Η κατάληξη… του Αχελώου μέσα από τα μάτια του WWF

Σε μια γωνιά του «ανεπτυγμένου» και δημοκρατικού κόσμου, υπάρχει ένα έργο που έχει επανειλημμένα ακυρωθεί από το ανώτατο δικαστήριο της χώρας. Λογικά μιλώντας πάντα, αυτό το έργο θα έπρεπε να σταματήσει. Σωστά; Λάθος. Στην Ελλάδα, ένα έργο που έχει ακυρωθεί δικαστικά 6 φορές, επειδή παραβιάζει τη νομοθεσία της Ελλάδας και της Ε.Ε, συνεχίζει να υπάρχει. Ως πολιτικό όραμα, κυβερνητική πολιτική, ως προγραμματισμός της διοίκησης, ως δαπάνη στον κρατικό προϋπολογισμό. Μέρος του μάλιστα έχει ολοκληρωθεί. Και τώρα έρχεται η πολιτεία να «τακτοποιήσει» τα ζητηματάκια νομιμότητας εκείνου του μέρους που έχει κατασκευαστεί, να ξεκινήσει τη λειτουργία του, και να σπείρει παντού δημαγωγικά διλήμματα: «εντάξει, η αυθαιρεσία έγινε, αλλά το έργο κατασκευάστηκε και ξοδεύτηκαν αμέτρητα δημόσια εκατομμύρια και έχουμε οικονομική κρίση, οπότε ας λειτουργήσει, ακόμα και χωρίς ξεκάθαρο αναπτυξιακό όφελος».

Στην Ελλάδα, μπαίνουν στην ίδια πολιτική ζυγαριά το κράτος δικαίου και καθαρών κανόνων που δεν έχουμε, με το χρήμα που επίσης δεν έχουμε, επειδή – μεταξύ άλλων – το σπαταλήσαμε σε αντιαναπτυξιακά έργα εντυπωσιασμού. Αυτό το έργο που καθρεφτίζει όλη τη διαχρονική διαφθορά της σπατάλης, της αλαζονείας και της περιφρόνησης για την ανάγκη της χώρας για υγιή ανάπτυξη με καθαρούς κανόνες, είναι η εκτροπή του Αχελώου. [1]

Λαοπλάνη με οικονομικό πρόσχημα

Δηλώσεις αρκετών υπουργών περιβάλλοντος μέσα στα τελευταία χρόνια μιλούν για τέλος στην εκτροπή του Αχελώου και χωριστή λειτουργία του φράγματος και υδροηλεκτρικού σταθμού της Μεσοχώρας, τα οποία έχουν ήδη ολοκληρωθεί εδώ και χρόνια. Δημιουργούν μάλιστα αίσθηση ενός σημαντικού αναπτυξιακού έργου που έχει ήδη πληρωθεί με δημόσιο χρήμα και έχει αφεθεί μόνο, έρημο και ανενεργό, ενώ θα μπορούσε να δώσει ανάπτυξη στη χώρα. Ποιος, αλήθεια, δεν θα συγκινηθεί διαβάζοντας πως υπάρχει έτοιμο αλλά χωρίς να λειτουργεί ένα μεγάλο φράγμα που θα μπορούσε να παραγάγει ενέργεια, σε μια Ελλάδα που ζει βυθισμένη στη φτώχεια και την οικονομική κρίση;

Πρόσφατα, ανακοινώθηκε μια δημοσιογραφική έρευνα από τον οργανισμό Διανέοσις, η οποία παρουσιάζει το παράνομα κατασκευασμένο και μη λειτουργικό φράγμα της Μεσοχώρας ως παράδειγμα της Ελλάδας που δεν πάει μπροστά: «Το φράγμα της Μεσοχώρας στα βουνά της νότιας Πίνδου, είναι έτοιμο από το 2001. Πρόκειται για μία τεράστια επένδυση που έχει κοστίσει περίπου 500 εκατ. ευρώ σε σημερινές τιμές και που έχει τη δυνατότητα να ηλεκτροδοτεί μία πόλη σαν το Περιστέρι. Δεν έχει λειτουργήσει ούτε μία ημέρα. Γιατί;», γράφει σε μία από τις πολλές σχετικές αναρτήσεις για το θέμα στη σελίδα της στο Facebook η Διανέοσις.

Η έρευνα παρουσιάζει πολλές απόψεις από κάθε πλευρά του έργου και ισχυρίζεται πως το φράγμα της Μεσοχώρας δεν είναι πλέον έργο της εκτροπής, καθώς η εκτροπή έχει σταματήσει. Ισχυρίζεται επίσης ότι «το 2014, μετά την απόφαση του ΣτΕ που ανάφερε ότι το φράγμα της Μεσοχώρας απεντάσσεται από το έργο της εκτροπής».

