ΝΙΤΣΕ ΚΑΙ ΧΙΤΛΕΡΙΣΜΟΣ

Όταν ο Χίτλερ κόλλησε το βλέμμα του στην προτομή του Νίτσε

Στην παραπάνω φωτογραφία εικονίζεται ο Νίτσε τα τελευταία χρόνια της ζωής του, λίγο πριν πεθάνει. 

Του Χριστόφορου Τριάντη*

Μια τιμητική υπενθύμιση για την ήμερα γέννησης του φιλοσόφου 15 -10 - 1844

    Πολλά έχουν γραφτεί και έχουν ειπωθεί για την υποτιθέμενη (στενή) σχέση της φιλοσοφίας του Νίτσε και του χιτλεροφασισμού. Μεγάλο μέρος όλων αυτών που υποστηρίζουν κάτι τέτοιο στερούνται φιλοσοφικής παιδείας και οι απόψεις τους αποτελούν αυθαίρετα συμπεράσματα ημιμορφωμένων.

    Καταρχήν, οι εθνικοσοσιαλιστές της χιτλερικής Γερμανίας και γενικά οι φασίστες απομονώνοντας κομμάτια από το έργο του μεγάλου φιλοσόφου Φ. Νίτσε προσπάθησαν να ταυτίσουν τις φιλοσοφικές του ιδέες  με την εθνικοσοσιαλιστική ιδεολογία. Έτσι, δημιούργησαν ένα ψευδεπίγραφο γεγονός που επιβιώνει έως τις μέρες μας. 

     Ισχυρίστηκαν  ότι ο Νίτσε  υπήρξε -κατά κάποιον τρόπο- ο πρόδρομος του χιτλερισμού. Οι ημιμαθείς οι οποίοι και δεν γνωρίζουν το έργο του φιλοσόφου στην ολότητά του, εύκολα υιοθετούν  την παραπάνω λογική........

 Οι ναζιστές άρχισαν, από την εποχή της παντοδυναμίας τους, (ήταν σε συνεχή άνοδο μετά το 1929 έως το 1933, που κατέλαβαν ολοκληρωτικά την εξουσία) να «χρησιμοποιούν» τον φιλόσοφο. 

     Ιδιαίτερα  ασχολήθηκαν με το κομμάτι  της  νιτσεϊκής φιλοσοφίας που διατύπωνε την περίφημη θεωρία «περί υπεράνθρωπου». Επικεντρώνονταν, επίσης, στα έργα στα οποία εξέφραζε την αντίθεσή του στην παραδοσιακή ηθική και τη φιλελεύθερη – δημοκρατική παράδοση της εποχής του, καθώς και την αποστροφή του για τον χριστιανισμό. Όλα αυτά τα οικειοποιηθήκαν οι χιτλερικοί και «έκτισαν» το ιδεολόγημά τους, μπολιάζοντάς το φυσικά και με την εμπεριστατωμένη φιλοσοφική εγκυρότητα που τους ήταν απαραίτητη. 

    Αν ζούσε ο Νίτσε θα κατακεραύνωνε όλους αυτούς τους τιποτένιους δολοφόνους, οι οποίοι στην ουσία δεν έκαναν  τίποτα άλλο παρά να μισούν τη ζωή και το πνεύμα.

       Ο φιλόσοφος που λάτρευε το πνεύμα και τον Διόνυσο δεν θα έγραφε, ούτε θα υπερασπιζόταν σκοτεινές Βαλχάλες και πεισιθάνατες λογικές. Εκείνο που ωθούσε τη φιλοσοφική του σκέψη ήταν το διονυσιακό πνεύμα, όπως αυτό καλλιεργήθηκε στην αρχαία Ελλάδα. Αυτή η προσήλωση δεν έχει σχέση με τον παγανισμό τον οποίο προσπάθησαν οι ναζιστές να φέρουν στη Γερμανία (δια της πλαγίας οδού). Αντίθετα  η διονυσιακή διάσταση της φιλοσοφίας του Νίτσε αφορά την αγάπη για  ζωή, την ελευθερία, τη ζωντάνια, την συμμετοχή στον ηδονισμό, τη μέθη και τη χαρά.

