Αϊ-Λιάς ή Άγιος Ηλίας: Ένας σημαντικός οικισμός της Βόνιτσας (ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ)

ΑΜΦΙΚΤΙΟΝΙΑ ΑΚΑΡΝΑΝΩΝ

ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

(Σελίδες τοπικής πατριδογνωσίας) 

Αϊ-Λιάς ή Άγιος Ηλίας: 

Ένας σημαντικός οικισμός της Βόνιτσας

(ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ)

Γράφει ο Αντιπρόεδρος της Αμφικτιονίας Ντίνος Στυλιανός

     Άξιο προσοχής είναι το έτος 1642 μ.Χ. δηλαδή περίπου τριάντα χρόνια μετά. Οι άπιστοι κατοικούν σε 50 χανέδες (κατοίκηση του 30% της προηγούμενης απογραφής). Αν όμως μελετήσουμε τα στοιχεία της Βόνιτσας θα δούμε ότι αριθμεί 15 χανέδες (μαζί με τα τσιφλίκια που είναι γύρω της) ήτοι κατοίκηση 15% της προηγούμενης απογραφής. Οι Άγιοι Σαράντα, περιοχή κοντά στο σημερινό χωριό Δρυμός, έχει κατοίκηση 8% της προηγούμενης απογραφής  και η Εσκίμπεη 9% κατοίκηση σε σχέση με την προηγούμενη απογραφή. Όλα τα ποσοστά που αναφέρουμε βασίζονται στην καταγραφή του 1613 μ.Χ………

         Τι συνέβη, όμως, και έχει υπάρξει αυτή η δραματική μείωση; Μια άποψη είναι ότι έχει αλλαξοπιστήσει  μεγάλο μέρος του πληθυσμού και άλλη ότι έχει πέσει λοιμός ή κάποια πολεμική σύγκρουση.

      Για την πρώτη άποψη, δηλαδή την αλλαγή πίστης, παρατηρούμε ότι η μείωση είναι καθολική, παρότι ο Άγιος Ηλίας δεν έχει τα συντριπτικά ποσοστά που έχουν όλα τα άλλα χωριά. Παρατηρούμε, επίσης, ότι αυτή η κατάσταση, δηλαδή η μειωμένη καταγραφή σε χανέδες απίστων, συνεχίζεται όλα τα επόμενα χρόνια. Μια μικρή αύξηση της Βόνιτσας (το έτος 1651) από 15 χανέδες σε 30 χανέδες δεν μπορεί να εκτιμηθεί παρά το  αξιόλογο της  μεταβολής, καθόσον στο ίδιο έτος ο Άγιος Ηλίας έχει σχεδόν ταυτάριθμη μείωση σε χανέδες απίστων. Αυτό μπορεί να έχει συμβεί λόγω της καταγραφής κάποιας περιοχής (που ανήκε στην ευρύτερη περιοχή του Αγίου Ηλία), την περιοχή της Βόνιτσας. Η σκέψη αυτή επιβεβαιώνεται από την καταγραφή της επόμενης χρονιάς όπου φαίνεται ότι η Βόνιτσα μειώνει τον αριθμό των χανέδων από 30 σε 13 και τον αυξάνει ο Άγιος Ηλίας από 40 σε 50 χανέδες............

     

             Για τη δεύτερη άποψη περί ασθένειας, ως λόγος της μεγάλης μείωσης του πληθυσμού των απίστων στην ευρύτερη περιοχή του Αγίου Ηλία, πρέπει να ληφθεί υπόψη η ιστορική στιγμή της έκρηξης θνησιμότητας από το μαύρο θάνατο, δηλαδή την πανούκλα. Ιστορικά ο μαύρος θάνατος έχει εξαπλωθεί προκαλώντας μεγάλες απώλειες πληθυσμού το έτος 1644 μ.Χ. Οι περιοχές της Άρτας, Πρέβεζας, Λευκάδας και τα παράλια  του Αμβρακικού βρίσκονται μέσα στον κυκλώνα των απωλειών. Ιστορικά κείμενα κάνουν λόγο για 30% απώλειες του πληθυσμού. Όμως, τα στοιχεία που παρατέθηκαν και αναλύθηκαν στις προηγούμενες παραγράφους αναφέρουν μειώσεις πληθυσμού από 70% έως και 92 %. Μια εκτίμηση αυτής της κατάστασης πρέπει να γίνει λαμβάνοντας υπόψη μας την επίδραση και των δύο παραγόντων, δηλαδή και την αλλαγή πίστης και τις απώλειες  από την πανούκλα.