 Ο Αχελώος είναι από τα πιο όμορφα και οικολογικά σημαντικά ποτάμια της Ελλάδας Φωτογραφία © Νίκος Πέτρου

Ο πρώτος ισχυρισμός, ότι δηλαδή η εκτροπή σταμάτησε, είναι τελείως αβάσιμος. Όπως δεν σταμάτησε μεταξύ των έξι ακυρωτικών δικών από το 1994-2014, έτσι συνεχίζει να υφίσταται ακόμα: κανένας από τους αρμόδιους υπουργούς για την κατασκευή των έργων εκτροπής δεν έχει δηλώσει ότι σταματούν τα έργα. Ο λογαριασμός με τίτλο «ΕΚΤΡΟΠΗ ΑΧΕΛΩΟΥ» εξακολουθεί να υπάρχει στον κρατικό προϋπολογισμό και να απορροφά χρηματοδοτήσεις, μικρές λόγω της κρίσης τα τελευταία χρόνια. Άλλωστε, κανένας αρμόδιος υπουργός δεν είπε ποτέ ότι το έργο σταματάει: η εκτροπή του Αχελώου είναι αρμοδιότητα του υπουργού που είναι αρμόδιος για τις υποδομές και τα δημόσια έργα (νυν Υπουργός Υποδομών και Μεταφορών), όχι του υπουργού που είναι αρμόδιος για το περιβάλλον.

Ο δεύτερος ισχυρισμός, ότι δηλαδή το ΣτΕ [2] δέχεται πως η Μεσοχώρα είναι έργο χωριστό από την εκτροπή είναι παραπλανητικός: η απόφαση 26/2014 της ολομέλειας αναφέρει απλώς όσα γράφει το επίδικο σχέδιο υδάτων, δεν «δέχεται» κάτι. Καταλήγει δε πως η εκτροπή έχει υποστεί διαρκείς μεταλλάξεις, χωρίς καμία τεκμηρίωση της αναγκαιότητας ενός τέτοιου έργου, είτε για άρδευση, είτε για παραγωγή ενέργειας, είτε για ύδρευση. Στο τέλος, ακυρώνει το σχέδιο υδάτων συνολικά, συμπεριλαμβάνοντας και τη Μεσοχώρα στα έργα εκτροπής. Ο ισχυρισμός αυτός όμως είναι παραπλανητικός και για έναν άλλο λόγο: το σχέδιο υδάτων που ακυρώθηκε δεν έχει θεσμικά ρόλο στον «διαχωρισμό» της Μεσοχώρας από την εκτροπή. Το σχέδιο υδάτων είναι άσχετο με τον σχεδιασμό της εκτροπής. Η απόφαση έγκρισης περιβαλλοντικών όρων θα ήταν το θεσμικά προβλεπόμενο μέσο έγκρισης της χωριστής λειτουργίας της Μεσοχώρας από τα άλλα έργα εκτροπής, αλλά τέτοια απόφαση δεν έχει ακόμα εκδοθεί (μαθαίνουμε πως προετοιμάζεται). Είναι παράλογο μια οποιαδήποτε μελέτη να βάζει στο στόμα του ΣτΕ λόγια που δεν είπε.

Η εκτροπή του Αχελώου σε συνέχειες

Όπως αναφέραμε ήδη, το αρμόδιο για την εκτροπή υπουργείο, έχει ανοιχτό έναν λογαριασμό με τίτλο «ΕΚΤΡΟΠΗ ΑΧΕΛΩΟΥ». Κάθε χρόνο, καταλογίζονται κονδύλια σε αυτόν τον λογαριασμό: μόλις πριν λίγες μέρες, εγκρίθηκε για την εκτροπή του Αχελώου «έκτακτη χρηματοδότηση Φεβρουαρίου» 41.409 ευρώ.

Δεν έχει σημασία το ύψος των ποσών που δαπανώνται κάθε μήνα ή κάθε χρόνο για την εκτροπή. Έχει σημασία το γεγονός ότι ο λογαριασμός εξόδων από τον κρατικό προϋπολογισμό (όχι από τον προϋπολογισμό της ΔΕΗ, αλλά τον κρατικό) είναι ανοιχτός. Έχει σημασία ότι τα έργα στη Συκιά είναι εκεί, μια τεράστια ανοιχτή πληγή στην καρδιά της Πίνδου. Έχει σημασία ότι ακόμα και αν ο αρμόδιος υπουργός δηλώσει πως η εκτροπή σταματάει και κλείνει το εργοτάξιο της Συκιάς, μπορεί πάντα να έρθει ένας διάδοχός του και να το ξανανοίξει και να ξεκινήσει τα έργα. Αν μάλιστα είναι σε λειτουργία το μισό έργο, δηλαδή το φράγμα της Μεσοχώρας, τότε η εκτροπή θα είναι ακόμα πιο εύκολα ολοκληρώσιμη.