      Ο θεωρητικός του ναζιστικού κόμματος Άλφερντ Ρόζεμπεργκ στο έργο του «Ο μύθος του 20ου αιώνα» επιτίθεται  στο διονυσιακό πνεύμα, το οποίο υιοθετούσε ο φιλόσοφος. Ο ίδιος ο Νίτσε πίστευε στη διονυσιακή μέθη και στο πάθος. Κάτι τέτοια όμως, για τους ναζιστές ήταν απαράδεκτα. Αυτοί  στήριζαν φανατικά τα ιδεώδη του μιλιταρισμού, τη στρατιωτικής κυριαρχίας, της στρατικοποίησης των πάντων.

      Εντελώς, διαστρέβλωσαν και τη φιλοσοφία του Νίτσε περί «υπεράνθρωπου». Ευσχήμως, ενστερνίστηκαν τη θεωρία που διατύπωσε στο έργο «Τάδε έφη Ζαρατούστρα» για τον υπεράνθρωπο. Οι εθνικοσοσιαλιστές της Γερμανίας ισχυρίστηκαν ότι οι Γερμανοί χιτλερικοί είναι οι νέοι υπεράνθρωποι, οι οποίοι έχουν ως κύρια αποστολή τους να κυριαρχήσουν στον κόσμο, ακολουθώντας το νιτσεϊκό πρότυπο.

     Ο υπεράνθρωπος του Νίτσε είναι ένας νέος τύπος ανθρώπου, ολοκληρωμένος. Ο Γερμανός ναζιστής επιθυμεί να του μοιάσει, αλλά δεν το καταφέρνει σε κανένα σημείο. Ο νιτσεϊκός υπεράνθρωπος δεν είναι ένα φερέφωνο βίας και ασυδοσίας, χυδαιότητας. Τον χαρακτηρίζουν η ενεργητικότητα, η εξυπνάδα, και η περηφάνια. Δεν ακολουθεί τις παρορμήσεις του, δεν είναι εύκολος με τον εαυτό του . Στέκεται πάνω από όλα και όλους, αναγνωρίζει την τραγικότητά του, ταυτόχρονα με το μεγαλείο του. Μπορεί να είναι ένας απλός μαραγκός ή ένας φιλόσοφος, ποτέ (αποκλειστικά) στρατοκράτης και δικτάτορας. Οι χιτλερικοί ήταν σκληροί με τους άλλους,  ποτέ όμως τον εαυτό τους. Αυτό που επαγγέλονταν οι εθνικοσοσιαλιστές για παγκόσμια κυριαρχία του Ράιχ δια των «υπεράνθρωπων του Χίτλερ» δεν αντιπροσώπευε τη φιλοσοφία του Νίτσε.

      Ο Εθνικοσοσιαλισμός και ο Χίτλερ είχαν την ανάγκη της φιλοσοφικής υποστήριξης από λαμπρά πνεύματα, κυρίως γερμανικής προέλευσης. Το έργο τους έπρεπε να έχει πνευματικές απαρχές. Μπορεί το ευαγγέλιο του χιτλερισμού να ήταν «Ο Αγών μου», αλλά μπροστά στο μεγαλειώδες δημιούργημα του Νίτσε φάνταζε σαν νάνος που καλείται να αντιμετωπίσει μια στρατιά γιγάντων. Επινόησαν, λοιπόν, έναν ακόμα χονδροειδή θεατρινισμό όσον αφορά τον υποτιθέμενο αντισημιτισμό του φιλοσόφου. Όντως ο Νίτσε σε αρκετά σημεία των γραπτών του κατηγορεί τους Εβραίους.

      Η κριτική του στον εβραϊσμό δεν γίνεται στο επίπεδο κάποιας φυλετικής καθαρότητας από την οποία κινδύνευε η Άρια φυλή (αυτό το υποστήριζαν με φανατισμό οι χιτλερικοί). Κατηγορεί τον εβραϊσμό επειδή με τις διδασκαλίες του και την προσήλωσή του στον μονοθεϊσμό άλλαξε την ηρωική ηθική. Στη θέση των αρχόντων, των δυνατών, των αριστοκρατών, των φιλήδονων, τοποθέτησε τους ταπεινούς, τους φτωχούς, τους ηττημένους  της ζωής που περιμένουν τη δικαίωση στη μετά θάνατον ζωή. O εβραϊσμός και κατ’ επέκταση ο χριστιανισμός δίδαξαν στον άνθρωπο να είναι δούλος και όχι ανώτερος και άρχοντας.                 Αυτές οι περίφημες θέσεις του φιλοσόφου δεν έχουν σχέση με φυλετισμούς, ολοκαυτώματα και καθαρότητες των ναζιστών.

