Αγρίνιο: Αφηγήσεις προσφύγων δεύτερης γενιάς

Με  αφορμή το μάθημα της Ιστορίας  μαθητές καταγράφουν την ιστορία του παππού και της γιαγιάς…

Γράφει: η δρ. Μαρία Ν. Αγγέλη

«Και η μνήμη δεν είναι θεός,

Ζει η μνήμη και πεθαίνει,

Μα έχει χάρη ενόσω ζει

Τα πάντα να ανασταίνει»

(Όλγα Βατίδου, μικρασιάτισσα ποιήτρια)

      Διδάσκω  Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία στη Γ Γυμνασίου. Η 36^η Ενότητα με τίτλο: «Ο Ελληνισμός της δυτικής Μικράς Ασίας και του Πόντου», αναφέρεται στον πληθυσμό, τις ασχολίες και την ανάπτυξη των Ελλήνων πριν την Καταστροφή. Έδειξα στα παιδιά τον ιστορικό χάρτη με τις πόλεις που γνώρισαν μεγάλη ανάπτυξη: Σμύρνη, Αϊβαλί, Προύσα, Σαμψούντα, Κερασούντα, Τραπεζούντα κλπ. Έκανα και μια σύντομη αναφορά στην Καταστροφή που θα ακολουθήσει… Και στην Προσφυγιά των Ελλήνων αυτών των περιοχών.

Δύο μαθητές ο Μάρκος και η Εβελίνα, ξαδέλφια, μου είπαν:

     «Κυρία, ο παππούς και η γιαγιά μας κατάγεται από αυτά τα μέρη. Ο πατέρας του ήταν από την Κωνσταντινούπολη. Είχε βιοτεχνία με παπούτσια. Όχι μόνο στην Πόλη, αλλά και σε άλλες  πόλεις. Κάτι σαν αλυσίδα, όπως λέμε σήμερα.  Η μάνα  του από τη Σμύρνη. Πρόσφυγες γνωρίστηκαν , ερωτεύτηκαν και παντρεύτηκαν στη Λήμνο. Εκεί τους έβγαλε το καράβι.

Μετά πήγαν στην Καλαμάτα. Και μετά στο Αγρίνιο»..............

   Ενθάρρυνα τα παιδιά να  συνεχίσουν. Αυτά αφηγούνταν και αλληλοσυμπληρώνονταν…

      Βρήκα εξαιρετικά ενδιαφέροντα τον τρόπο με τον οποίο αφηγούνταν την ιστορία των προγόνων τους. Παρότρυνα τους μαθητές να πάρουν συνέντευξη  από τον παππού τους. Και στο επόμενο μάθημα να την παρουσιάσουν στην τάξη.

     Η Μαίρη παίρνοντας θάρρος μου ανέφερε ότι και αυτή είχε γιαγιά Πόντια.

     Το ενδιαφέρον μου για τις ιστορίες των οικογενειών τους και η προσοχή των συμμαθητών τους συνεπήρε τα παιδιά και συνέχιζαν τις αφηγήσεις. Η Μαίρη μου είπε ότι έχει γράψει τη συνέντευξη της γιαγιάς της σε ένα τετράδιο.

v v v v v 

       Στο επόμενο μάθημα Ιστορίας μπαίνοντας στην τάξη με περίμεναν τα παιδιά με χαρά. Μου έδειξαν βιβλία για τις αλησμόνητες πατρίδες και λευκώματα με ωραίες φωτογραφίες. Η Μαίρη διάβασε τη σύντομη συνέντευξη της γιαγιάς της. Ο Παναγιώτης, ξάδελφός της, συμπλήρωνε κάποια πράγματα προφορικά.