         Στην ίδια ιδιοκτησία που ανήκε ο Άγιος Ηλίας ανήκαν το Νιοχώρι και το Χερσώνι. Αν ταυτοποιήσουμε τον Άγιο Ηλία με τη σημερινή περιοχή και θεωρήσουμε ότι η έκταση απλώνεται στην περιοχή που  σήμερα ονομάζουμε Παλιοχώρι, τότε πρέπει να αναζητήσουμε την περιοχή όπου βρισκόταν  το Νιοχώρι  καθώς και το Χερσώνι.

Αρχίζουμε την έρευνά μας για το Νιοχώρι (1). Η λέξη του χωριού μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι επρόκειτο για ένα νέο χωριό. Χρησιμοποιώντας την αφαιρετική μέθοδο πρέπει να μην το προσδιορίσουμε κοντά στη Βόνιτσα και στην πεδιάδα της. Οι Οθωμανικές καταγραφές για τη Βόνιτσα την συνοδεύουν με τη φράση «συν τα γειτονικά τσιφλίκια». Δεν μπορεί, λοιπόν, το Νιοχώρι να ήταν κοντά στη Βόνιτσα και να ανήκε στον Άγιο Ηλία. 

1.Στο αρχείο Αλή Πασά (Β. Παναγιωτόπουλος) και στο έγγραφο 1206 υπάρχει αναφορά ότι στην περιοχή Νιοχώρι η εκεί φρουρά ζητά ενίσχυση. Στο έγγραφο δεν περιέχεται κάποια άλλη πληροφορία που να ταυτοποιεί το Νιοχώρι, παρά μόνο η αναφορά σε μια παραπλήσια περιοχή με όνομα Κοκκινόχωμα, η οποία είναι πολύ επικίνδυνη.

              Επιμένουμε σε αυτή την αδυναμία σχέσης, καθόσον στην Ενετική Βόνιτσα ένα από τα έξι χωριά ήταν το Νεοχώρι (τα άλλα χωριά ήταν το Μπόργκο Σεράτο, το Μπόργο, το Μιρτάσι, το Μποκάλε και το Κοκίνι). Το Ενετικό Νεοχώρι είναι η σημερινή συνοικία «Άγιος Δημήτριος» στην ανατολική παραλία της Βόνιτσας. Η Βόνιτσα του 13ου αιώνα περιελάμβανε  αυτήν την περιοχή. 

        Αν υποθέσουμε ότι η βύθιση του μεγαλύτερου μέρους της έγινε πριν το 1500 μ.Χ., τότε αυτό που απέμεινε πρέπει να είναι η περιοχή που στα ενετικά χρόνια αναφέρεται ως Νεοχώρι και σήμερα ονομάζουμε συνοικία Αγίου Δημητρίου. Αν η βύθιση είχε γίνει μετά το 1500 μ.Χ. τότε θα έπρεπε να είχαμε μια Βόνδιτζα με μεγάλη κατοίκηση. Είναι αδύνατον η κατοίκηση στον Άγιο Πέτρο να είναι πολύ μεγαλύτερη  από τη Βόνιτσα. Το Νεοχώρι, συμπερασματικά, πιστεύουμε ότι πρέπει να αναζητηθεί στον ορεινό όγκο από τον Άγιο Ηλία μέχρι και το ακρωτήριο Γελάδα, είτε από την ορεινή δυτική πλευρά είτε από την ανατολική. 

   

     Για το Χερσώνι έχουμε περισσότερες πληροφορίες. Είναι περιοχή με καλλιεργήσιμους αγρούς. Το μέγεθος του αγρού δεν είναι τόσο μεγάλο που να μπορεί να συντηρήσει ολόκληρο τσιφλίκι. Με την ίδια σκέψη (ότι και το Χερσώνι πρέπει να ήταν συνεχόμενη περιοχή με τον Άγιο Ηλία και το Νεοχώρι) πρέπει να αναζητήσουμε καλλιεργήσιμες εκτάσεις σε αυτόν τον ορεινό όγκο. Οι μόνες που υπάρχουν είναι ανατολικά από τον Άγιο Ηλία, στις ανατολικές πλαγιές του ορεινού όγκου. Εκεί βρίσκεται το Πλατανάκι, η Βλισόρα, το Καζάνι κλπ/

