Bεντούζες: Από τον Ιπποκράτη στις λαϊκές γιάτρισσες… ως σήμερα

Λαϊκή Ιατρική

Bεντούζες: Από τον Ιπποκράτη στις λαϊκές γιάτρισσες… ως σήμερα 

Γράφει:  η δρ. Μαρία  Νίκου Αγγέλη

«Να σ’ κόψω βεντούζες να γένεις περδίκι!»

    Παρακολούθησα πρόσφατα στην Ερτ1 μερικά ντοκιμαντέρ Γαλλικής παραγωγής : « Ιατρική και Λαϊκές παραδόσεις». Σ’ αυτή τη  σειρά προβάλλονται η λαϊκή ιατρική και τα γιατροσόφια  διαφόρων λαών…

      Με αφορμή αυτά ήρθαν στη θύμησή μου λαϊκές θεραπείες που εφάρμοζαν λαϊκοί γιατροί και γιάτρισσες στην ιδιαίτερη πατρίδα μου, το Ξηρόμερο Αιτωλοακαρνανίας. 

     Σε κάθε χωριό του Ξηρομέρου, αλλά και της Ελλάδας γενικότερα μέχρι και τον 20ο αι. υπήρχαν πρακτικοί γιατροί που θεράπευαν με τον τρόπο τους διάφορες παθήσεις: κρύωμα, κοιλόπονο, πονοκέφαλο, πονόδοντο, κατάγματα, πόνο στη μέση… και κάθε πόνο…

   Δεν θα  αναφέρω όλες αυτές τις θεραπείες και τα γιατροσόφια.(Κάποια άλλη φορά θα αναφέρω και άλλες πρακτικές θεραπείες1).

 Θα αναφέρω μόνο ένα θεραπευτικό τρόπο αρκετά διαδεδομένο για τα θετικά του αποτελέσματα στις περιπτώσεις κρυολογήματος: 

τις βεντούζες.

Ιστορική αναδρομή: Η θεραπεία με βεντούζες είναι μια παραδοσιακή πρακτική που εφαρμόζεται από την αρχαιότητα σ’ όλους τους πολιτισμούς μεταξύ των οποίων η Ελλάδα και η Κίνα.

   Ο Ιπποκράτης (460-377π.Χ.), ο πατέρας της ιατρικής, συνιστά τις  βεντούζες για την αντιμετώπιση της στηθάγχης, των γυναικολογικών προβλημάτων και προτείνει να είναι μικρές, κωνικές και ελαφριές…

    Βεντούζες χρησιμοποιήθηκαν κατ’ αρχήν κεράτινες (από κέρατα ζώων), μεταλλικές, πήλινες και αργότερα γυάλινες. Έχουν βρεθεί βεντούζες από την αρχαιότητα καθώς και «σπαθομήλη», εργαλείο για τις κοφτές βεντούζες.

    Από τότε μέχρι σήμερα συνεχίζεται η χρήση τους. Εφαρμόζεται κυρίως στην επαρχία από έμπειρους πρακτικούς γιατρούς και γιάτρισσες…

Υλικά και τεχνική: δύο τρία ειδικά ποτήρια, ένα πιρούνι, βαμβάκι, οινόπνευμα και αναπτήρας ή σπίρτα. Αυτά είναι τα απλά υλικά που χρησιμοποιούνται για τις βεντούζες.

Υπάρχουν δύο είδη βεντουζών: α) Οι απλές βεντούζες ή «ανεμιστές» για να χρησιμοποιήσω τη λαϊκή έκφραση των γυναικών του Ξηρομέρου. β) Οι αιματηρές ή «κοφτές» βεντούζες επίσης κατά τη λαϊκή έκφραση.

    Θα περιγράψω στη συνέχεια την τεχνική που ακολουθούσαν οι γυναίκες του χωριού μου:

      Η γιάτρισσα τύλιγε το βαμβάκι στο πιρούνι, έβρεχε με λίγο οινόπνευμα και το άναβε με τον αναπτήρα. Αυτό το αναμμένο πιρούνι το  έβαζε για λίγο στο εσωτερικό του ποτηριού-βεντούζας και αμέσως μετά το τοποθετούσε στην πλάτη του ασθενή.

     Τότε το δέρμα απορροφάται προς τα πάνω στο γυάλινο ποτήρι σχηματίζοντας ένα ημικυκλικό, κόκκινο όγκο. Έτσι εναλλάσσοντας το ένα ποτήρι μετά το άλλο με την ίδια τεχνική καταπολεμούσαν οι γυναίκες το κρύωμα συνήθως, αλλά και τους μυϊκούς πόνους, «τους σφάχτες», όπως λέγανε χαρακτηριστικά. Όταν αφαιρείται το ποτήρι μένει ένα κόκκινο κυκλικό σημάδι στο δέρμα, το οποίο φεύγει μετά από λίγες μέρες. 

   Αυτή η διαδικασία ακολουθείται για την πρώτη περίπτωση: τις απλές βεντούζες.

    Στη δεύτερη περίπτωση η διαδικασία που ανέφερα ολοκληρώνεται με ένα ξυραφάκι.  Με το ξυραφάκι χαράζονται μικρές χαρακιές στην πλάτη του ασθενή. 