Ποιος ξυπνάει τη Μεσοχώρα;

Δεν είναι σαφές γιατί τώρα μπαίνει στο προσκήνιο πιεστικά η λειτουργία του φράγματος της Μεσοχώρας.

Είναι τέχνασμα της ΔΕΗ ώστε να ικανοποιήσει τις μνημονιακές απαιτήσεις για πώληση του 40% των λιγνιτικών και υδροηλεκτρικών της στοιχείων, ιδιωτικοποιώντας ένα φράγμα και σταθμό που ακόμα δεν έχει λειτουργήσει; Κάνει δηλαδή το ίδιο με τον λιγνιτικό σταθμό Μελίτη ΙΙ που ναι μεν δεν έχει ξεκινήσει να κατασκευάζεται στη Φλώρινα, όμως «πουλάει» στον ιδιώτη επενδυτή της «μικρής ΔΕΗ» την υποχρέωση να τον χτίσει μαζί με την αγορά του λιγνιτωρυχείου της Βεύης;

Ή μήπως ζούμε άλλο ένα τέχνασμα μιας κουτοπόνηρης πολιτικής ηγεσίας που θέλει να προχωρήσει την εκτροπή, σπάζοντας ένα τεράστιο έργο σε μικρότερα κομμάτια και περιμένοντας οικονομικά πιο χαλαρές μέρες για να ξεκινήσει πάλι να σπαταλάει τον Κρατικό Προϋπολογισμό; Τελικά, οι πολιτικές ηγεσίες της χώρας έχουν συνέχεια στο υπαναπτυξιακό τους όραμα μεγάλα και φανταχτερά έργα, τα οποία όταν αποδεικνύονται ζημιογόνα αλλά κανείς δεν έχει το θάρρος να τα ανακαλέσει. Κανείς δεν έχει την ειλικρίνεια να πει «συγγνώμη, ήταν λάθος και έγκλημα το σχέδιο της εκτροπής του Αχελώου» και να απολογηθεί για το ένα και πλέον δισεκατομμύριο ευρώ που σπαταλήθηκε μέχρι σήμερα.

                       Δορυφορική άποψη του φράγματος της Μεσοχώρας

Δεν ξεχνάμε ότι το σχέδιο διαχείρισης υδάτων που έχει εγκριθεί με την κοινή υπουργική απόφαση ΦΕΚ Β’ 2562/2014 προβλέπει πως και το φράγμα της Συκιάς μπορεί να αυτονομηθεί και να λειτουργήσει «εκτός σχεδίου εκτροπής». [3] Βλέπουμε λοιπόν σαφώς σε εξέλιξη ένα σχέδιο σαλαμοποίησης του φαραωνικού σχεδίου εκτροπής του Αχελώου σε μικρότερα κομμάτια, αλλά με τα φράγματα να διατηρούν τα μεγέθη και τα χαρακτηριστικά που είναι απαραίτητα για να συνδεθούν και να λειτουργήσουν ως μέρη

Το φράγμα της Μεσοχώρας σχεδιάστηκε αρχικά ως «έργο κεφαλής» για την εκτροπή του Αχελώου προς τη Θεσσαλία. Η σκοπιμότητα που εξυπηρετούσε αφορά το νερό που σχεδιαζόταν να φεύγει προς Θεσσαλία τους ξηρούς μήνες του καλοκαιριού. Ήταν δηλαδή ρυθμιστικός ο ρόλος του ταμιευτήρα, καθώς θα αποθήκευε νερό και θα το έστελνε προς Συκιά, από όπου θα γινόταν η εκτροπή, όταν αυτό χρειαζόταν. Παράλληλα, του αποδόθηκε και ενεργειακή διάσταση, καθώς κατασκευάστηκε υδροηλεκτρικός σταθμός ισχύος 161,6 MW. Καθώς η κατασκευή των έργων στη Μεσοχώρα προχωρούσε αγνοώντας επιδεικτικά τις δικαστικές αποφάσεις, το φράγμα και ο υδροηλεκτρικός σταθμός ολοκληρώθηκαν, όπως όλα τα αυθαίρετα που κακοποιούν τον φυσικό χώρο.

Ευνομούμενο ή παρανομούμενο κράτος;

Όσο λοιπόν κανένας αρμόδιος υπουργός δεν δηλώνει ότι η εκτροπή του Αχελώου σταματάει, η εκτροπή είναι σχέδιο σε εξέλιξη. Όσο κανένας αρμόδιος υπουργός δεν δίνει εντολή για έργα αποκατάστασης και κλεισίματος της σήραγγας που τρυπάει την Πίνδο για να ρουφήξει τα νερά του Αχελώου και να τα ρίξει στον Πηνειό, η εκτροπή είναι σχέδιο σε εξέλιξη. Όσο ο κωδικός για την εκτροπή Αχελώου στο Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων διατηρείται ανοιχτός και ενεργός, η εκτροπή είναι σχέδιο σε εξέλιξη.

