Λεωνίδας Καβάκος, συνέντευξη : «Ποιοι και γιατί μας εξαπάτησαν»

Προσηλωμένος κατά τη διάρκεια συναυλίας του στη Νέα Υόρκη 

 Καταιγιστικός ο διεθνούς φήμης μουσικός εξηγεί στο Protagon γιατί δεν θα έπαιρνε επιτελική θέση σε δημόσιο οργανισμό στην παρούσα φάση, μιλά για το φαύλο συμβόλαιο με τον λαό, αναρωτιέται αν θα ανέβαζε το Εθνικό Θέατρο μια παράσταση για την Μαρφίν και αποκαλύπτει τα επόμενα σχέδιά του.

Ο Λεωνίδας Καβάκος δεν είναι από τους ανθρώπους που γελούν με ευκολία. Εκτός κι αν αρχίσεις μια κουβέντα μαζί του με την εξής ερώτηση: «Κύριε Καβάκο ξέρετε πως το όνομά σας ακούγεται για κάθε θέση πολιτιστικού φορέα που χηρεύει;». «Σοβαρά μιλάτε; Δεν το έχω αντιληφθεί αλλά είναι πολύ αστείο. Δεν μου έχει γίνει καμία πρόταση και το καλό που τους θέλω είναι να μην βρουν το θάρρος να μου την κάνουν. Δεν θα τους αρέσει η απάντηση. Δεν υπάρχει άνθρωπος που έχει μια επιτυχημένη και σοβαρή διεθνή παρουσία, που έχει καταφέρει μια πολυετή εδραίωση, ο οποίος γνωρίζει την ελληνική πραγματικότητα, σέβεται τον εαυτό του και θέλει να τον αποκαλεί σοβαρό κι ο οποίος θα ασχοληθεί με την ελληνική πραγματικότητα στην παρούσα στιγμή». 

Λίγο μετά την ανακοίνωση του Ιδρύματος Léonie Sonning της Δανίας ότι θα του απονεμηθεί το πολυπόθητο βραβείο της για το 2017 και λίγο πριν ανακοινωθεί ότι η Φιλαρμονική Ορχήστρα της Νέας Υόρκης τον υποδέχεται για την σεζόν 2016/2017 ως «Artist in Residence» (Φιλοξενούμενο Καλλιτέχνη), μιλήσαμε για όλα. Ο πλέον αναγνωρισμένος έλληνας βιολιστής έχοντας .....
πια την πείρα να κοντρολάρει και να μεθοδεύει τον τρόπο που μελετά, ξέρει να μετρά τις δυνάμεις του χτίζοντας μια σπουδαία καριέρα σε όλον τον κόσμο, να απολαμβάνει την στιγμή αλήθειας που χτίζει πάνω στη σκηνή των μεγαλύτερων λυρικών θεάτρων. Οταν όμως πρόκειται να ηχογραφήσει, τίποτα δεν συγκρίνεται με την απόλυτη αφοσίωση του στούντιο.

Στην διάθεσή του, οι εναλλαγές είναι πολλαπλές: Μιλά με την γνώριμη σπάνια ηρεμία του, με ενθουσιασμό για το δίσκο που μόλις ολοκλήρωσε, με ζεστασιά και θαυμασμό για τον σπουδαίο μαέστρο Βαλερί Γκεργκίεφ που του τηλεφωνεί και μας διακόπτει, με αγάπη και ευγνωμοσύνη για τον μπαμπά του που του χάρισε το πρώτο βιολί και χρησιμοποιεί τις πιο αιχμηρές εκφράσεις όταν η κουβέντα καταλήγει στο πολιτικό σκηνικό.