     Πάνω στις  χαρακιές κολλούσαν για λίγα λεπτά ξανά τις βεντούζες. Τότε τα ποτήρια απορροφούσαν αίμα, «για να ξεθυμάνει το κρύωμα», όπως έλεγαν οι γιάτρισσες. 

     Από το πόσο σκούρο ήταν το αίμα οι γυναίκες συμπέραιναν πόσο πολύ κρύο είχε «αρπάξει» ο άρρωστος. Με τις «κοφτές» πίστευαν ότι ξεθύμαινε νωρίτερα το κρύο και θεραπευόταν γρήγορα ο άρρωστος. Βεβαίως αυτή η περίπτωση νομίζω ότι ήταν λίγο επώδυνη, αλλά, καθώς έλεγαν, είχε θεραπευτικά αποτελέσματα.

      Ο λαϊκός λόγος των γυναικών του Ξηρομέρου, που παραθέτω στο τοπικό ιδίωμα: «να σ’ κόψου βιντούζις να γένεις πιρδίκι!»2 είναι δηλωτικός της πίστης τους στο πολύ θετικό αποτέλεσμα των «κοφτών» βεντουζών. Σ’ αυτό το θετικό αποτέλεσμα πιστεύουν φυσικά και οι άρρωστοι, οι οποίοι αποδέχονται αυτή τη θεραπευτική πρακτική.

   Οι γυναίκες που αναλάμβαναν την εφαρμογή των βεντουζών είχαν την εμπειρία και τη δεξιότητα ώστε να αποφεύγονται ο κίνδυνος εγκαύματος του αρρώστου ή κάποιο ατύχημα από απροσεξία. Σπανιότατα συνέβαιναν τέτοια ατυχήματα.

      Προσωπικά έχω την εμπειρία των απλών βεντουζών και βέβαια των εντριβών με οινόπνευμα, που ήταν συνηθισμένη αντιμετώπιση του κρυολογήματος για παιδιά.

      Η ανάμνηση «των κοφτών» βεντουζών και το αίμα στα γυάλινα ποτήρια είναι μια φοβερή και ανατριχιαστική εικόνα που έχω συγκρατήσει από τα παιδικά μου χρόνια. Και τώρα που τα καταγράφω προσπαθώ να απωθήσω αυτή την εικόνα… 

       Μου άρεσε όμως ο ήχος του «βεντουζαρίσματος» καθώς τα επιδέξια χέρια της γυναίκας κολλούσαν τα ποτήρια στην πλάτη του αρρώστου. Είχε μια μουσικότητα… 

 Ο Ξηρομερίτης Πρύτανης της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών, Πάνος Χαραλάμπους έχει καταγράψει και αξιοποιήσει αυτούς τους ήχους…

Η σημερινή χρήση και εξέλιξη:

    Ο  Ιπποκράτης, νομίζω, θα ήταν πολύ χαρούμενος, αν έβλεπε ότι για αιώνες η χρήση των βεντουζών συνεχίστηκε στη λαϊκή ιατρική και πως οι γυναίκες στην αγροτική κοινωνία εφαρμόζουν μέχρι σήμερα αυτή την πρακτική! 

    Οι βεντούζες σε εξελιγμένη μορφή και τεχνική στην εποχή μας ασκούνται από φυσιοθεραπευτές και ειδικευμένους επιστήμονες.

   Ο Μάικλ Φέλπς, ο Αμερικανός πρωταθλητής και ολυμπιονίκης της κολύμβησης στους Ολυμπιακούς αγώνες του Ρίο(2016), είχε εμφανή σημάδια από βεντούζες στο σώμα του. Ακούσαμε τότε διάφορα σχόλια για «ντοπάρισμα» με βεντούζες! Οι βεντούζες του εξασφάλισαν καλύτερη αιμάτωση των μυών του όπως διαβάσαμε σχετικά εκείνη την περίοδο…

Μια άλλη χρήση: οι βεντούζες, τα ειδικά ποτήρια από χοντρό γυαλί που τα είχαν φυλαγμένα οι μανάδες ή οι γιαγιάδες στο χωριό για ιατρική χρήση, μπορεί να χρησιμοποιηθούν από τις κόρες  και τις εγγονές  σήμερα και ως διακοσμητικά στοιχεία.

   Ένα απλό κεράκι μέσα σ’ αυτά μπορεί να φωτίσει ρομαντικά μια γωνιά του χώρου μας …  Και  της μνήμης μας…

    Η κόρη μου Μαρίνα ασχολείται πολύ με τη διακόσμηση του σπιτιού. (Ευτυχώς, γιατί εγώ δεν το’χω με τη διακόσμηση χώρου). Αξιοποιεί κάποιες φορές και τις απλές βεντούζες της γιαγιάς, δημιουργώντας μια ζεστή εικόνα. Τη μοιράζομαι μαζί σας…

Σημειώσεις 

1: Στο βιβλίο: Αγγέλη Μαρία, Νάκου Δήμητρα: Τεχνίτες, πραματευτάδες και επαγγέλματα που χάθηκαν ή χάνονται…, έκδοση Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Αιτωλοακαρνανίας 1999, γίνεται αναφορά σε πρακτικούς γιατρούς, μαμές κλπ.

2: Η φράση «γίνομαι περδίκι» σημαίνει: γιατρεύομαι, αναρρώνω από κάποια αρρώστια και αποκτώ σφριγηλότητα και ευκινησία σαν το μικρό της πέρδικας!