Μαρία Ν. Αγγέλη : Το υφαντό σακούλι του τσοπάνη και του αγρότη…

Το υφαντό σακούλι του τσοπάνη και του αγρότη…

Γράφει η δρ Μαρία Ν. Αγγέλη 

e-mail: agelimaria@yahoo.gr 

 

      Σακούλι: Αντικείμενο καθημερινής χρήσης για αγρότες και κτηνοτρόφους. Είναι μικρός σάκος από μάλλινο ύφασμα σε διάφορα χρώματα, συνήθως μαύρο και κόκκινο. Κρεμιέται από πλεχτό σχοινί που στερεώνεται στα δυο άκρα του στομίου και ονομάζεται σακουλόσκοινο, «σακλόσκοινο» στο ξηρομερίτικο ιδίωμα. Μέσα στο σακούλι μετέφεραν  οι τσοπάνηδες και oι αγρότες το ψωμί και τα λιτά τρόφιμα, τυρί, ντομάτες, κρεμμύδια κ.ά.

Οι τσοπάνηδες επιπλέον μετέφεραν τον τυρολόγο⁽¹⁾ με το τυρί, τα πρυοβολικά⁽²⁾ για το άναμμα φωτιάς, την καπνοσακούλα για κάπνισμα, το σουγιά, ένα μικρό χατζάρι, εργαλεία για πελέκημα ξύλων κ.ά.

"(1.)Τυρολόγος

 Μικρός σάκος από δέρμα μικρού κατσικιού ή αρνιού. Γινόταν ειδική επεξεργασία από τον τσοπάνη για να το χρησιμοποιήσει για το τυρί του. Το τυρί και το ψωμί αποτελούσαν την καθημερινή διατροφή του κατά τη βόσκηση του κοπαδιού. Μόνο το βράδυ έτρωγε μαγειρεμένο φαγητό που του έφερνε η γυναίκα του.

(2.)Πρυοβολικά

Τα πρυοβολικά του τσοπάνη: πρυόβολος, ίσκα, στουρνάρι. Αυτά τα πρωτόγονα μέσα τα χρησιμοποίησαν οι άνθρωποι για το άναμμα φωτιάς μέχρι και το πρώτο μισό του εικοστού αιώνα… Μετά τα πρυοβόλια εκτοπίστηκαν.(Βλέπετε: Μ. Αγγέλη, «Ο πυροβόλος του Καζαντζάκη και ο πρυόβολος  του Πατέρα…», https://xiromeronews.blogspot.com/2020/04/blog-post_10.html)."

 Διατηρώ στη μνήμη μου το σακούλι του τσοπάνη πατέρα κάποια καλοκαίρια. Τότε που το κατέβαζε από τον ώμο του, όταν επέστρεφε από τη βόσκηση, και έβγαζε από μέσα μερικά σύκα ή αχλάδια, «απίδια». Ήταν  ευχάριστη έκπληξη για μας τα παιδιά …

Η ύφανση του υφάσματος για την κατασκευή των σακουλιών γινόταν στον αργαλειό από τις γυναίκες... Υπήρχαν «πρόχειρα» και «καλά» σακούλια. Τα πρόχειρα με τον καιρό έχαναν το σχήμα και την ομορφιά τους, φθείρονταν και ξεχείλωναν, «σακούλιαζαν», όπως λέγανε. Γι’ αυτό μεταφορικά, όταν ένα φόρεμα από την πολλή χρήση χάνει τη φόρμα του και την καλή εφαρμογή του λένε: «σακούλιασε»! Τα καλά σακούλια χρησίμευαν για την αγορά προϊόντων στο κοντινό εμπορικό κέντρο. Ήταν σαν τσάντες της εποχής για ψώνια. Από την καλή ύφανσή τους διακρινόταν η νοικοκυροσύνη της γυναίκας. Γι’ αυτό η κάθε νοικοκυρά φρόντιζε να έχει περιποιημένα και καθαρά σακούλια.

Υφαντό σακούλι καθημερινής χρήσης. Φωτο: Μ. Αγγέλη

Η Πανωραία, ξηρομερίτισσα γυναίκα, αφηγείται σχετικά: «Μια γυναίκα έγνεθε το μαλλί «κατεβατό», στριφτό κι αυτό, σαν την κάπα. Το στιμόνι τώρα δεν θυμάμαι, αν ήτανε μάλλινο ή ευρωπαϊκό το ’λεγαμε τότε. Γράψτο βαμπακερό. Το υφάδι ήταν μάλλινο. Το βάφανε κόκκινο και μαύρο. Και το σακλόσκοινο το ’πλεκαν τελευταία αυτό σαν πλεξίδα. Μισό κόκκινο μισό μαύρο και το ’πλεκαν. Στον αργαλειό κανόνιζανε οι γυναίκες τι φάρδος θα δώσνε. Το ίδιο και στα σακιά που πάηναμε στο μύλο τότε.

Μοναχά ο τσοπάνος είχε; Όλοι. Και στην πόλη πάηναμε με το σακούλι. Πού να τα ’βαναμε τα πράματα; «Πάρε και σακούλι», έλεγε η μάνα μ’ τ’ πατέρα μ,’ να μας φέρεις τα πράματα. Έπρεπε νάχεις το καλύτερο σακούλι, το καλύτερο σακί!

Το νοικοκυριό του το ’δειχνε ο καθένας ανάλογα με αυτό που κράταγε. Από μοναχή τ’ς η νοικοκυρά ήθελε να ’χει καθαρά σακιά να στείλει στο μύλο, να βάλει τ’ αλεύρι. Το ίδιο και σακούλια.

Χάλαγε το σακούλι; Ακόμα και για το βελανίδι το ’βαναμε εκεί. Μάζωναμε βελανίδι στο σακούλι μας. Τι λες παιδί μ’.

Μας σήκωνε η μάνα μ’ 3 η ώρα με το λυχνάρ,’ με τις βελόνες να πλέξουμε φανέλες και τσουράπια. Εγώ είχα φκιάξει με βελόνες φουστάνι μάλλινο. Πολύ ωραίο. Τσουράπια των ανδρών και δικά μας. Πού να ’βρισκαμε κάλτσες;

Κάπου έχω ακόμα ένα σακούλι. Είχα σακούλια προίκα. Το ’60 είχε ξυπνήσει ο κόσμος. Η δεκαετία του ’40 με ’50 ήτανε πολλή φτώχεια ο κόσμος. Όποιος είχε ζωντανά ήτανε ζωντανός. Δεν είχανε πίτουρα ο κόσμος να φκιάσνε…».

Η προφορική αφήγηση που «ακούσαμε» αναφέρεται στην κατασκευή, στη χρήση και τη σημασία του σακουλιού στην αγροτική κοινωνία…

Παροιμία: «Φασούλι το φασούλι γεμίζει το σακούλι». Η πολύ γνωστή παροιμία αναφέρεται στην αποταμίευση που πρέπει να κάνει ο άνθρωπος.

Θα κλείσω με τους στίχους του Νάνου Βαλαωρίτη:

ΣΕ ΤΙ ΧΡΗΣΙΜΕΥΟΥΝ ΤΑ ΒΕΓΓΑΛΙΚΑ

Σε τι χρησιμεύουν οι ηδονές αφού τελειώνουν;

     Έχω μια σκέψη που τη φυλάω σ’ ένα σακούλι

-Φασούλι το φασούλι

Γεμίζει το σακούλι, δε λένε;[…]