    Αναζητήσαμε το τοπωνύμιο Χερσώνι αλλά δεν βρέθηκε κάτι σχετικό. Ως λέξη, με αντίστοιχο σημερινό νόημα, μας προσανατολίζει σε κάτι που να έχει τη μορφή χερσονήσου. Χερσόνησος μπορεί να χαρακτηριστεί η περιοχή που σήμερα ονομάζεται «Γελάδα». Περπατήσαμε όλη την περιοχή και διαπιστώσαμε ότι οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις δεν υπερβαίνουν τα 30-40 στρέμματα και μάλιστα ανήκουν στις κατηγορίες «πιτσούρια», δηλαδή μικρές διάσπαρτες εκτάσεις που μπορούν να καλλιεργηθούν. 

       Στην διάρκεια της έρευνά μας ζητήσαμε τη βοήθεια του Απόστολου Ρούσου, ο οποίος μετά από έρευνα παρέθεσε μια λογικότατη άποψη για την προέλευση του όρου Χερσώνι. Υποστήριξε ότι μπορεί να προέρχεται από την έννοια χέρσα γη. Η χερσόνησος της Γελάδας δεν μπορεί να εκχερσωθεί, καθόσον στο έδαφος κυριαρχεί η πέτρα και μάλιστα με μεγάλους όγκους. Οι περιοχές που εκχερσώθηκαν στην περίοδο της Βενέτικης κτίσης ήταν στους πρόποδες της ανατολικής πλευράς του ορεινού όγκου Άγιος Ηλίας – Αμαδερός – Σκεπαρνιά. Στα Βενέτικα αρχεία αυτές οι περιοχές λέγονταν «λόγγοι» και η εργασία για να γίνουν καλλιεργήσιμοι λέγονταν «ξελόγγιασμα». Μάλιστα αυτή η εργασία έδινε το δικαίωμα σε κάθε πολίτη της Βενέτικης κτίσης να αιτηθεί, καταβάλλοντας ένα μικρό τίμημα, και να κατέχει την ιδιοκτησία με έκδοση γραπτού Βενέτικου τίτλου.

       Ο λόγος κατοίκησης του Αγίου Ηλία, εκτός από τη στρατηγική θέση, πρέπει να ήταν οι πηγές νερού και το έτοιμο οικοδομικό υλικό που υπήρχε εκεί. Ακόμα και σήμερα αν βρεθεί κανείς στο Παλαιοχώρι θα αντικρίσει κατεστραμμένα οικήματα κατασκευασμένα από παλαιό αρχαίο υλικό. Με δεδομένο την ύπαρξη νερού και συσσωρευμένου αρχαίου οικοδομικού υλικού (όπως το Παλαιοχώρι) θα μπορούσαμε να προσδιορίσουμε  το Νεοχώρι ή το Χερσόνι  στη θέση της  σημερινής Βλισόρας. 

        Με τον υπέρμαχο της αρχαίας ελληνικής παιδείας, τον Ηλία Τσαλίκη, συνεργαστήκαμε  στην έρευνά μας για την έννοια της λέξης «Βλισόρα». Λέξη κοντινή από άλλη γλώσσα είναι η λέξη  Vlore=Αυλώνα. Αν, όμως, υποθέσουμε ότι σταδιακά υπήρξε  αφαίρεση φωνηέντων της αρχικής λέξης, τότε πρέπει να καταγράψουμε τις πιο κάτω υποθέσεις: 

Αν είχε αφαιρεθεί το φωνήεν ανάμεσα στο «Β» και το «λ»,τότε θα είχαμε: 

-Βαλησόρα (Βαλη-σόβρα)= επόμενη στη μεγάλη αξία

-Βελησουρα(Βελη (belik)-σουρατ)= μεγάλο κεφάλαιο

-Βόλι-σόρα (βόλι-σούρατ) =επιθυμητό κεφάλαιο

             Μια παρατήρηση των σημείων στους δύο χάρτες της ανωτέρω απεικόνισης ταυτίζει «τον ιερό ναό της Αφροδίτης» (αριστερός χάρτης) με την περιοχή του Αγίου Ηλία (δεξιός χάρτης).

               Δηλαδή πρόκειται για περιοχή που διαχρονικά παρουσιάζει συνεχόμενη κατοίκηση είτε ως ιερός χώρος είτε ως αναγκαία κατοίκηση των ανθρώπων εκεί για επιβίωση.

**********************

ΔΕΙΤΕ ΚΑΙ ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ:

(ΠΑΤΗΣΤΕ ΕΔΩ)