Εξομολόγηση: Τι είναι και πώς γίνεται;

Ο πατερικός κάλαμος και η θεολογική γραφίδα πολλά έχουν καταθέσει για την εξομολόγηση, για την ουσία της και την σπουδαιότητά της. 

 Του Αρχιμανδρίτη Χυσόστομου Χρυσόπουλου για το dogma.gr

 

Ωστόσο πολλά ερωτήματα και στρεβλώσεις υπάρχουν, πρακτικού περιεχομένου και που χρειάζονται απαντήσεις ή διορθώσεις. Δεν έχουν λείψει και απ’ εδώ οι παρερμηνείες, η απαξίωση ή η επιλογή. Στο μυστήριο της μετανοίας (ένα από τα επτά της  Εκκλησίας μας) καταγράφεται η έμπρακτη απόφαση του χριστιανού όπως εντοπίσει τις αμαρτίες του, για ποιές έχει μετανιώσει και αποφασίσει να επανορθώσει στο μέτρο του δυνατού. Όλα αυτά........

περνούν από το εξομολογητήριο και την ανάλογη συζήτηση με τον Ιερέα-εξομολόγο. Γίνεται άμεσα αντιληπτό ότι πρόκειται για υποχρεωτικό και επαναλαμβανόμενο μυστήριο. Όσο ζει ο άνθρωπος αμαρτάνει εκούσια ή ακούσια και χρειάζεται να αλλάζει. Αλλιώς οι αστοχίες του θα γίνουν πνευματικές πληγές στην προσωπικότητα του χριστιανού. Κάποιες φορές καταλήγουν να γίνουν ανίατες, τα πάθη μας δηλαδή.

Η σύσταση του  μυστηρίου ανάγεται στον ίδιο  τον Κύριο όταν προέτρεψε τους μαθητές Του όπως, παράλληλα με την ιεραποστολή που θα ασκούσαν, θα είχαν και την δυνατότητα να συγχωρούν όταν πρέπει ή όχι αμαρτήματα των χριστιανών. Τα πρώτα χρόνια ήταν δημόσια -στην Εκκλησία- η εξομολόγηση. Πολλοί και διάφοροι λόγοι επέβαλαν με την πάροδο του χρόνου να γίνει ιδιωτικά και μυστηριακά η εξομολόγηση. Η εχεμύθεια είναι απαραίτητη και ταυτόχρονα πρέπει και δεδομένη.

Κατά την εξομολόγηση δεν γίνεται ανάκριση, τότε θα ήταν αναγκαστική αναφορά αμαρτιών. Πρέπει να υπάρξει η σθεναρή επιμονή να βρεθούν οι αμαρτίες, να έρθει η συναίσθηση της μετάνοιας και να καταλήξει πλέον στο μυστήριο. Δεν υπάρχει κάποιος «περίεργος» που θέλει να μάθει τα μυστικά άλλου και να ικανοποιηθεί με την εξιστόρησή τους. Ούτε ο Κύριος έχει ανάγκη τα αμαρτωλά πεπραγμένα μας, τα γνωρίζει καλά. Εμείς πρέπει να τα βρούμε, να μετανιώσουμε ειλικρινά και όχι παροδικά και να Του τα παραδώσουμε ζητώντας το έλεός Του, την συγχώρεση και την βοήθειά Του στον αγώνα μας για να μην επαναληφθούν.

Η εξομολόγηση αναμφισβήτητα παλεύει με την ντροπή, με την επιπολαιότητα και με την συνήθεια. Στις μικρές  κοινωνίες ιδίως  έρχεται  ως θέμα άμεσης γνωριμίας με τον  εφημέριο – πνευματικό. Δεν  προσκρούει ο ενδοιασμός όμως στην ανάλογη σχέση με την γιατρό των σωμάτων και πηγαίνουμε μ’ άνεση σ’ αυτόν για εξέταση με την πρώτη ευκαιρία.

Η λύση που υποστηρίζουν κάποιοι της εξομολόγησης στην εικόνα είναι ξεκάθαρα αντιδεοντολογική, αναποτελεσματική και προσχηματική. Όπως δεν λέμε τους σωματικούς πόνους και τις ασθένειές μας στο πτυχίο του γιατρού, αλλά στον ίδιο, έτσι συμβαίνει και στην περίπτωση της  εξιστορήσεως των ψυχικών ασθενειών σε μια εικόνα. Ο Θεός θα μας ακούσει δεν θα μας δώσει άμεσες  απαντήσεις, συμβουλές, λύσεις. Εκτός ουσιαστικού και αληθινού μυστηρίου είναι η «ευχή» που  ζητούν οι περισσότεροι χριστιανοί, ιδίως οι μεγαλύτεροι (έτσι τους έμαθε η ραστώνη κάποιων). Όπως συνταγή γιατρού δεν χορηγείται χωρίς εξέταση, έτσι και η συγχώρεση δεν παρέχεται χωρίς ουσιαστική και όχι επιφανειακή εξομολόγηση. Η δικαιολογία ότι δεν υπάρχει τίποτα το τρωτό φέρνει την πρώτη αμαρτία, αυτή του εγωισμού και καταλήγει σε αυταρέσκεια, αυτοδικαίωση και  αυτοαγιοποίηση. Αν και αφού δεν έχει συμβεί κάτι το εφάμαρτο δεν χρειάζεται σίγουρα η ευχή, τι θα συγχωρεθεί; Σίγουρα δεν είναι όμως εφικτό το παραπάνω. Μάλλον κάνουμε το θέλημα του πειρασμού που θέλει να μην διορθωνόμαστε και να μένουμε αμετανόητοι όμηροί του.

