Tου Χριστόφορου Τριάντη*
Η κρίση της παιδείας δεν είναι κάτι απομονωμένο, έχει τις αρχές της στη γενικότερη παρακμή της μόρφωσης και του πολιτισμού. Τα τελευταία πενήντα χρόνια η ημιμόρφωση κυριαρχεί, παρακάμπτοντας εντελώς την ουσία των μορφωτικών αγαθών. Αυτή η διαμορφωθείσα «πνευματική κατάσταση» είναι συνεχώς παρούσα στις εκπαιδευτικές – κοινωνικές δομές, επειδή «ευνοείται» και από την πολτοποιημένη κοινωνία. Έχει εμποτίσει το εκπαιδευτικό σύστημα και έχει κυριαρχήσει στο υπάρχον πολιτιστικό οικοδόμημα, το οποίο αποκρυσταλλώθηκε με βάση τις «αξίες» της καλλιέργειας.
Καταρχήν, o πνευματικός πολιτισμός ονομάζεται γενικώς κουλτούρα. Tαυτίζεται με τα ανώτερα πνευματικά και πολιτιστικά αγαθά. Όμως, στη νεώτερη ιστορία αυτά τ’ αγαθά έμειναν προνόμιο της άρχουσας τάξης. Το απαιτούσε η κατάσταση και η εφαρμοζόμενη πολιτική. Η παγίωση τέτοιων πεποιθήσεων είχε ως αποτέλεσμα να αυτονομηθεί η κουλτούρα και να μη γίνει προσιτή στις υπόλοιπες κοινωνικές ομάδες. Από την άλλη, τα επαναστατικά κινήματα δεν μπόρεσαν να πραγματοποιήσουν το όραμα ενός πολιτισμού για όλους. Απέτυχαν, έστω κι αν σε κάποιες περιπτώσεις έγιναν προσπάθειες για μόρφωση των λαών......
Φυσικά, ούτε η αστική κοινωνία (ιστορικά) επέδειξε ιδιαίτερη προθυμία για ουσιαστική ενσωμάτωση των πολιτιστικών αγαθών. Η τραγωδία του εθνικοσοσιαλισμού απέδειξε ότι η μόρφωση δεν εκπλήρωσε την αποστολή της. Οι Γερμανοί που είχαν γαλουχηθεί με τις αρχές του Χέγκελ και του Καντ, τη μουσική του Μπαχ και του Μπετόβεν, ήταν πρόθυμοι να υπερασπιστούν τις χιτλερικές θηριωδίες.
Τα τελευταία χρόνια έχουμε συνεχείς πολεμικές συγκρούσεις, αύξηση των εξοπλισμών και παραγωγή νέων εξελιγμένων οπλικών συστημάτων. Όλα αυτά αποδεικνύουν ότι ο κόσμος δεν οδεύει στη συναδέλφωση, αλλά στην αποδιοργάνωσή του. Τα πνευματικά αγαθά είναι εκτός πραγματικότητας τού κόσμου τούτου και η απουσία τους συντελεί στον παγκόσμιο ανορθολογισμό, στην υποβάθμιση τού νοήματος της ζωής.
Ο φιλόσοφος Τ. Αντόρνο στη δεκαετία του ’60 δημοσίευσε το έργο του «Θεωρία της ημιμόρφωσης», περιγράφοντας όχι ένα «χρονικό» φαινόμενο, αλλά μια γενικευμένη κίνηση που αφορά τη μόρφωση, την ίδια την καλλιέργεια. Το ίδιο θέμα (με ποιητικό τρόπο) έθιξε ο ποιητής Ο. Ελύτης σ’ ένα κείμενό του, στα τέλη της δεκαετίας του ’70 (Δημόσια και Ιδιωτικά, εκδόσεις Ίκαρος).
Τι είναι λοιπόν η ημιμόρφωση; Σίγουρα δεν είναι το ίδιο με την ημιμάθεια. Η ημιμάθεια συσχετίζεται αποσπασματικά με τη μόρφωση και την κοινωνική εξέλιξη. Αντίθετα, η ημιμόρφωση αφορά τον πυρήνα της παιδείας, όπως αυτή διαμορφώνεται στο σύνολο του «αναπτυγμένου» κόσμου, από το 1950 και εξής .