        Η Εβελίνα μου ζήτησε άδεια να σηκωθεί στον πίνακα και να σχεδιάσει τη διαδρομή των προσφύγων προγόνων της. Στη συνέχεια με σκίτσα του παππού και της γιαγιάς,  μας  αφηγήθηκε  με εξαιρετικό και παραστατικό τρόπο την ιστορία τους. Έτσι, όπως την κατέγραψε από την αφήγηση του παππού της. Την αφήγηση του παππού θα την έγραφε στον υπολογιστή  και θα μας την έφερνε να αναρτηθεί στην ιστοσελίδα της Πολιτιστικής Ομάδας του σχολείου μας.

    Η αφήγηση της μαθήτριας ήταν «ένα οδοιπορικό»  στην Κωνσταντινούπολη-Σμύρνη-Λήμνο-Καλαμάτα-Kαλύβια-Αγρίνιο. Το οδοιπορικό των προσφύγων…

       Στην Καλαμάτα οι πρόγονοί της δημιούργησαν και πάλι βιοτεχνία με παντόφλες. Την τέχνη τη γνώριζαν από την πατρίδα τους. Κάποια μέρα όμως η βιοτεχνία  καταστράφηκε ολοσχερώς λόγω κλοπής όλων των μηχανών!

      Και όταν τη ρώτησα πώς από την Καλαμάτα βρέθηκαν στο Αγρίνιο; Μου απάντησε:

    -«Κυρία, είναι απλό: Υπήρχε τρένο από Καλαμάτα με προορισμό το Αγρίνιο. Πήραν το τρένο και βγήκαν στα Καλύβια. Και προσπάθησαν να κάμουν μια νέα αρχή! Δούλευαν όπου έβρισκαν. Στα χωράφια, στα τριφύλλια… Σαν τους σημερινούς μετανάστες».

        Ολοκληρώνοντας την αφήγηση και τα σχέδιά  της στον πίνακα καταχειροκροτήθηκε από τους μαθητές και από εμένα φυσικά. Η ίδια με εξαιρετική ευγένεια μου είπε:

   -«Σας ευχαριστώ κυρία που μου δώσατε το χρόνο να αφηγηθώ την ιστορία των παππούδων μου»!

      Της είπα ότι ήταν δική μου ευχαρίστηση να έχω τέτοια ανταπόκριση από μαθητές μου. Και της ζήτησα να φέρει, αν είχε ο παππούς, φωτογραφίες των παππούδων της την επόμενη φορά.

 -«Κυρία, ήταν το καλύτερο μάθημα ιστορίας», μου είπαν τα παιδιά!

-«Κυρία, εγώ μαθαίνω ποντιακά από τη γιαγιά μου, είπε η Γεωργία Σεφεριάδη. Θέλετε να σας φέρω το τετράδιο που τα καταγράφω»;

-«Κυρία, συμπλήρωσε ο Μάρκος και η Εβελίνα, μπορεί να σας φανεί σύντομη η αφήγηση του παππού μας, όταν τη φέρουμε, αλλά όπως μας είπε, οι δικοί του απέφευγαν να μιλάνε πολύ για το θέμα του ξεριζωμού και της προσφυγιάς. Πονούσαν…

Ο παππούς μας είπε ακόμα ότι τα προσφυγόπουλα αντιμετώπιζαν ρατσισμό στο σχολείο που φοιτούσαν. Ό,τι κακό συνέβαινε το χρέωναν σ’ αυτά. Τα προσφυγόπουλα φταίνε! Σα να’ταν Τουρκάκια τα αντιμετώπιζαν οι Έλληνες τότε. Ξέρετε κυρία, δεν τα βρήκαν εύκολα εδώ».

      Απολάμβανα πολύ τις αφηγήσεις των μαθητών μου. Και τις επεξηγήσεις τους. Παρακολουθούσα με ευλάβεια και θαυμασμό την αφήγηση  της Εβελίνας που συνοδευόταν  από  τις εκφραστικές κινήσεις των χεριών της. Και  με πολλή ικανοποίηση θα έλεγα, γιατί καταφέρνω να ευαισθητοποιήσω τους μαθητές και να κινητοποιήσω το ενδιαφέρον τους για την ιστορία!

