ΜΑΡΙΑ ΑΓΓΕΛΗ: H μνήμη μου αρωματισμένη ρίγανη …

«Δάφνη ξερή και ρίγανη στο μεσοντούλαπο του τοίχου.

Δεν τ’ άγγιξε η φωτιά…» 

Γ. Ρίτσος, Ρωμιοσύνη

Γράφει η δρ. Μαρία Ν. Αγγέλη

     Ρίγανη, η λαμπροτάτη του βουνού! Έτσι τη χαρακτηρίζω επειδή το όνομά της προέρχεται από τις λέξεις: όρος και γάνος. Γάνος σημαίνει λαμπρότητα. Με  αυτή την ονομασία σημαίνει ότι η ρίγανη δίνει λαμπρότητα στο βουνό. Και με την παρουσία της νοστιμίζει τα παραδοσιακά πιάτα της Μεσογειακης διατροφής.

     Αναφέρεται στη Λαογραφία ότι στην Αρχαία Ελλάδα ρίγανη έβαζαν και στα στεφάνια που έπλεκαν για το γάμο. Ήταν σύμβολο χαράς και ευτυχίας.

    Να υποθέσω ότι συμβόλιζε και τον «ευωδιαστόν βίον» κατ’ αναλογίαν του «ανθόσπαρτον βίον» του ζευγαριού;

    Εδώ στα «του βίου» να αναφέρω  και τις παροιμιακές φράσεις:

Κάλλιο ρίγανη με ειρήνη

Παρά  μπακλαβάς με γκρίνια

Κάλλιο ρίγανη  κι αγάπη

Παρά ζάχαρη και γκρίνια

    Σε μια γωνιά της μνήμης μου κρατάω τη λιτή διατροφή της αγροτικής οικογένειας…

   Πριν έρθουν τα toasts και τα  fast food, το ψωμί με λάδι και ζάχαρη, λάδι και ρίγανη, τυρί, ελιές και ντομάτα ήταν το δεκατιανό και το απογευματινό για τα παιδιά και τους μεγάλους.

    Για να μην πω και το μεσημεριανό και βραδινό κάποιες φορές!.............

     Ο Λαογράφος Π. Κοντομίχης γράφει ότι στη Λευκάδα έτρωγαν το ψωμί και με παστή σαρδέλα και με όσπρια:

     «Το  κολατσιό και το δειλινό, που πεινούσαν τα παιδιά οι μανάδες είχαν εύκολη λύση. Τους έδωναν μια φέτα ψωμί αλειμμένη με λάδι να φάνε. Στην καλύτερη περίπτωση πρόσθεταν ένα κομματάκι, στην κυριολεξία, τυρί ή μισή αρμυροσαρδέλα.Τότε τι κάνανε τα παιδιά! Πασάλειβαν τη φέτα με το  τυρί ή τη σαρδέλα και νοστίμιζε όλη ομοιόμορφα. Καμιά φορά τα παιδιά προσφάγιζαν το ψωμί τους ρίχνοντας απάνω λάδι (που δεν έλειπε ποτέ σχεδόν) ζάχαρη ή λίγα μισοβρασμένα όσπρια, τα λεγόμενα πουλάκια. Ιδιαίτερη νοστιμιά είχαν οι αγκαθοί (γωνίες του ψωμιού)».

     Η φτωχή ριγανάδα: Τα καλοκαίρια ένα ταπεινό πιάτο ήταν η ριγανάδα. Το καλοκαίρι το ζυμωτό ψωμί ξεραινόταν εύκολα… Για να μην πάει χαμένο οι νοικοκυρές το έκοβαν σε φέτες χοντρές και του έριχναν νερό. Στη συνέχεια το βρεγμένο ψωμί το έβαζαν σε ένα πιάτο κι έριχναν λάδι, ξίδι, αλατάκι και αρκετή ρίγανη. Αυτό το πιάτο ήταν η φτωχή ριγανάδα!

 Συνοδευόταν κατά προτίμηση με σκόρδο ή κρεμμύδι. Καταναλωνόταν ιδιαίτερα σε μέρες νηστείας.

 

Το μάζεμα της ρίγανης: Η ρίγανη είναι θάμνος κοντός και έχει ξυλώδη τετραγωνικό και χνουδωτό βλαστό.Το ύψος της περίπου 30 – 80 εκατοστά. Τα άνθη της είναι μικρά με ένα λευκορόζ χρώμα και ευωδιάζουν. Είναι σκληραγωγημένο φυτό και φυτρώνει σε άγονα και άνυδρα μέρη. Στην περιοχή του ορεινού Ξηρομέρου φυτρώνει η καλύτερη ρίγανη.Το έδαφος και το κλίμα ευνοούν την ανάπτυξή της.