Είναι σημαντική η παρατήρηση: ότι στο παρελθόν η μόρφωση θεωρούνταν προνόμιο των λίγων. Η διαδικασία αυτή όντως είχε και ταξικό χαρακτήρα, θα μπορούσαμε να πούμε σε μεγάλο βαθμό. Στη συνέχεια και όπως προχωρούσε η δυτική κοινωνία (το σύνολο του δυτικού κόσμου) στην οριστική καπιταλιστική της μορφή, η μόρφωση ταυτίστηκε αποκλειστικά με την εκπαίδευση. Δόθηκε η δυνατότητα σε μεγαλύτερο αριθμό πολιτών, (από το σύνολο των κοινωνικών τάξεων) να ανελιχθούν κοινωνικά, δια μέσου της παιδείας. Μικροαστικά στρώματα κινήθηκαν – ως έναν βαθμό- προς αυτήν την κατεύθυνση. Επιπρόσθετα, η μεσαία τάξη τα έδωσε όλα προκείμενου να ανελιχτεί κοινωνικά και οικονομικά (πάλι μέσα από τη διαδικασία παιδείας – εκπαίδευσης ).
Το ουσιώδες, βέβαια, παρέμενε η κίνηση τής κοινωνίας προς την προοδευτική ολοκλήρωση. Όχι να οδηγηθεί μεσσιανικά προς το τέλος της ιστορίας,όπως πίστευαν οι μαρξιστές, αλλά να γίνει ελεύθερη και δίκαιη. Το υποτιθέμενο πολιτιστικό οικοδόμημα που προέκυπτε, μέσα από αυτήν την κινητικότητα, έπρεπε να είναι δημιουργικό, ελεύθερο και καθημερινά επαναστατικό. Δυστυχώς όμως, η απάντηση είναι πως τίποτα απ’ όλα αυτά δεν πραγματοποιήθηκε ! Οι κυρίαρχες ελίτ – όπως τους αρέσει να αυτοδιαφημίζονται - προκάλεσαν τη συντηρητικοποίηση της κοινωνίας. Απλοποίησαν όσο το δυνατόν περισσότερο τα αγαθά της μόρφωσης, για να υπάρξει ένα δήθεν άνοιγμα στην κοινωνία. Το αποτέλεσμα ήταν ότι το σύνολο των έργων της μουσικής, της ποίησης, της ζωγραφικής, των τεχνών, γενικότερα, «δόθηκαν» αποσπασματικά και αποκομμένα από τους δημιουργούς τους. Η πολιτιστική βιομηχανία στήθηκε για να προβάλει στη μάζα τέτοια «πολιτιστικά αποτελέσματα», προσιτά στους πολλούς. Το ίδιο συνέβη και με τα ιστορικά πρόσωπα και την προσφορά τους στην ιστορία. Απογυμνώθηκαν από το έργο τους και καταχωρήθηκαν στα βιβλία ως «κάποια ονόματα». Η συμβολή τους για έναν ελεύθερο κόσμο ήταν νεφελώδης και απροσδιόριστη.
Η ημιμόρφωση στηρίχτηκε στην «απομόνωση» τής –πραγματικής- μόρφωσης. Δηλαδή, φόρτωσε με υπερβολικά βαρύ περιεχόμενο την κουλτούρα. Ό,τι ήταν λοιπόν, κουλτουριάρικο, αυτομάτως γινόταν απόμακρο και ακαταλαβίστικο. Αυτός ήταν ο ένας πυλώνας. Ο λαός είχε ανάγκη την εκλαΐκευση των μορφωτικών αγαθών, για να μπορεί να τα καρπώνεται με ικανοποιητικό τρόπο. Οι Αμερικανοί ευτέλισαν μουσικά δημιουργήματα αιώνων, προσφέροντάς τα με τη μορφή ελαφρών στιχουργημάτων. Με στόχο το κέρδος, οργάνωσαν ολόκληρη «πολιτιστική» βιομηχανία, προσανατολισμένη στο όφελος, που θα έφερναν τα κάθε είδους φθηνά πολιτιστικά δημιουργήματα.
