ΧΑΜΟΜΗΛΙ ΤΟ ΤΑΠΕΙΝΟ ΛΟΥΛΟΥΔΙ ΤΗΣ ΑΝΟΙΞΗΣ Γράφει η Μαρία Ν. Αγγέλη

 

ΧΑΜΟΜΗΛΙ

ΤΟ ΤΑΠΕΙΝΟ ΛΟΥΛΟΥΔΙ ΤΗΣ ΑΝΟΙΞΗΣ

Γράφει η Μαρία Ν. Αγγέλη

«…Δῶ μέσα εἶναι ὅλα ἁπλά καὶ σιωπηλά καὶ παστρικά – ὅπως εἶναι

 τ’ αὐτιά τοῦ πιὸ μικροῦ μας ἀδερφοῦ

 ποὺ τὸν πηγαίνουνε τὴν Κυριακή στὴν ἐκκλησία∙

  τὸ κάθε πράμμα βρίσκεται στὴ θέση του μέσα στοῦ τοίχου τὸ ντουλάπι.....

Διαβάστε περισσότερα »

  ὅπως τὸ μέλι στὰ κελλάρια τῆς κερήθρας  –

 τὸ καφεκούτι, τὰ δαφνόφυλλα γιὰ τὶς φακές καὶ τὸ στυφάδο,

 τὸ χαμομήλι καὶ τὸ μολοχάνθι κ’ οἱ βεντοῦζες γιὰ τὶς θέρμες,

 τὰ βάζα μὲ τὸ στρογγυλό νεράντζι, τὴ μαστίχα καὶ τὸ κίτρο,

καὶ τ’ ἀσημένια κουταλάκια τῆς γιαγιᾶς

 γιὰ ὅταν μᾶς ἔρχωνται μουσαφιρέοι τὶς σκόλες…»  Γ.ΡΙΤΣΟΣ

 

Χαμομήλι ή Χαμαίμηλον. Η ονομασία προκύπτει από το χαμαί (χάμω) και  μήλον. Μήλον, «δια την προς τα μήλα ομοιότητα τη οσμή», σύμφωνα με τον αρχαίο ιατρό Διοσκουρίδη. Ο Διοσκουρίδης, μάλιστα, το συγκαταλέγει στην ευρύτερη κατηγορία των «ανθεμιδών»: 

«Ανθεμίδα: Άλλοι την αποκαλούν "λευκάνθεμο", άλλοι "ηράνθεμο", επειδή ανθίζει την άνοιξη (σημ. έαρ/ ηρ), άλλοι "χαμομήλι", επειδή μοιάζει στη μυρωδιά με τα μήλα, άλλοι "μηλάνθεμο", άλλοι "χρυσοκαλλία" και άλλοι "καλλία". Αυτής υπάρχουν τρία είδη τα οποία διαφέρουν μόνο στα άνθη, βλαστοί μιας σπιθαμής, με τη μορφή θάμνου, οι οποίοι έχουν πολλές διακλαδώσεις, μικρά φυλλαράκια, λεπτά και κεφάλια σφαιρικά τα οποία από μέσα έχουν μικρό λουλουδάκι λευκό και χρυσαφί, ενώ απ’ έξω περιβάλλεται κυκλικά από λευκά ή κίτρινα ή πορφυρόχρωμα φυλλαράκια στο μέγεθος του απήγανου. Φυτρώνει σε πετρώδεις περιοχές και δίπλα στους δρόμους, ενώ μαζεύεται την άνοιξη. [...]».(Διοσκουρίδου, Περί Ύλης Ιατρικής, Γ 136 - απόδοση: "Φιλολογική Ομάδα Κάκτου").

Ο Π. Γ. Γεννάδιος στο Λεξικόν Φυτολογικόν, Αθήναι 1914, σημειώνει: «Χαμαίμηλον (Matricaria).Το γένος περιλαμβάνει περί τα 70 είδη εκ των οποίων το αξιολογώτερον είνε το Χαμαίμηλον το κοινόν (Matricaria Chamomilla). Το μόνον είδος του προκειμένου γένους όπερ απαντά  έν Ελλάδι, ένθα είνε κοινότατον και κοινώς γνωστόν υπό τα ονόματα Χαμομήλι, Χαμόμηλο, Μαρτοπούλουδο (Κοραής), εν Αιγίνη Λουλούδι του Αγ.Γεωργίου, εν δε τη Κύπρο Μουγιόχορτο. Το φυτό τούτο είνε πιθανός το Χαμαίμηλον του Γαληνού, εις τούτο δε κατά τινάς αναφέρεται μία των Ανθεμίδων του Διοσκουρίδη. Τα άνθη του φαρμακευτικά αλεθόμενα και μεταβαλλόμενα εις λεπτήν κόνιν δυνατόν ν' αντικαταστήσωσι το Πύρεθρον εν τη καταπολεμήσει πολλών εντόμων, αποσταζόμενα δε παρέχουσι κυανούν φαρμακευτικόν αιθέριον έλαιον πολύτιμον. [...]».