Εσείς, ο Γιάννης Κόκκος, ο Θόδωρος Κουρεντζής θα έλεγε κανείς πως αποτελείτε ευσεβή πόθο εκείνων που αναζητούν την εξιλέωση προκειμένου να ξεχάσει ο κόσμος τον τρόπο που χειρίζονται τον πολιτισμό. Ακούγονται φήμες πως σας έχουν γίνει προτάσεις για διάφορες θέσεις…
«Καλή επιτυχία εύχομαι σε όποιον δεχθεί, αλλά εγώ δεν έχω καμία επιθυμία να μπλέξω. Ο Κουρεντζής, για παράδειγμα, δεν ζει εδώ εγώ όμως που ζω και ξέρω πρόσωπα και συνθήκες δεν θα το τολμούσα. Ξέρετε, δεν κατοικώ στην Ελλάδα επειδή δεν μπορώ να κάνω αλλιώς. Είναι συνειδητή η επιλογή μου. Με τη χώρα μου με δένουν πολύ ισχυροί οικογενειακοί, πνευματικοί κι συναισθηματικοί λόγοι. Πραγματικά σε μια άλλη συνθήκη και στιγμή θα ήθελα να βοηθήσω με όποιο τρόπο μπορώ. Θα ήθελα να καταφέρω κάτι με το οποίο κάποιοι άνθρωποι θα χαίρονται. Ομως για να συμβεί αυτό, θα πρέπει κατ’ αρχήν το εγχείρημα να μην έχει αποτύχει πριν ακόμα το αναλάβω. Εκανα τέτοια λάθη νέος και θεωρώ τραγωδία να μην διδάσκεσαι από τα παθήματά σου».

Δεν μου εμπνέει κανένα σεβασμό ένας άνθρωπος που ως προϊστάμενος του πολιτισμού στη χώρα έχει δηλώσει κατά της αριστείας. Τι σιχτίρ μήνυμα να εισπράξω από αυτό; Εγώ προσπαθώ για το μέγιστο και δεν είμαι ποτέ ικανοποιημένος

Δεν αποτελεί δέλεαρ για έναν καλλιτέχνη η πιθανότητα διάκρισης σε επιτελικές θέσεις;
«Οχι διότι είμαστε τόσο υποανάπτυκτοι που κανείς δεν πείθεται ότι μπορεί να έχει σοβαρούς συνομιλητές σε οτιδήποτε ελέγχεται από το κράτος. Ακόμα κι ο πλέον άσχετος καταλαβαίνει ότι θα είναι έρμαιο των πολιτικών. Γιατί να μπλεχτώ με ένα μικροπολιτικό σύστημα λειτουργίας όταν αφενός έχω πολυεπίπεδες επαγγελματικές δεσμεύσεις σε όλον τον κόσμο οι οποίες εκτείνονται σε διάστημα δύο και τριών ετών, αφετέρου εκείνοι που κρατούν τον πολιτισμό στα χέρια τους δεν έχουν την παραμικρή σχέση με το αντικείμενο –για την ακρίβεια ποτέ δεν είχαν. Επίσης δεν μου εμπνέει κανένα σεβασμό ένας άνθρωπος που ως προϊστάμενος του πολιτισμού στη χώρα έχει δηλώσει κατά της αριστείας. Δεν συμβιβάζομαι, δεν συγχρονίζομαι, δεν συντονίζομαι ποτέ με όποιον εκφράζει κάτι τέτοιο. Πόσο μάλλον όταν απαξίωσε την αριστεία ως υπουργός Παιδείας και επιβραβεύτηκε από τον πρωθυπουργό με το χαρτοφυλάκιο του Πολιτισμού. Τι σιχτίρ μήνυμα να εισπράξω από αυτό; Εγώ προσπαθώ για το μέγιστο και δεν είμαι ποτέ ικανοποιημένος. Προσπαθώ για το άριστο χωρίς να ξέρω καν ποιο είναι. Και έρχεται ο κύριος χ, ψ να απαξιώσει το ιδανικό μου;».

