Η Ακαρνανία, ο Κάρνος και το Καρναβάλι

Ο μυθικός Ακαρνάν μάντης Κάρνος και το σύγχρονο καρναβάλι.

Γνωστός μάντης απ’ την Ακαρνανία υπήρξε ο Μεγιστίας που μόνος αυτός μαζί με τους Θεσπιείς έμεινε στο πλευρό των 300 των Θερμοπυλών. Ο Μεγιστίας ήταν ασφαλώς πρόσωπο ιστορικό, άξιο αιώνιας τιμής και δόξας. Άλλος διάσημος μάντις της Ακαρνανίας ήταν ο Αμφίλυτος που ακολούθησε τον Πεισίστρατο και προμάντευσε τη νίκη του για την τρίτη τυραννία του.......

Η Ακαρνανία όμως έχει και τον μυθολογικό της μάντη, τον Κάρνο. Αυτός συνόδευε τους Ηρακλειδείς στην επάνοδό τους. Κατά τη διάβασή τους στην Πελοπόννησο όμως, οι Ηρακλείδες σκότωσαν τον Κάρνο κρίνοντάς τον απατεώνα και τσαρλατάνο. Τον σκότωσε ο Ιππότης, (γιος του Φύλαντος, γιου του Αντιόχου, γιου του Ηρακλέους), με το ακόντιό του, θεωρώντας ότι οι χρησιμοί που άρχισε να απαγγέλλει ο Κάρνος σε μια θεϊκή έξαρση ήταν… ξόρκια και ο ίδιος ο Κάρνος μάγος απεσταλμένος των Πελοποννησίων να φέρει την καταστροφή στο στράτευμα.

Έσφαλαν όμως σφάλμα μεγάλο. Και οι θεοί τους τιμώρησαν με λοιμό που αποδεκάτισε το στρατό και το στόλο. Τότε ο Τήμενος απευθύνθηκε στο μαντείο και πήρε το χρησμό για τον τριόφθαλμο, μαζί με την εντολή να εξοριστεί ο φονιάς για δέκα χρόνια.

Αργότερα για να εξιλεωθούν καθιέρωσαν τα Κάρνεια που γιορτάζονταν αργότερα με λαμπρότητα στη Σπάρτη, όπου οι Δωριείς απόγονοι του Ηρακλέως τα συνέδεσαν με τον Κάρνειο Απόλλωνα. Να σημειωθεί ότι ο Απόλλων είχε διδάξει τη μαντική τέχνη σε έναν Κάρνειο, γιο του Δία και της Ευρώπης, τον οποίο και είχε αναθρέψει η Λητώ, η μητέρα του Απόλλωνα που ονομάστηκε Κάρνειος. Κάρνος λεγόταν και η πολύ κοντινή στην Ακαρνανία νήσος Κάλαμος. Η λέξη σημαίνει «κριός» και εμπεριέχεται στο όνομα Ακαρνανία (Α-καρν-ανία).

Η περιοχή αναφέρεται άλλωστε και ως «Καρνεία Χώρα» (η χώρα πίσω απ’ το όρος Κάρνος – Κάλαμος, η χώρα του Κάρνου, η χώρα των Κρειών). Στην Καρν(ε)ία Χώρα, στην Ακαρνανία δηλαδή, οι κάτοικοι ήσαν ανέκαθεν κτηνοτρόφοι και ο κριός ήταν το σύμβολό τους. Ακόμη και ο θεός που λάτρευαν περισσότερο ήταν αρχικά ο τραγοπόδαρος και κερασφόρος Παν, που και ο ίδιος ήταν βοσκός και είχε την ιερή του αγέλη.

Κατά μία εκδοχή ο Παν ήταν γιος της Πηνελόπης, της αδελφής του Αλυζέα (βλέπε λέξη), που έδωσε το όνομά του στην περιοχή όπου γεννήθηκε ο μάντης Κάρνος. Η αντικατάσταση του Πανός, όταν αργότερα επήλθαν οι μεγάλες μεταβολές και οι μετακινήσεις των φύλλων, δεν θα μπορούσε να γίνει παρά με τους θεούς εκείνους που επίσης φέρουν στοιχεία που παραπέμπουν… και στο θεό που ζούσε στα βουνά και στα δάση και στον ήρωα μάντη της Ακαρνανίας. Τιμούσαν έτσι ιδιαίτερα τη θεά Άρτεμις και τον Απόλλωνα. Και δεν είναι καθόλου τυχαίο που η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως πολλούς ναούς και ιερά των δύο αυτών θεών… Υπήρχε μάλιστα εκδοχή που ήθελε η γέννησή τους από τη Λητώ να έγινε όχι στη Δήλο, αλλά στην Ακαρνανία, απ’ όπου και η καταγωγή του Κάρνου!