     O Χίτλερ με την αδερφή του Νίτσε, Ελίζαμπεθ 

    Στην αντισημιτική δήθεν φιλοσοφική θέση του Νίτσε μεγάλο ρόλο έπαιξε η αδελφή του φιλοσόφου, Ελίζαμπεθ. Επηρεασμένη από τον σύζυγό  της Μπέρναρντ Φέστερ, διαβόητο αντισημίτη, ενέπλεξε σ’ αυτό το παραλήρημα μισαλλοδοξίας  και τον αδελφό της. 

     Μάλιστα,  όταν ο ίδιος ο Χίτλερ την επισκέφτηκε στο σπίτι της το 1933, αυτή τον υποδέχθηκε διαβάζοντάς του ένα απόσπασμα από έργο του Φέστερ εναντίον των Εβραίων, και όχι κάποιο έργο της νιτσεϊκής γραμματείας. Ο Νίτσε είχε πει «μην συναναστρέφεσαι κανέναν που ενέχεται σ’ αυτή την ιταμή άπατη περί φυλών». Ήθελε να εκφράσει έτσι την απέχθειά του για τους κάθε λογής αντισημίτες του 19ου αιώνα.

     Ένας ακόμα μύθος του εθνικοσοσιαλισμού ήταν η «ανακάλυψη» ότι ο Νίτσε επαγγελόταν την οικουμενική κυριαρχία του γερμανικού έθνους και αυτό το σημείο προβάλει σε σημεία της φιλοσοφίας του. Δηλαδή την οικουμενική κυριαρχία των ισχυρών Γερμανών σε βάρος των αδυνάτων που ήταν οι άλλοι λαοί και φυλές. Πράγματι οραματιζόταν έναν νέο οικουμενισμό, έναν νέο στόχο ζωής της ανθρωπότητας με διαφορετικό όμως τρόπο από ό,τι οι μαρξιστές ή οι χιτλερικοί. Εδώ για το νιτσεϊκό πρότυπο του μέλλοντος δεν ισχύει, όπως ίσχυε για τους μαρξιστές, η μια τάξη να εξοντώνει τις άλλες και να κυριαρχεί. Ισχύει ότι ένας νέος τύπος ανθρώπου, ανεξαρτήτως φυλής. Ο οικουμενικός, θα σταθεί πάνω από μικρότητες, αθλιότητες και με βάση τη δύναμη, τον ενθουσιασμό, το μεγαλείο, αλλά και την τραγικότητα θα κυριαρχήσει.

     Η οικουμενική διάσταση του νιτσεϊκού έργου πόρρω απέχει και από τις  ναζιστικές θεωρίες περί γερμανικής παγκόσμιας κυριαρχίας. Η φασιστική ιδεολογία δεν αναγνωρίζει καμιά τραγικότητα στον νέο άνθρωπο. Ο ίδιος ο φιλόσοφος κατηγορούσε το γερμανικό έθνος και πίστευε ότι η οικογένειά του καταγόταν από Πολωνούς. Χαρακτηριστικά έγραφε «Ο προτεσταντισμός και η μπίρα έκαναν να στομώσει το γερμανικό πνεύμα», «Πιστεύω μόνο στον γαλλικό πνευματικό πολιτισμό και θεωρώ κάθε τι άλλο στην Ευρώπη που ονομάζει τον εαυτό πνευματικό πολιτισμό ως παρεξήγηση». Εντελώς αντιγερμανικές θέσεις που πέρασαν απαρατήρητες από τους χιτλερικούς τιμητές. 

*Ο Χριστόφορος Τριάντης υπηρετεί στη δημόσια εκπαίδευση από το 1998. Είναι από τη Μαχαιρά Ξηρομέρου.