Η ανάμειξη του κράτους, λοιπόν, καθιστά αδύνατη την απόφασή σας;
«Δεν είναι ανάμειξη, είναι εξάρτηση. Ολόκληρη η ύπαρξη του πολιτισμού –εξαιρώντας φυσικά το σπουδαίο έργο των Ιδρυμάτων- εξαρτάται από το κράτος. Δεν θα είχα πρόβλημα να είναι ένας οργανισμός κρατικός διότι παγκοσμίως υπάρχουν σπουδαία παραδείγματα. Αλλά εδώ, δεν μιλάμε για οποιοδήποτε κράτος αλλά για αυτό που έχει συνάψει ένα ψεύτικο κοινωνικό συμβόλαιο με τον λαό. Τα ψέματα έχουν κοντά ποδάρια, όπως λέει η λαϊκή σοφία. Θα σπάσει το φαύλο συμβόλαιο και όσο το συντομότερο, τόσο το καλύτερο. Η ζημιά είναι δεδομένη και πολυεπίπεδη, αλλά δεν θεωρώ το οικονομικό κόστος το σημαντικότερο από όλα. Το ηθικό κόστος από την εξαπάτηση είναι αυτό που δεν σου επιτρέπει να παλέψεις. Δεν έχει νόημα να μην αποδεχόμαστε την αλήθεια. Οσο περισσότερο προσπαθείς να παρατείνεις μια σαθρή σχέση, τόσο το απόστημα θα μεγαλώνει και το σπάσιμό του θα είναι εκρηκτικό, ανεξέλεγκτο και θα πονέσει περισσότερο. Υφιστάμεθα τις συνέπειες μιας εξαπάτησης που προκαλέσαμε εμείς. Η ψήφος δεν είναι δικαίωμα, όπως έχω ξαναπεί, είναι ευθύνη. Τώρα λοιπόν, είμαστε ενώπιον των ευθυνών μας, όπως εμείς τις προσδιορίσαμε. Επιτέλους ίσως ήρθε η στιγμή για τίμιες εξηγήσεις και ρεαλιστικές προσδοκίες».

Το λάθος στο Εθνικό ξεκινά στο ανέβασμα, το κατέβασμα είναι το αποτέλεσμα. Το κατέβασμα δείχνει σύγχυση και συνθηκολόγηση, το δε ανέβασμα πολιτικοποίηση της αξίας της ανθρώπινης ζωής. Θα τολμούσε να κάνει, για παράδειγμα, παράσταση για την υπόθεση της Μαρφίν;

Μήπως τώρα εσείς υπερβάλλετε με τις προσδοκίες. Τέτοιο έντιμο συμβόλαιο δεν έχουμε υπογράψει με τους πολιτικούς μας.
«Οντως, ποτέ. Με μία όμως σημαντική διαφορά: η κατάσταση πλέον δεν είναι στα χέρια μας. Τον μάγκα με τα χρήματα του άλλου δεν μπορούμε να τον κάνουμε πια και φάνηκε από τον τρόπο και την ταχύτητα με την οποία κατέρρευσαν οι υποσχέσεις. Εάν πλέον και τώρα δεν δείξουμε την απαραίτητη ωριμότητα σαν λαός, δεν θα υπάρχει κανείς να λυπηθεί για τα όσα υφιστάμεθα. Αλλά δυστυχώς, την βλέπεις την γελοιότητα με κάθε ευκαιρία. Από την μια οι πολιτικοί που έμπλεξαν τα ιδανικά με την πραγματικότητα. Κι από την άλλη, εκείνοι που εσχάτως κόπτονται για τον πολιτισμό και την ελευθερία της έκφρασης».