Εκεί (στη θέση Δρυμώνας) υπήρχε μάλιστα ένα απ’ τα πλέον διάσημα ιερά της θεάς. Σύμφωνα μ’ αυτή την παραλλαγή του μύθου, η Λητώ είχε καταφύγει σε μια σπηλιά (όπου και το ιερό) κυνηγημένη απ’ τον Πύθωνα, προκειμένου με ασφάλεια να γεννήσει τα παιδιά της (και του Διός). Για να μην την προδώσουν όμως οι πόνοι του τοκετού και το κλάμα των νεογνών, ανέλαβαν, όπως και κατά τη γέννηση του ίδιου του Δία, οι Κουρήτες, χτυπώντας και πάλι τα δόρατά τους στις ασπίδες τους για να καλύψουν με τον θόρυβο το κλάμα των παιδιών.

Οι Κουρήτες το έκαναν αυτό απ’ το γειτονικό βουνό Κάρνος. Η λέξη Κάρνος σημαίνει, όπως ήδη έχουμε αναφέρει, κριός. Κριός ή Κρείος ή Κρίος λεγόταν ένας Τιτάνας (οι άλλοι πέντε ήταν οι Ωκεανός, Κοίας, Υπερίων, Ιαπετός και Κρόνος), που λατρευόταν απ’ τα πανάρχαια χρόνια ως θεός. Ήταν γιος του Ουρανού και της Γης και απ’ την Ευρυβίη, την κόρη του Πόντου, απέκτησε τρεις γιους, τον Αστραίον (που με την Ηω έκανε το Βορρά, το Νότο και τον Ζέφυρο, κατά τον Ησίοδο δε, η Ηώς με τον Αστραίο, εκτός απ’ τους Ανέμους είχαν κάνει και τον Εωσφόρο, που φέρνει την αυγή και τα άστρα που στεφανώνουν τον ουρανό), τον Πάλλαντα (σύζυγος της Στυγός) και τον Πέρσην (και πατέρα του Κράτους, της Βίας, του Ζήλου και της Νίκης). Ο Τιτάνας Κριός λεγόταν βεβαίως και… Κάρνειος και μετά την κάθοδο των Δωριέων ταυτίστηκε με τον Κάρνειο Απόλλωνα.

Θυμίζουμε ότι ο Κάρνος ήταν μάντης… και ο Απόλλων ο θεός της μαντικής. Στην πραγματικότητα ο Απόλλων «απορρόφησε» τον ήρωα – μάντη Κάρνο που έφτασε να λατρευτεί ως θεότητα και γι’ αυτό έγινε (ο Απόλλων) Κάρνειος. Στην Αλυζία μάλιστα υπήρχε και ο περίφημος ναός του Καρνείου Απόλλωνος, όπου πιθανότατα θα υπήρχε και μαντείο.

Το όνομα του μάντη Κάρνου πάντως, παραπέμπει και στον εφευρέτη της οιωνοσκοπίας. Ο Καρ ήταν γιος του Διός και της Κρήτης, αδελφός του Λυδού και του Μυσού, πατέρας του Αλαβάνδου και επώνυμος της Καρίας της Μικράς Ασίας. Να σημειωθεί επίσης ότι με το όνομα Κριός ή Κρίος ή Κρείος συναντάμε και έναν μάντη απ’ τη Σπάρτη, σύμβουλο των Ηρακλειδών κατά την κατάληψη της πόλης. Ήταν… διάδοχος του Κάρνου, μάντης των Δωριέων!