Έτσι, η ημιμόρφωση είχε συντελεστεί στο όνομα της διατήρησης της κοινωνίας σε συνεχή αλλοτρίωση. Αυτή η αλλοτρίωση επιτεύχθηκε αποκλειστικά με τη διάσπαση της μόρφωσης σε κομμάτια. Αν ήταν ένα ενιαίο σύνολο, υπήρχε η δυνατότητα να κινηθεί η κοινωνία προς την πρόοδο. Αν απ’ την άλλη κομματιαζόταν, η κατάσταση θα παρέμενε η ίδια και η ημιμόρφωση κυρίαρχη.Το σύνολο των ανθρώπων θεωρεί τη μόρφωση -αποκλειστικά - ως το εφαλτήριο για να βρει μια εργασία, μέσα σ’ ένα περιβάλλον μεταβαλλόμενο, αλλά βαθιά στερεοποιημένο. Τα άτομα δεν αναζητούν το νόημα της ζωής, τον σκοπό που έχει η ύπαρξή τους μέσα στο κοινωνικό γίγνεσθαι, αλλά την εύκολη βιωτή και την παρακολούθηση τής καπιταλιστικής ευδαιμονίας, έστω και απ’ την κλειδαρότρυπα.
Ένα ακόμα, όπλο για την «επιτυχία» της ημιμόρφωσης είναι (πέρα από την εκλαΐκευση) και ο συναισθηματισμός που ντύνονται τα πολιτιστικά αγαθά. Οδηγούνται οι άνθρωποι σε θαυμασμό των βεβαιοτήτων. Το πιο ρηξικέλευθο που μπορούν να κάνουν, είναι η ενασχόλησή τους με την αστρολογία, ως ενατένιση του δολοφονημένου μεταφυσικού κόσμου.
Η απόρριψη της μόρφωσης οδηγεί σε έναν συντηρητισμό που είναι συνδεδεμένος με τον συλλογικό ναρκισσισμό. Δηλαδή, οτιδήποτε βαρύ αφορά ελαχίστους , ενώ οι πολλοί (το σύνολο) μπορούν να διακρίνουν το χρήσιμο και να το κρατάνε. Ακολουθεί ο μονόδρομος: από τον συλλογικό ναρκισσισμό, στην πλήρη εξατομίκευση. Μόνοι αντίπαλοι οι κινούμενοι εκτός των εκπαιδευτικών κοινοτοπιών. Η συμμέτοχη στην εκπαιδευτική διαδικασία εγγυάται τα προνόμια, ώστε να σταθούν ενεργά τα μέλη, με τους ιδίους βέβαια αυστηρούς διαχωρισμούς. Γιατί κακά τα ψέματα οι ημιμορφωμένοι, αυτό που επιτυγχάνουν είναι να αφήνουν την κοινωνία να ρυθμίζεται από οικονομίστιτικες λογικές ή πρακτικές εναντίον της μνήμης και της τέχνης.
Παράλληλα, συντελείται και επιτυγχάνεται ο κομφορμισμός και ο εκπαιδευτικός σχολαστικισμός. Ο τύπος ενδιαφέρει, παρά η ουσία. Στο κάτω κάτω οι επίσημοι φορείς της πολιτείας που είναι επιφορτισμένοι με τη μόρφωση, ακολουθούν συγκεκριμένα φορμαλιστικά παιδαγωγικά μοντέλα . Αυτά καταφέρνουν να καταστρέψουν την ολότητα, τη φαντασία, την εξυπνάδα. Πληγώνουν τα «βαριά» κουλτουριάρικα πράγματα .