Επρεπε να ανέβει το έργο με τα κείμενα του Σάββα Ξηρού στο Εθνικό ή όχι;
«Μιλάμε για την απόλυτη υποκρισία. Είναι αηδιαστικό να συνειδητοποιείς πως όλοι αυτοί οι κύριοι που δηλώνουν δημοκράτες και κόπτονται για την ελευθερία της έκφρασης σε μια αντίστοιχη πρωτοβουλία που ενδεχομένως είχε πάρει ένα άλλο απόλυτο άκρο θα είχαν πέσει να τον κατασπαράξουν. Με ενοχλεί που δεν έχουν την ειλικρίνεια να παραδεχτούν: “Εμείς ανήκουμε σε αυτόν τον χώρο και αυτόν θέλουμε να εκφράζουμε”. Επικαλούνται μια ελευθερία που στην πραγματικότητα δεν υφίσταται. Ποιος είναι ελεύθερος; Είμαι εγώ να πω ό,τι θέλω; Ποιος τους είπε ότι στην έκφραση, τη συμπεριφορά, τις δυνατότητες δεν υπάρχουν όρια; Με αυτήν την ανειλικρίνεια πορευόμαστε σε κάθε επίπεδο. Θα σας έλεγα ότι καλά έκανε κι ανέβηκε το έργο μόνο αν μπορούσατε να μου αποδείξετε ότι η τέχνη δεν συνδέεται με την κοινωνία και την πολιτική. Η ελευθερία είναι υπέροχη αρκεί να γνωρίζεις τα όριά της. Οταν τα καταπατάς θεωρώντας ότι είσαι πιο ελεύθερος από το σύμπαν το οποίο υπόκειται σε νόμους, τότε πλανάσαι πλάνην οικτράν. Το λάθος στο Εθνικό ξεκινά στο ανέβασμα, το κατέβασμα είναι το αποτέλεσμα. Το κατέβασμα δείχνει σύγχυση και συνθηκολόγηση, το δε ανέβασμα πολιτικοποίηση της αξίας της ανθρώπινης ζωής. Θα δεχόμουν οτιδήποτε αρκεί να είχα από την διεύθυνση μια έντιμη εξήγηση που να δεσμευόταν ότι θα ανέβαζε με την ίδια ευκολία οποιαδήποτε άλλη ακραία φωνή κατέθετε πρόταση για θεατρική παράσταση. Οτι θα τολμούσε να κάνει, για παράδειγμα, παράσταση για την υπόθεση της Μαρφίν».

Σύμφωνοι, μα η τέχνη δεν είναι για να δοκιμάζει τα όρια;
«Μην μου πείτε ότι πονούν για την τέχνη όλοι αυτοί. Θα τους έλεγα να μην την λυπούνται. Η τέχνη, η επιστήμη, η τεχνολογία, το σύμπαν δοκιμάζει διαρκώς τα όριά του εν αγνοία τους. Και προχωρά με τις εξαιρέσεις. Στους ανθρώπους οι οποίοι προηγούνται των εποχών τους κι οι οποίοι καινοτομούν, δεν μπορείς να αντισταθείς ακόμα κι αν απέναντι τους στέκεται το σύμπαν ολόκληρο. Στην χώρα αυτή θεωρούμε ότι καινοτομεί μόνο όποιος μιλά για δικαιώματα. Κοροϊδευόμαστε όλοι μεταξύ μας. Μια υποκριτική κοινωνία που αντιμετωπίζει με ψέματα τον εαυτό της, θα εισπράξει πολύ σύντομα τους καρπούς που σπέρνει».

Η υποψηφιότητα για Νομπέλ των κατοίκων στα νησιά πώς σας φαίνεται;
«Είναι κι αυτή μια απόλυτα συναισθηματική τοποθέτηση που δεν έχει επαφή με την πραγματικότητα. Οι άνθρωποι που αποδεδειγμένα ρισκάρουν την ζωή τους για να βοηθήσουν αυτές τις άτυχες ψυχές που περνούν τα σύνορα είναι αξιέπαινοι. Χωρίς αμφιβολία. Από την άλλη η ουσία του προβλήματος είναι πολύπλοκη και δεν την διευκολύνουν οι συναισθηματισμοί καθώς συχνά οδηγούν σε αποτυχία. Η σύλληψη της Ευρώπης ως όραμα είναι κάτι συναρπαστικό και τρομερά συγκινητικό αλλά δυστυχώς το προσφυγικό ζήτημα επανέφερε στο τραπέζι την διαπίστωση ότι η Ε.Ε στερείται πολιτικών με όραμα. Λείπουν εκείνοι που θα αναλάβουν πρωτοβουλίες και θα πάρουν ρίσκα. Αφήστε που εδώ στην Ελλάδα αντιμετωπίσαμε αυτό το αδιανόητο πρόβλημα λες και μιλούσαμε σε μαθητικές συνελεύσεις».