Η γιορτή που θεσπίστηκε προς εξιλέωση για τον άδικο θάνατο του μάντη απ’ την Ακαρνανία έλαβε πολεμικό χαρακτήρα. Τα Κάρνεια άρχιζαν τον Κάρνειο μήνα (Αύγουστο) και διαρκούσαν εννέα ημέρες. Μέρος των Καρνείων ήταν και τα επίσκηνα, στη διάρκεια των οποίων οι εορταστές έμεναν σε σκηνές (εννέα σε κάθε σκηνή, τρεις από κάθε φατριά) τρώγοντας και διασκεδάζοντας. Προς τιμήν του μάντη λοιπόν, δόθηκε το όνομά του σε ολόκληρο μήνα. Τον ιερέα και αγητή, που τελούσε τις θυσίες, βοηθούσαν στο έργο του οι Καρνεάται, άγαμοι Σπαρτιάτες, πέντε από κάθε φυλή, οι οποίοι δεν μπορούσαν να νυμφευτούν επί 4 χρόνια και έμεναν έξω από την πόλη.

Μετά το 676 π.Χ. προστέθηκε στη γιορτή και μουσικός αγώνας από τον Τέρπανδρο τον Λέσβιο, έναν αοιδό τον οποίο είχαν καλέσει για να συμφιλιώσει τις φατρίες που φιλονικούσαν αναμεταξύ τους. Τα Κάρνεια όμως, συνδεδεμένα και με τον Κάρνειο Απόλλωνα, ως θεό προστάτη της γονιμότητας και της συγκομιδής των καρπών, απέκτησαν κι άλλες διαστάσεις.

Ήταν ωστόσο λαμπρές και πολύ… θορυβώδεις οι εορτασμοί. Πιθανή είναι η σύνδεση του Κάρνου και του Καρνείου με το σύγχρονο καρναβάλι. Το καρναβάλι πάντως ετυμολογείται απ’ το Λατινικό «carne» που σημαίνει «κρέας» και το «vale» που σημαίνει «αποχή». Carnevale – Καρναβάλι συνεπώς είναι η αποχή απ’ το κρέας. Το στοιχείο της αποχής προϋπάρχει στους Καρνεάτες. Το κρέας πάντως σε τελετές και μυστηριακές εορτές συχνότατα ταυτίζεται με τον κριό, λέξη ταυτόσημη με το Κάρνος και το όνομα του μάντη απ’ την Ακαρνανία. Η ίδια η λέξη «αποκριά» (από – κριά = κρέας = κριός = κάρνος) δεν είναι παρά η Ελληνική, προγενέστερη του ρωμαϊκού carevale ταυτόσημη έννοια.

Μπορεί επομένως ο Κάρνος ο Ακαρνάν να έγινε άθελά του και χωρίς να το προφητεύσει ο πατέρας του καρναβαλιού; Σύμφωνα με τα παραπάνω, σαφέστατα! Και ίσως δεν είναι τυχαίο που πρωτεύουσα του Καρναβαλιού είναι η Πάτρα, η περιοχή δηλαδή που οι Ηρακλειδείς θανάτωσαν τον Κάρνο…

Το Καρναβάλι πάντως, όπως είναι γνωστό πήρε πολλά στοιχεία απ’ τη Διονυσιακή λατρεία. Ο Διόνυσος όμως είχε κι αυτός τις ιδιότητες του Καρνείου Απόλλωνος (γονιμότητα, συγκομιδή καρπών κ.τ.λ.). Ο ίδιος και οι ακόλουθοί του Σάτυροι, συνδέονται ευθέως εξάλλου με τον Πάνα. Μην ξεχνάμε ότι ο Παν, ο Διόνυσος και οι Σάτυροι ερωτύλοι όλοι τους, χαρακτηρίζονται για τα πειράγματά τους, στοιχεία που όχι μόνο ενυπάρχουν, αλλά υπερτονίζονται στο σύγχρονο καρναβάλι.