     Στη συνέχεια παραθέτω την αφήγηση του Μικρασιάτη παππού Νίκου και τη σύντομη συνέντευξη της Πόντιας  γιαγιάς Μάρως. Και οι δυο  μέσα σε ένα δίωρο  έγιναν παππούς και γιαγιά όλης της τάξης!

 v v v v v 

      «Ο πατέρας μου ήταν από την Κωνσταντινούπολη και η μητέρα μου από τη Σμύρνη.

   Στην Κωνσταντινούπολη ο πατέρας μου διέθετε βιομηχανία υποδημάτων με δέκα υποκαταστήματα σε πολλές περιοχές και της Μικράς Ασίας και της Τουρκίας. Το 1920 άρχισαν οι διωγμοί των Ελληνικών πληθυσμών. Οι Τούρκοι στρατιώτες δεν τους άφησαν να πάρουν σχεδόν τίποτα. Παρά μόνο μια αλλαξιά  ρούχα.

     Στα διάφορα χωριά από τα οποία περνούσαν οι Τούρκοι πολίτες έκαναν ό,τι μπορούσαν για να τους βοηθήσουν δίνοντάς τους λίγη τροφή, κουβέρτες και ρούχα, παρόλο που οι αρχές τους το είχαν απαγορεύσει.

    Στα λιμάνια τους περίμεναν αγγλικά πλοία τα οποία θα τους μετέφεραν στην Ελλάδα. Οι ναύτες όμως με μάνικες κατέβρεχαν τους πρόσφυγες με μεγάλη πίεση νερού  προσπαθώντας να μην αφήσουν πολλούς να μπουν, παρά μόνον όσους ήταν νέοι και δυνατοί.

     Τους γονείς μου τους άφησαν στη Λήμνο. Εκεί γνωρίστηκαν, παντρεύτηκαν και έκαναν οικογένεια. Η μητέρα μου ήταν η μόνη από την οικογένειά της η οποία κατάφερε να φτάσει στην Ελλάδα, μιας και ο αδελφός της που ταξίδευε μαζί της ,έχασε τη ζωή του από την πείνα.

      Μετά τη Λήμνο οι γονείς μου εγκαταστάθηκαν στην Καλαμάτα, όπου  και γεννήθηκα. Οι Έλληνες δεν μας αντιμετώπιζαν σαν ομοεθνείς τους. Μας θεωρούσαν Τούρκους. Στο σχολείο τις ευθύνες για τους τσακωμούς τις έριχναν σε μας, λέγοντάς μας Τουρκόπουλα. Μάλιστα ενώ ο πατέρας μου κατάφερε να ξανανοίξει μία επιχείρηση με παντόφλες, έπεσε θύμα ληστείας με αποτέλεσμα να κλείσει την επιχείρηση.

     Έτσι μην έχοντας τίποτα να κάνει πια στην Καλαμάτα, μετακομίσαμε στα Καλύβια Αιτωλοακαρνανίας. Το όνομα του πατέρα ήταν Κυριάκος Μουσακιάν και της μάνας Αναστασία Φιτζιτζόγλου».

(Αφήγηση του Νικολάου Μουσακιάν, γεν. 15/8/1936, στα εγγόνια του Μάρκο και Εβελίνα, Μάϊος 2017).

 v v v v v 

     Στη συνέχεια παραθέτω τη συνέντευξη που πήρε η Μαίρη από την Πόντια γιαγιά της:

 τους και να δημιουργήσουν.

Μαίρη: Γιαγιά μετά απ’ όσα μου είπες με κάνεις να αισθάνομαι περήφανη που κι εγώ κατάγομαι απ’ τον Πόντο!  

 

(Γιαγιά: Μάρω Μουτεσίδη, γεννημένη το 1938

Μαρία Ειρήνη Μουτεσίδη, μαθήτρια  Γ τάξης του 2^ου Γυμνασίου Αγρινίου). 

Φωτο: η Μάρω Μουτεσίδη  και η  εγγονή της