Η εκτροπή του Αχελώου είναι όντως ζήτημα ανάπτυξης της χώρας. Είναι η εκτροπή από τη διαφάνεια, τη νομιμότητα, την καλονομία και τον σωστό σχεδιασμό που μας λείπει και που έφερε την Ελλάδα στη σημερινή της κατάσταση. Η εκτροπή του Αχελώου είναι η επιτομή της αδιαφάνειας, της αυθαιρεσίας, της κακονομίας και της αρπακολατζίδικης λογικής που λέει «αφού το χτίσαμε και το πληρώσαμε, δεν πειράζει που είναι τελείως παράνομο – το τακτοποιούμε μετά».
1] Ως έργο άρδευσης του εξαιρετικά υδροβόρου θεσσαλικού κάμπου, η εκτροπή του Αχελώου από τη θέση «Συκιά» ξεκίνησε να σχεδιάζεται στα μέσα στης δεκαετίας του 1980. Το περίπλοκο σχέδιο της εκτροπής συνθέτουν δυο μεγάλα φράγματα στη Μεσοχώρα και τη Συκιά των νομών Τρικάλων και Άρτας – Καρδίτσας, ύψους 150 και 145 μέτρων αντίστοιχα, η σήραγγα εκτροπής στη Συκιά μήκους 17,5 χλμ, και το αναρρυθμιστικό φράγμα Μαυρομματίου ύψους 25 μέτρων. Τα φράγματα θα συνοδεύονται από υδροηλεκτρικούς σταθμούς, εκ των οποίων ο ΥΗΣ Μεσοχώρας έχει ήδη κατασκευαστεί. Ο αρχικός σχεδιασμός προέβλεπε εκτροπή 1,2 δισεκ. κ.μ. νερού ετησίως. Το 1994 ανακοινώθηκε η «μικρή εκτροπή» που προέβλεπε μεταφορά της μισής ποσότητας νερού, δηλαδή 600 εκατ. κ.μ. ετησίως. Από το 2010, αναφέρεται πως η εκτρεπόμενη ποσότητα δεν θα υπερβαίνει τα 250 εκατ. κ.μ. νερού. Όμως, οι διαστάσεις των φραγμάτων και ταμιευτήρων παραμένουν αναλλοίωτες από το αρχικό σχέδιο της «μεγάλης εκτροπής».

[2] Οι μέχρι σήμερα έξι αποφάσεις ακύρωσης ή αναστολής των έργων εκτροπής του Αχελώου είναι οι: Ολομ. 26/2014, Αναστ. 151/2011, Αναστ. 141/2010, Ολομ. 1688/2005, Ολομ. 3478/2000, Ε’ 2759/1994. Η εκτροπή απασχόλησε και το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης που εξέδωσε την απόφαση C-43/10 “Αίτηση για την έκδοση προδικαστικής αποφάσεως — Οδηγίες 85/337/ΕΟΚ, 92/43/ΕΟΚ, 2000/60/ΕΚ και 2001/42/ΕΚ — Κοινοτική πολιτική στον τομέα των υδάτων — Εκτροπή του ρου ποταμού — Έννοια της “προθεσμίας” για την κατάρτιση σχεδίων διαχειρίσεως περιοχής λεκάνης απορροής ποταμού”.[3] Συγκεκριμένα, το «Σχέδιο Διαχείρισης των Λεκανών Απορροής Ποταμών του Υδατικού Διαμερίσματος Δυτικής Ελλάδας» (αρ. οικ. 908, ΦΕΚ Β’ 2562/2014) αναφέρει πως: «Να σημειωθεί ότι το φράγμα της Συκιάς έχει αξιολογηθεί ως προς την εφαρμογή του Άρθρου 4.7 και ως αυτόνομο ενεργειακό έργο χωρίς να λαμβάνεται υπόψη μεταφορά νερού προς τη λεκάνη Πηνειού και ως μέρος ενός συνόλου έργων μεταφοράς ποσότητας νερό από τον Αχελώο προς την λεκάνη του Πηνειού». Το σχέδιο έχουν προσβάλει με αίτηση ακύρωσης στο ΣτΕ οι περιβαλλοντικές οργανώσεις WWF Ελλάς, Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, Ελληνική Εταιρία Προστασίας της Φύσης, Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού και Δίκτυο Μεσόγειος SOS.

Θεοδότα Νάντσου
wwf.gr