Το ζητούμενο στις τελετουργίες ήταν η επενέργεια με ομοιοπαθητική μαγεία στη βλάστηση των αγρών, η ενίσχυση της γονιμοποιητικής δύναμης της γης. Η χρήση της μάσκας ταυτίζει αυτό που παριστάνει μ’ αυτόν που τη φέρει. Όταν η μάσκα παρίστανε κάποιον νεκρό πρόγονο, είχε τη σημασία της ανάκλησής του. Σε τοπικές παραδόσεις υπάρχει ακόμη η πίστη ότι στο χορό, στον όμιλο των μασκαράδων ανακατεύονται οι ψυχές των νεκρών. Η πρώτη εβδομάδα του Τριωδίου ονομάζεται άλλωστε «αμολυτή» ή «απολυτή», γιατί τότε απολύονται οι ψυχές και ανεβαίνουν στον επάνω κόσμο…

Ακόμη και το παλιό έθιμο να φορούν οι νέοι τα ρούχα τους ανάποδα, συνδέεται με τους νεκρούς, στον τόπο των οποίων όλα είναι ανάποδα… Η επικοινωνία με τους νεκρούς όμως, τα πανάρχαια χρόνια ήταν δουλεία ενός… μάντη! Σύμπτωση ίσως και αυτό. Σύμπτωση και το γεγονός ότι η Ακαρνανία είχε ανέκαθεν αμέτρητους κριούς, τεράστιο ζωικό κεφάλαιο, ιδιότητα που και σήμερα διατηρεί. Συμπτώσεις και όλα τα άλλα… Υπάρχει όμως μια αόρατη, μαγική κλωστή που συνδέει τον Κάρνο με όλα όσα σχετίζονται με το καρναβάλι.

Ο μάντης απ’ την Ακαρνανία προς τιμήν του οποίου θεσπίστηκαν τα Κάρνεια, πρέπει νομίζουμε να δικαιωθεί επιτέλους απ’ τους ιστορικούς, τους εθνολόγους – λαογράφους, τους γλωσσολόγους και τους ειδικότερους ημών ν’ αποφανθούν. Είναι όμως προφανές ότι η ιστορία τον έχει αδικήσει, όπως και οι Ηρακληδείς που τον σκότωσαν…

Απ΄το βιβλίο του Φώτη Μπερίκου «Αιτωλία και Ακαρνανία: Εν αρχή ην ο Μύθος»

————————————————————————————————————————

 
Ποιοι ήταν οι μυθικοί Κουρήτες; Τι σχέση μπορεί να έχει ο Ακαρνάν μάντις Κάρνος με το σύγχρονο καρναβάλι; Πώς συνδέεται η ίδρυση των Ολυμπιακών Αγώνων με την αρχαία Αιτωλία; Γιατί οι πρόγονοί μας στους κλασικούς χρόνους λάτρευαν ιδιαίτερα τον Απόλλωνα και την Αρτέμιδα και ποιους θεούς αντικατέστησαν αυτοί; Η Ωραία Ελένη, οι Διόσκουροι, ο Διομήδης και ο Ωρίων τι θέση έχουν σ’ ένα βιβλίο για τη μυθική Αιτωλοακαρνανία; Και πώς οι γιοι και τα εγγόνια της Αιτωλής πριγκίπισσας Δηιάνειρας άλλαξαν τον αρχαίο κόσμο; Σε αυτά και άλλα πολλά ερωτήματα απαντά το βιβλίο που κρατάτε στα χέρια σας. Η αιώνια αλήθεια του μύθου αντηχεί στη σύγχρονη εποχή, στη σημερινή Αιτωλοακαρνανία, η οποία και αναζητά να γνωρίσει τον αληθινό εαυτό της. Δεν θα τα καταφέρει ποτέ όμως αν δεν επιστρέψει στην πηγή των πραγμάτων, αν δεν ξεκινήσει απ’ την αρχή. Και εν αρχή ην ο μύθος.

Πρόκειται για την πρώτη συστηματική προσπάθεια συνολικής καταγραφής και παρουσίασης της Αιτωλοακαρνανικής μυθολογίας. Ο Φώτης Μπερίκος όμως δεν περιορίζεται μόνο σ’ αυτό. Συνδυάζει πρόσωπα και γεγονότα, σκόρπια κομμάτια ενός ξεθωριασμένου παζλ, επιχειρώντας να ανασυνθέσει την εικόνα, ακολουθώντας πάντα τις πηγές της αρχαίας ελληνικής γραμματείας και μη παρεκκλίνοντας απ’ την αντίστροφη πορεία του χρόνου. Σε κάποια σημεία μας δίνει έτοιμη αυτή την εικόνα. Σε άλλα μας δίνει όλα τα στοιχεία που χρειαζόμαστε, αφήνοντας στον ίδιο τον αναγνώστη αυτή τη χαρά…

 

πηγή: agrinioreport.com