Το ταπεινό χαμομήλι, το θεραπευτικό λουλούδι,  είναι αυτοφυές φυτό που κατακλύζει ολόκληρη την Ελλάδα. Ανθίζει από τον Απρίλη μέχρι και τον Ιούνιο, ανάλογα με την περιοχή. Είναι η γνωστή μας λεπτή μαργαρίτα, με τα λευκά πέταλα και έναν κίτρινο λοφίσκο στην καρδιά… Το πανέμορφο χαμομήλι στους κήπους και στα χωράφια αποτελεί έναν πίνακα της φύσης που ηρεμεί τα μάτια αυτών που το αντικρίζουν. Από τα άνθη του παρασκευάζεται το ομώνυμο αφέψημα.

Πριν από μερικές μέρες, που πήγα στο χωριό μου, είχα την καλή τύχη να νιώσω την ομορφιά της άνοιξης. Ανάμεσα στα όμορφα φυτά και άνθη της ξεχώριζαν τα ταπεινά χαμομήλια. Έχουν τη χάρη της λεπτής και διακριτικής παρουσίας και μυρωδιάς. Και μόνο η θέα τους μου δημιουργεί μια γλυκιά ηρεμία. Επίσης, μια νοσταλγία για την απλότητα του τρόπου ζωής κάποτε στο χωριό…

Θυμάμαι, στα παιδικά μου χρόνια, που μαζεύαμε χαμομήλι από τις άκρες του κήπου, το αποξηραίναμε πάνω σε εφημερίδες ή μέσα στα ταψιά, για να το χρησιμοποιήσουμε το χειμώνα. Υπήρχε πάντα στο ντουλάπι τσάι και χαμομήλι και άλλα βοτάνια, όπως γράφει ο ποιητής.

Το χαμομήλι θεραπεύει: Το χαμομήλι αποτελούσε γιατρικό κυρίως για μας τα παιδιά κάποτε. Όταν είμαστε κρυωμένα η μάνα ή η γιαγιά έβραζε χαμομηλάκι. Έριχνε νερό σε ένα μεγάλο μπρίκι και μέσα έβαζε λίγο χαμομήλι. Έβραζε και μετά έσβηνε τη φωτιά. Σούρωνε το μείγμα σε  μια κούπα, πρόσθετε αρκετή ζάχαρη για να είναι γλυκό (δεν  περιόριζαν τη χρήση ζάχαρης τότε) και επέμενε να το πιούμε ζεστό! Έτσι θα έκανε καλό στο λαιμό και θα μας απάλλασσε από το κρυολόγημα, τη «θέρμη».

Το χαμομήλι αποτελούσε γιατρικό και για τον «πονόματο». Όταν τσίμπλιαζαν τα μάτια μας, όταν μας είχε «χτυπήσει αέρας», με ένα πανάκι βρεγμένο με χαμομήλι μας τα καθάριζαν. Επαναλάμβαναν τη διαδικασία με αυτές τις κομπρέσες  μέχρι την αποθεραπεία μας…

Το χαμομήλι επίσης  πρότειναν οι  μάνες για να ηρεμήσουμε από τον πονόκοιλο και τη δυσκοίλια. «Άμα πιείς χαμομηλάκι θα σου περάσει!», έλεγαν και μας ηρεμούσαν με τον τρόπο τους.

Το χαμομήλι χρησιμοποιούσαν για να ηρεμούν τα μωράκια από τους κοιλιακούς, «τα πονάκια», τους πρώτους μήνες της ζωής τους. Ακόμα και για τις πλύσεις και τον καθαρισμό τους… Αυτό βέβαια δεν ξέρω πόσο χρήσιμο και ασφαλές ήταν. Οι γιαγιάδες όμως της εποχής θεωρούσαν το χαμομήλι φάρμακο δια πάσαν νόσον! Εμείς, ως παιδιά τότε, δεν είχαμε τις κατάλληλες γνώσεις για τις ωφέλειες ή παρενέργειες αυτού του αφεψήματος.

Το χαμομήλι αποτελούσε αφέψημα κυρίως για τους υπερήλικες. Στο χωριό, όταν ήθελαν να χαρακτηρίσουν κάποιον ή κάποια μεγάλο σε ηλικία, γέρο ή γρια, έλεγαν χαρακτηριστικά: «Αυτός/αυτή είναι για χαμομήλι»!