Επίσης το πρόσφατο βραβείο σας από το Ιδρυμα Léonie Sonning της Δανίας, συνέπεσε με την απόφαση της χώρας να κρατά στα σύνορα τα τιμαλφή των προσφύγων που εισέρχονται στο έδαφός της. Αυτό προκάλεσε μια σειρά από αντιδράσεις σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες.
«Τόσα χρόνια, εις γνώσιν μας, αφήσαμε έναν τοξικό καρπό να ωριμάζει. Οι μεν Σκανδιναβοί πίστευαν ότι λόγω γεωγραφικής θέσης είναι πολύ μακριά από το πρόβλημα, οι δε Νότιοι (και δη εμείς) θεώρησαν ότι μπορούν να αντιμετωπίζουν τέτοιες τεράστιες θύελλες προβάλλοντας ως άλλοθι την ανοικτή τους καρδιά στα ανθρώπινα δικαιώματα. Εν τω μεταξύ ο καρπός μεγάλωσε και στερεί ανθρώπινες ζωές. Μέσα, λοιπόν, στην απόλυτη σύγχυση κανείς δεν μπορεί να διαχειριστεί τίποτα. Από την άλλη, βέβαια, έφτασα να ακούσω στο ραδιόφωνο ότι θα έπρεπε να αντιδράσω απορρίπτοντας το βραβείο. Αυτό, από τη μια δείχνει πόσο μέτριοι στη γνώση είμαστε, πόσο κακεντρεχείς και πόσο απολύτως κομπλεξικοί. Να αρνηθώ την τιμή που μου κάνει ένα ιδιωτικό Ιδρυμα που στηρίζει τις τέχνες επειδή δεν συμφωνούν με τον τρόπο που η Δανία θα υποδεχτεί πρόσφυγες; Εχουν δει όλοι αυτοί που με ευκολία απορρίπτουν αυτά για τα οποία έχω κοπιάσει ότι πριν από μένα το βραβείο έχουν παραλάβει ο Ιγκόρ Στραβίνσκι, ο Πιερ Μπουλέζ, ο Λέοναρντ Μπερνστάιν, ο σερ Σάιμον Ρατλ, ο Μντισλάβ Ροστροπόβιτς, ο Μπρίτεν, ο Μάιλς Ντέιβις; Εμένα με πιάνει δέος και που τους διαβάζω».

Πρόσφατα στη Δανία διηύθυνα το συμφωνικό ποίημα “Θάνατος και Εξαΰλωση”. Αρχίζω σε κατανυκτική ησυχία και ξαφνικά κάποιος κάνει παρατεταμένο θόρυβο. Σταμάτησα να παίζω, γύρισα προς την μεριά του, έριξα ένα βλέμμα θανατηφόρο, έγινε νεκρική σιγή και ξαναρχίσαμε

Σε περίπου ένα χρόνο από τώρα θα το παραλάβετε δίνοντας στην Κοπεγχάγη ένα κοντσέρτο. Εχετε σκεφτεί τι θα παρουσιάσετε; 
«Φυσικά. Το έχω ήδη στο νου. Εκτός από ένα ρεσιτάλ και ένα masterclass θέλω να τους ευχαριστήσω επιχειρώντας κάτι πολύ δύσκολο: θα ερμηνεύσω την βραδιά της τρία κοντσέρτα το ένα μετά το άλλο. Δεν έχει ξανασυμβεί κάτι ανάλογο στην ιστορία του βραβείου».

Ετοιμάζετε, όμως, και μια ακόμα ριψοκίνδυνη αναμέτρηση.
«Τον νέο δίσκο εννοείτε; Πράγματι έχει τίτλο “Virtuoso” (από την Decca) και περιέχει κομμάτια πολύ δύσκολα. Επέλεξα έργα που δεν εστιάζουν σε έναν συγκεκριμένο συνθέτη, ούτε σε μια συγκεκριμένη περίοδο ή σχολή. Ουσιαστικά ο δίσκος παραθέτει ένα σύνολο από έργα γραμμένα είτε από βιολιστές, είτε από μεγάλους συνθέτες για το βιολί με πιάνο. Κάποια παίζονται συχνά σε ρεσιτάλ, κάποια άλλα είναι σπανίως ηχογραφημένα. Εχουν τεράστια γοητεία. Είπα να τα γράψω τώρα πριν αρχίσω να μεγαλώνω αρκετά. Ηθελα να υπάρχουν για να ηρεμήσω. Η φυσική κατάσταση νομοτελειακά κάποια στιγμή αρχίζει να παρουσιάζει κόπωση. Δεν θα ξεφύγω εγώ από αυτήν την πορεία». Να υποθέσω ότι βρίσκεστε στην καλύτερή σας κατάσταση για να τα ηχογραφείτε;
«Αυτό δεν μπορώ να το πω εγώ. Θα κριθεί εκ των υστέρων. Είναι τόσα πολλά τα πράγματα με τα οποία ασχολούμαι και τα σχέδια που έχω σε βάθος χρόνου που ίσως κι από έλλειψη αφοσίωσης ή χρόνου να μην μου επιτραπεί να ξανασχοληθώ με αυτά τα έργα με την συγκέντρωση και την προσοχή που απαιτούν».

