδώ ο χώρος είναι λεηλατημένος καθώς σε διάφορα σημεία φαίνεται να έχουν γίνει παράνομες ανασκαφές.
Επίσης στην αρχαία Αλυζία, μία ακόμη ξεχωριστή ακαρνανική πόλη, οι αρχαίοι Αλύζιοι ασχολούνταν κυρίως με τη γεωργία ,την κτηνοτροφία ,την αλιεία, τη ναυπηγική και το εμπόριο.
Στο λάξευμα της Κεντρικής Πύλης του αμυντηρίου-Παρατηρητηρίου " Καστρί Αλυζείας" παριστάνεται ο Ηρακλής στηριγμένος πάνω στο ρόπαλό του, καλυμμένο με τη λεοντή. Το δεξί χέρι με το οποίο θα κρατούσε τα Μήλα των Εσπερίδων, κρύβεται πίσω από την πλάτη του. Πρόκειται για Ελληνιστικό ανάγλυφο, στον τύπο του Ηρακλή, Farnese, ενός φημισμένου αγάλματος που φιλοτέχνησε ο Λύσιππος γύρω στο 320 π. Χ. Το λάξευμα του λατρευτού προστάτη της αρχαίας πόλης Αλυζεία (έργο του Λυσίππου ή των μαθητών του) εκλάπη το 1986 από Έλληνες ή ξένους "συλλέκτες", οι οποίοι το μετέφεραν σε άγνωστους τόπους.
Οι Αλύζιοι αγάπησαν ιδιαίτερα τη γλυπτική και έφεραν επιτόπου τους καλύτερους γλύπτες της εποχής μεταξύ των οποίων και ο ξακουστός Λύσιππος, για να κοσμήσουν την πόλη και τα ιερά της. Έργο του Λυσίππου ήταν "Οι 12 Άθλοι του Ηρακλέους" και βρισκόταν στη σημερινή θέση Βούλκος και αναπαριστούσε τους άθλους του Ηρακλή. Δυστυχώς όμως μεταφέρθηκε στη Ρώμη επί Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Έργα του Λυσίππου κοσμούσαν και το τέμενος του Απόλλωνα καθώς και το Καστρί.