Ο κυνισμός των απλών ανθρώπων έρχεται ως επιστέγασμα τής ημιμόρφωσης. Αυτοί καμαρώνουν που δεν αντιλαμβάνονται τη διαφορά ενός ποιητή από έναν τραπεζίτη. Ο ένας δημιουργεί γενικώς και νεφελωδώς, αλλά ο άλλος δημιουργεί περισσότερο, αφού μπορεί να βγάζει χρήματα και μάλιστα πολλά . Το χειρότερο για τον «ημιμορφωμένο» πολίτη είναι το γεγονός ότι θεωρεί τη θέση του (τη μικροαστική) ως απόλυτα δικαιολογημένη. Απολαμβάνει αυτά τα αγαθά που είναι εύκολα, τα άλλα είναι ακαταλαβίστικα. Πιστεύει ότι επίτηδες είναι δύσκολα, γιατί δεν έχουν άμεσο όφελος και οδηγούν τον άνθρωπο στην απομόνωση. Βέβαια, συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο . Ο ημιμορφωμένος αισθάνεται έξω από το κοινωνικό σύνολο, επειδή λειτουργεί καθαρά με αποσπασματικό τρόπο. Η ολότητα τής μόρφωσης οδηγεί στην κοινωνία, μειώνει τις αποστάσεις ανάμεσα στα άτομα.
Στην κυριολεξία λοιπόν, η παιδαγωγική τυποποίηση αφαιρεί την πλατειά μόρφωση και ευνοεί την αλλοτριωμένη εκπαίδευση. Δεν είναι τυχαίο το παράδειγμα που ίσχυε παλιότερα και αποτελούσε τη σταθερή βάση αρχών. Το εκπαιδευτικό σύστημα παλιότερα «ανάγκαζε τους μαθητές να αποστηθίζουν ολόκληρα κομμάτια λογοτεχνικών έργων και ποιημάτων. Η αποστήθιση φαινόταν ψυχοφθόρα, έδινε όμως τη δυνατότητα να μην ξεχνούν οι μαθητές, να έχουν ένα πηδάλιο κίνησης , δημιουργίας και την αίσθηση ότι ανήκουν σε μια κοινωνία. Γνώριζαν τους μεγάλους ποιητές της πατρίδας, όχι ως τμήματα κάποιας βαθμολογικής κλίμακας, αλλά ως σταθερές αξίες πατριωτισμού και καλλιέργειας.
Σήμερα, συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο, διότι θεωρείται αντιπαιδαγωγικό να κουράζονται οι μαθητές εξαιτίας της «στείρας αποστήθισης». Μεγάλες αλήθειες που οδηγούν σε μεγαλοπρεπή ψεύδη. Ας αφήσουμε τους νέους να βουλιάζουν στην αφασιακή νοοτροπία του ιντερνέτ και των κινητών τηλεφώνων. Κατεβάστε τις πληροφορίες, συνδέστε τες, παρουσιάστε τες στους δάσκαλους. Την άλλη μέρα ξεχάστε τα πάντα. Πάνω απ’ όλα οι συγκεκριμένες πληροφορίες έχουν – σχεδόν –πάντα ημερομηνία λήξης. Ούτως ή άλλως η βιομηχανία των «πολιτιστικών» θεαμάτων έχει φροντίσει και θα φροντίσει για υποκατάστατα . Η πραγματική ζωή μπορεί να περιμένει! Ζήτω η τυποποίηση και ο τεχνοκρατικός προσδιορισμός των πάντων.
Ο διαχωρισμός της μόρφωσης σε πνευματική – πολιτιστική και επιστημονική τεχνοκρατική σκόπιμα έχει γίνει μόνο και μόνο για να απομονωθεί το πραγματικό μήνυμα της μόρφωσης. Έτσι οι πολίτες μένουν διχασμένοι και εύκολα χειραγωγούμενοι.
*Ο Χριστόφορος Τριάντης υπηρετεί στη δημόσια εκπαίδευση από το 1998. Είναι από τη Μαχαιρά Ξηρομέρου, Ακαρνανίας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Τι λες γι αυτό αγαπητό Ξηρόμερο