Η γοητεία τους προκύπτει από την δυσκολία;
«Η δυσκολία δεν είναι αυτοσκοπός. Πρόκειται για υπέροχες μουσικές. Τα περισσότερα τα έχω ερμηνεύσει στο παρελθόν. Εχει βγει πολύ καλό το cd και νομίζω θα κάνει αίσθηση παρόλο που ποτέ δεν κάνω κάτι με στόχο μια ενδεχόμενη διάκριση».

Γιατί δεν τα ηχογραφήσατε, όμως, σε live εκδοχή;
«Στις ηχογραφήσεις προτιμώ το στούντιο από το ζωντανό διότι σε μια συναυλία δεν έχεις τον απόλυτο έλεγχο της δόνησης μέσα στον χώρο. Δεν μπορείς να ελέγξεις ούτε ποιος θα έρθει στην αίθουσα (παράγοντας καθοριστικός για το τι εισπράττεις), ούτε το κατά πόσον το κοινό θα μαγνητιστεί από αυτό που κάνεις ή θα παραμείνει αποστασιοποιημένο. Ολα αυτά επηρεάζουν τον καλλιτέχνη».

Οταν σε αυτήν την αμφίδρομη σχέση κάτι δεν πάει καλά, το δείχνετε;
«Βεβαίως. Η σχέση με το κοινό είναι ένα ανεξερεύνητο πεδίο που ποτέ δεν μπορείς να προβλέψεις τι θα εκπέμψει ακόμα κι αν στην αίθουσα έρχεται πάντα το ίδιο κοινό. Τίποτα, ποτέ δεν είναι ίδιο. Ολα είναι αστάθμιστα. Κάνεις την απόλυτη προετοιμασία με όσους μπορούν να σου διασφαλίσουν το αποτέλεσμα και στο τέλος μπαίνει το κοινό και στα μεταβάλει όλα. Τώρα πρόσφατα στη Δανία διεύθυνα ένα ασύλληπτο έργο, το συμφωνικό ποίημα “Θάνατος και Εξαΰλωση» του Ρίχαρντ Στράους. Αρχίζω σε κατανυκτική ησυχία και ξαφνικά διαπιστώνω ότι κάποιος κάνει παρατεταμένο θόρυβο. Σταμάτησα να παίζω, γύρισα προς την μεριά του, έριξα ένα βλέμμα θανατηφόρο, έγινε νεκρική σιγή και ξαναρχίσαμε. Με εκνευρίζει διότι είναι ασέβεια προς τον συνθέτη, προς την ιδέα του έργου –που είναι ιερή- και προς τους άλλους 2.000 που ήρθαν να ακούσουν και κάποιος τους αγνοεί επιδεικτικά κάνοντας θόρυβο. Δεν εξαντλεί κανείς βεβαίως την αυστηρότητά του σε κάτι τυχαίο όπως ένα βήξιμο. Αλλά για μια αμέλεια όπως ο χτύπος ενός κινητού συγχύζομαι. Από μένα οι άνθρωποι απαιτούν να δώσω εκείνη τη στιγμή το μέγιστο της απόδοσής μου κι εγώ να προσέξουν για το ελάχιστον όπως είναι να απενεργοποιήσουν το κινητό τους. Δεν μπορεί η απερισκεψία του καθενός να γκρεμίσει με ένα ντριν ντριν την μαγεία που εγώ ενδεχομένως έχω χρειαστεί 20 λεπτά για να χτίσω».

Ματούλα Κουστένη
 http://www.protagon.gr/