Οι αμαρτίες δεν χωρίζονται σε μικρές ή μεγάλες, δεν υπολογίζονται σε πολλές ή λίγες, δεν χαρακτηρίζονται σε καθημερινές και σπάνιες. Υπάρχουν τα «θανάσιμα αμαρτήματα», όλα όμως μπορούν να αποκτήσουν ίδια πνευματική βαρύτητα αν δε τα εναποθέσουμε έγκαιρα στο πετραχήλι του εξομολόγου. Μπορεί ν’ αμαρτήσουμε αρκετές φορές (εβδομήντα επτά λέει η Γραφή ως ενδεικτικό αριθμητικό παράδειγμα), σημασία έχει η εμμονή να μην έρθει.

Ποια είναι τ’ αμαρτήματα; Ο Δεκάλογος είναι ο άριστος οδηγός καλής συμπεριφοράς και σχέσης με Θεό, συνανθρώπους, υλικών αγαθών κ.ά. Είναι τέλειος τρόπος διαβίωσης και συμβίωσης, καθώς τον τηρούμε και τον αναγνωρίζουμε ως κανόνα πίστης και δράσης. Η παρεκτροπή συνιστά αμαρτία και απαιτεί εξομολόγηση, ως μόνο σωτήριο τρόπο για αναγέννηση, αφορμή για ανανέωση και ευκαιρία για βελτίωση. Επειδή μπορεί να επαναλαμβάνονται οι αυτές αμαρτίες, μην απογοητευόμαστε. Πρέπει να εντατικοποιήσουμε τον αγώνα μας, ίσως ο μέχρι τώρα δεν ήταν και ο καλύτερος.

Οι πρωτόπλαστοι Αδάμ και Εύα είναι οι πρώτοι αμαρτωλοί, παράκουσαν την εντολή του Θεού, εκδιώχθηκαν από τον Παράδεισο αν και ήταν δικός τους. Γνήσιοι απόγονοί τους είμαστε όλοι εμείς. Έχουμε όμως ένα σημαντικό προνόμιο: να μετανιώσουμε! Δεν τους απέπεμψε ο Κύριος επειδή αμάρτησαν, αλλ’ επειδή έψαχναν δικαιολογίες  -και μάλιστα φτηνές- για την παρακοή στο θέλημά Του.

Πρέπει βέβαια να υπολογίζουμε και τους εξής παράγοντες: ναι μεν υπάρχει η μακροθυμία του Θεού, υπάρχει όμως και παιδαγωγία για  διόρθωση αμαρτιών και επανόρθωση σφαλμάτων. Αυτό σημαίνει ότι η εξομολόγηση ίσως να μην καταλήξει πάντα στην άμεση άφεση, αλλά στην υπό όρο συγχώρεση και την επιβολή κάποιου κανόνα. Υπάρχουν περιπτώσεις που είναι σοβαρές, που κρύβουν παθογένεια ισχυρή και που χρειάζονται δραστικά μέτρα. Ίσως φανούν σκληρά αυτά που θα πει ο εξομολογητής∙ και ο γιατρός όμως δεν μας λέει πάντα αυτά που θέλουμε να ακούμε. Για να σώσουμε την ψυχή μας ίσως ακούσουμε πικρές κουβέντες και συμβουλές. Πρέπει να το σκεφτούμε σοβαρά. Σ’ αντίθετη περίπτωση θα διολισθαίνουμε διαρκώς. Απομένει η προσέλευση μας στην εξομολόγηση με ειλικρίνεια. Θα ανανεώσουμε εκεί το Βάπτισμά μας, την πίστη μας στον Χριστό∙ την θέση μας στην Εκκλησία Του και την σχέση μας με τον περίγυρό μας.

Όσο θα ψαχνόμαστε μεταξύ αμνηστίας και αμνησίας και δεν καταφεύγουμε στην συντριβή της αναγνώρισης των σφαλμάτων και στην ταπείνωση της ανάληψης αγώνα να μην επαναληφθούν∙ τόσο θα ζούμε μοιραία την κόλασή μας. Δεν θα βλέπουμε τον Θεό και τα θαυμαστά Του, όχι γιατί θα μας κρύβεται Εκείνος, αλλά γιατί μας ανακόπτουν την θέα Του τα έργα μας, ο τείχος του εγωισμού, το εμπόδιο της δικαιολογίας και τα σύννεφα της εγωλατρείας.