Θυμάμαι επίσης, μια άλλη σημαντική χρήση του χαμομηλιού. Οι μανάδες μας πρότειναν να καθαρίζουμε το πρόσωπό μας με χαμομήλι. Έκανε καλό, έλεγαν, στο δέρμα μας. Έτσι μαζί με άλλες πρακτικές κρέμες για το πρόσωπο, όπως αυγό, λάδι, λεμόνι κ.λπ. χρησιμοποιούσαμε και το χαμομήλι. Δεν είμαι σίγουρη για την ενισχυτική δύναμή του στο εφηβικό δέρμα μας, είμαι σίγουρη όμως για τα οφέλη του καθαρισμού του προσώπου μας…

Μια ακόμα χρήση, για τον καλλωπισμό των κοριτσιών, ήταν το λούσιμο με χαμομήλι, προκειμένου να αποκτήσουν τα μαλλιά ένα γλυκό ξανθό χρώμα. Η αλήθεια είναι πως η ίδια δεν λουζόμουνα με χαμομήλι, με είχα αποδεχτεί ως μελαχρινή με πολύ σκούρα μαλλιά. Χρησιμοποιούσα κάποιες φορές «σχινάρα», σχίνο, γιατί σταματούσε την τριχόπτωση, όπως έλεγαν οι γιαγιάδες στο χωριό.

Ο Κώστας Μπαζαίος γράφει ότι το χαμομήλι είναι ένα σημαντικό βότανο: «Το χαμομήλι είναι ένα βότανο με πολύπλευρη δράση. Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι το χρησιμοποιούσαν ως αντιπυρετικό και στους διαλείποντες πυρετούς (Γαληνός), ο Διοσκουρίδης το θεωρούσε εμμηναγωγό και ο Ιπποκράτης το συνιστούσε σε υστερικές κρίσεις και σε λευκόρροια. Συνίσταται σχεδόν για κάθε οργανική ανωμαλία, αν και η σπουδαιότερη ικανότητά του είναι να χαλαρώνει άτομα φορτισμένα από συναισθηματικά προβλήματα. Η δράση του είναι αντισπασμωδική. Και σπασμός είναι το αποτέλεσμα μιας εντάσεως, φυσικής ή πνευματικής. Πολλά πειράματα... έδειξαν ότι το χαμομήλι έχει την ικανότητα να θεραπεύει φλεγμονές του δέρματος, εκζέματα, αναφυλαξίες, κυστίτιδες, χρόνιες γαστρίτιδες και άλλες αρρώστιες».( Κ. Μπαζαίος , 100 βότανα, 2000 θεραπείες).  

Μαζεύοντας χαμομήλι: Είναι  όμορφη διαδικασία να συλλέγεις το άνθος του χαμομηλιού από καθαρό τόπο. Κόβεις με το χέρι προσεκτικά «τα κεφαλάκια», τα ανθάκια και μένει ο βλαστός και η ρίζα για να ξανανθίσει την επόμενη άνοιξη. Μερικοί βιάζονται και δεν συλλέγουν με αγάπη τα άνθη του, όπως πρέπει, και το ξεριζώνουν. Αυτή η βιαστική συλλογή του, το ξερίζωμα οδηγεί στο «ξεπάτωμά του», όπως λέγανε οι παλιοί… Ο Άγγελος Σικελιανός γράφει:  «καθώς η φούχτα άμα τρυγά πυκνό το χαμομήλι κι ανάμεσα στα δάχτυλα το δέχεται».

Σήμερα πια δυσκολεύομαι να βρω καθαρό, αμόλυντο χαμομήλι, για να μαζέψω. Στα χωράφια που φυτρώνει, υπάρχει ο κίνδυνος από διάφορα ραντίσματα που κάνουν οι αγρότες με φυτοφάρμακα. Στις άκρες των δρόμων επίσης δεν είναι καθαρό, γιατί περιδιαβαίνουν γατιά, σκυλιά κ.λπ. Έτσι το προμηθεύομαι από τα ράφια του σούπερ μάρκετ, όπως και τόσα άλλα βότανα που χρησιμοποιώ στο νοικοκυριό μου…

Εξακολουθώ και τώρα να  πίνω χαμομήλι το βράδυ, γιατί πιστεύω ότι απαλύνει το άγχος της ημέρας  και μας οδηγεί σε ένα ήρεμο και γλυκό ύπνο… Δεν πιστεύω ότι είναι το ρόφημα των γηρατειών, όπως έλεγαν στο χωριό. Πιστεύω ότι είναι ένα ρόφημα χαλαρωτικό, που, σε συνδυασμό με μια σωστή διατροφή, ίσως μας οδηγήσει ως τα βαθιά γηρατειά…

Ως επίλογο παραθέτω ένα ποίημα για το χαμομήλι:

Tα λιβάδια πρασίνισαν,
τα λουλούδια μύρισαν
και το χαμομήλι εμφανίστηκε ,
δειλά και ταπεινά !
Να Στέκει εκεί  κοντό  και ευλύγιστο

Χαιρέτα την ανάμνηση
από τα παιδικά τα χρόνια
χρόνια ξέγνοιαστα γεμάτα από φύση !
χαίρε την τύχη σου που σου δίνει
ακόμη φύση

Το χαμομήλι που συντρόφευε
τα παιδιά και τους παππούδες
Που φύτρωσε παντού,
σαν δώρο Θεού για να τον βλέπεις ολούθε

[Το ποίημα ανακτήθηκε 30-4-22, από:www.toparadosiakokafekopteio.gr/l/thaymatoyrgo-chamomili-mathe-ta-kryfa-ofeli-toy/ ]