        

Στις 24 Ιουνίου, είναι η γενέθλια γιορτή του Αϊ Γιάννη του Προδρόμου. Ο Άγιος λέγεται και  Ριγανάς, επειδή εκείνη τη μέρα μάζευαν τη ρίγανη. Η «Αγιαννιώτικη ρίγανη» λένε ότι πρέπει να μαζεύεται το πρωί γιατί τότε έχει μαγικές ιδιότητες! Είναι οι μαγικές ιδιότητες  που επιβάλλουν το πρωινό ή ο ήλιος και η «σπιρτάδα» της που δυσχεραίνουν το μεσημεριανό μάζεμά της;

Η ρίγανη μαζεύεται «κλωνί κλωνί».

   Ο πατέρας μου μάζευε ρίγανη την εποχή της ανθοφορίας της. Έκοβε κλωναράκια 30 περίπου εκατοστά. Θυμάμαι ότι καθάριζε τα κοτσάνια από τα πολλά φύλλα και κρατούσε λίγα φύλλα και το άνθος. Την έκανε μικρά ματσάκια. Φίλευε κάποιους που δεν μπορούσαν να πάνε να μαζέψουν και τα υπόλοιπα τα κρεμούσε σε μέρος σκιερό για να αποξηρανθούν.

     Η μάνα χρησιμοποιούσε τη ρίγανη στη μαγειρική χωρίς να την τρίψει. Για παράδειγμα έπαιρνε 2-3 κλωνιά ρίγανη και τα έβαζε στην κατσαρόλα με τις φακές. Ή  τα έτριβε εκείνη τη στιγμή πάνω στο κρέας που ήθελε να ψήσει. Ήταν πιο νόστιμη έτσι έλεγε. Πριν από καιρό άκουσα μια κυρία η οποία υποστήριζε το ίδιο. Η ρίγανη με το τρίψιμο χάνει το αιθέριο έλαιό της έλεγε.

     Επομένως, σωστά η μάνα  κι οι παλιές νοικοκυρές τη διατηρούσαν έτσι.

     Εμείς οι νεότερες νοικοκυρές βέβαια, την τρίβουμε και τη βάζουμε σε γυάλινα βαζάκια για λόγους πρακτικούς και αισθητικούς.

 Σήμερα στις διάφορες μαγειρικές εκπομπές παρατηρώ ότι εκτός από την τριμμένη χρησιμοποιούν πολύ και χλωρή ρίγανη. Και μάλιστα την έχουν σε γλάστρα στην κουζίνα. 

      Η ρίγανη χρησιμοποιείται κυρίως στα ψητά ψάρια και κρεατικά, αλλά και στη χωριάτικη σαλάτα και στις πατάτες τηγανιτές κ.ά. Δίνει άλλο άρωμα στα πιάτα αυτά.Η μοσχοβολιά της «σπάει ρουθούνια!» , όπως λέει μια κρητική μαντινάδα:

Αρισμαρί και ρίγανη

Φασκομηλιά, φλισκούνι

Θύμος, μυρθιά και καντιφές

Τρυπούνε μου τ’ αρθούνι..

Εκτός από το υπέροχο άρωμά της έχει και ευεργετικές ιδιότητες για την υγεία μας όπως αποφαίνονται οι ειδικοί.

Η πλούσια ρίγανη: Σε όλη την Ελλάδα τρώγεται και σήμερα η ριγανάδα στην εξελιγμένη μορφή της: πάνω στο ψωμί βάζουν εκτός από λάδι, αλάτι και ρίγανη, κομματάκια ντομάτας και τριμμένη φέτα.

Στην Κρήτη αντί για ψωμί χρησιμοποιούν ντάκο.

 Στη Λευκάδα εκτός από τα παραπανω υλικά συνοδεύεται και με παστή σαρδέλα! Στην Καρυά της Λευκάδας κάθε χρόνο οργανώνουν γιορτή ριγανάδας! Οι γυναίκες ετοιμάζουν και σερβίρουν ριγανάδα στους παρευρισκόμενους. Στήνεται Πανηγύρι με ένα ταπεινό φαγητό που ξυπνάει μνήμες και χαρίζει τη νοστιμάδα  της απλότητας… [Οι σύλλογοι σήμερα επινοούν γιορτές και πανηγύρια  για ένα τοπικό προϊόν κλπ. Βλέπετε ανάρτηση για τα Παραδοσιακά Πανηγύρια :Ξηρόμερο news  21 Ιουνίου].

        Σε πολλές ταβέρνες και εστιατόρια σερβίρεται επίσης το «ριγανόψωμο» ή «σκορδόψωμο»: φρυγανισμένο ψωμί με ρίγανη και λάδι με ή χωρίς σκόρδο.

     Εγώ κάποιες φορές επιθυμώ και φτιάχνω ριγανάδα: φρυγανίζω φέτες ψωμί, ρίχνω λάδι και ξηρομερίτικη  ρίγανη και το συνοδεύω με φέτα. Τόσο απλά! Αν τολμήσω να πάρω και κρεμμύδι, όπως έκανε ο πατέρας, ακούω την κόρη μου να λέει πειράζοντάς με:

 -Μια «sic» κυρία επιτρέπεται να τρώει ωμό κρεμμύδι;

      Και γω χαμογελαστή ξεφλουδίζοντας το κρεμμύδι απαντώ: -Ναι, όταν έχει στη βεράντα της και μυρωδάτο δυόσμο….