ΕΛΕΝΑ ΜΑΝΤΖΙΟΥ- ΚΟΤΡΟΛΟΥ: 2010 Διεθνές Έτος Νεολαίας.

Στην προσπάθεια να τονίσουν τη συμβολή των νέων στην κοινωνία και να βοηθήσουν στην αντιμετώπιση των προκλήσεων που αντιμετωπίζουν, τα Ηνωμένα Έθνη αφιερώνουν ένα έτος για τους νέους, ανακηρύσσοντας το 2010 Διεθνές Έτος Νεολαίας, το οποίο ξεκίνησε την 12η Αυγούστου (Διεθνής Ημέρα Νεολαίας) και τελειώνει την 11η Αυγούστου 2011. Κάτω από τον τίτλο «Διάλογος και Αμοιβαία Κατανόηση», το Έτος στοχεύει στην ενθάρρυνση του διαλόγου και της κατανόησης μεταξύ των γενεών, στην προώθηση των ιδανικών της ειρήνης, του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ελευθεριών, καθώς και την αλληλεγγύη, στην ενθάρρυνση των νέων να αφοσιωθούν στην επίτευξη των στόχων της προόδου και της ανάπτυξης. Βασικές προτεραιότητες του προγράμματος «Δράση για τη Νεολαία» είναι η Εκπαίδευση, η Απασχόληση, η Καταπολέμηση της πείνας και της φτώχειας, η Υγεία, το Περιβάλλον, η Χρήση ναρκωτικών, η Παραβατικότητα ανηλίκων, οι Διακρίσεις λόγω φύλου, η Συμμετοχή των νέων στα κοινά, η Παγκοσμιοποίηση, οι Νέοι σε περιοχές συγκρούσεων, HIV/AIDS, οι Τεχνολογίες Πληροφόρησης και Επικοινωνίας, οι Δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου.
Στο ψήφισμα για την ανακήρυξη του έτους η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ κάλεσε τις κυβερνήσεις, την κοινωνία των πολιτών, τα άτομα και τις κοινότητες σε όλο τον κόσμο να στηρίξουν δραστηριότητες σε τοπικό και διεθνές επίπεδο για τον εορτασμό του έτους. «Το Διεθνές Έτος αφορά την προώθηση της πλήρους και αποτελεσματικής συμμετοχής των νέων σε όλες τις πτυχές της κοινωνίας», λέει ο Νίκολα Σέφερντ, υπεύθυνος του Σημείου Ενημέρωσης του ΟΗΕ για τη Νεολαία. «Ενθαρρύνουμε όλους τους τομείς της κοινωνίας να εργαστούν σε συνεργασία με τη νεολαία και τις οργανώσεις νεολαίας ώστε να κατανοήσουν καλύτερα τις ανάγκες και τις ανησυχίες των νέων και να αναγνωρίσουν τη συμβολή που μπορούν να έχουν στην κοινωνία». Πολλές διεθνείς εκδηλώσεις έχουν προγραμματιστεί για όλο τον χρόνο. Πραγματοποιήθηκε ήδη το Πέμπτο Παγκόσμιο Συνέδριο Νεολαίας από τις 31 Ιουλίου ως τις 13 Αυγούστου 2010 στην Κωνσταντινούπολη, και ακολουθεί η Παγκόσμια Διάσκεψη για τη Νεολαία στην Πόλη του Μεξικού 24 με 27 Αυγούστου. Και οι δύο συγκεντρώσεις θα εστιαστούν στη νεολαία και στην αειφόρο ανάπτυξη στο πλαίσιο των Αναπτυξιακών Στόχων της Χιλιετίας. Αυτό το διάστημα διεξάγεται η εναρκτήρια διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων Νεολαίας στη Σιγκαπούρη (14 - 26 Αυγούστου) που αποσκοπεί στο να εμπνεύσει τη νεολαία σε όλο τον κόσμο να αγκαλιάσει, να ενσαρκώσει και να εκφράσει τις ολυμπιακές αξίες της αριστείας, της φιλίας και του σεβασμού. Αλλά και κατά τη διάρκεια του Έτους, πολλά κράτη σε όλο τον κόσμο διοργανώνουν δράσεις για τους νέους. Όλα αυτά καλά. Μπορεί να θέτουν ζητήματα, να θίγουν προβλήματα, να ακούγονται προτάσεις, να προκύπτουν συμπεράσματα. Όμως στην ουσία, βρίσκονται λύσεις; Τι ζητούν οι νέοι; ...να τους ακούσουμε. Τι ζητούν οι νέοι; ...να τους σεβόμαστε .Τι ζητούν οι νέοι; ...την ίδια τους τη ζωή. Δεν έχουμε δικαίωμα να καταστρέφουμε τα όνειρά τους, δεν έχουμε δικαίωμα να υποθηκεύουμε το μέλλον τους. Η χρόνια πίεση που δημιουργεί η "εκγύμναση" στο σχολείο, η χρόνια πίεση από τον αλλοπρόσαλλο χαρακτήρα της εκπαιδευτικής πολιτικής αποφέρουν την αποδοκιμασία, την απαξίωση εντέλει, της νεολαίας για το σαθρό εκπαιδευτικό σύστημα αλλά και την απαξίωση για την πολιτική, όπως έχει διαμορφωθεί σήμερα. Νοιώθουν οργή, θυμό, απόρριψη. Όλα συνοψίζονται στην καταδίκη ενός σαθρού πολιτικού σκηνικού και ενός εκπαιδευτικού συστήματος που δημιουργεί αλλεπάλληλες κρίσεις και αποδομεί το σύμπαν. Τα προβλήματα αυτά είναι:
- Η εμπορευματοποίηση της Παιδείας. Υπάρχει δήθεν η δωρεάν παιδεία, αλλά στην πράξη τα φροντιστήρια την καταργούν και στραγγίζουν τις φτωχές οικογένειες που θέλουν να σπουδάσουν τα παιδιά τους.
- Το είδος της Παιδείας. Η παπαγαλία και οι σημερινές εξετάσεις ακυρώνουν κάθε παιδαγωγική διδασκαλία και δημιουργούν φοβερό άγχος για τους μαθητές. Ο ελεύθερος χρόνος τους μηδενίζεται.
- Η ανεργία: Το αβέβαιο μέλλον για τον νέο, όσα διπλώματα κι αν έχει, όσες σπουδές κι αν έχει κάνει. Η τεχνολογία, αντί να χρησιμοποιείται για μείωση των ωρών εργασίας, των ημερών και των ετών εργασίας, δημιουργεί ανέργους.
- Η απουσία κοινωνικής δικαιοσύνης. Κι όσοι νέοι καταφέρουν να πιάσουν δουλειά, ώριμοι πια, δεν μπορούν να στήσουν οικογένεια και φυτοζωούν με μισθούς πείνας.
Παράλληλα, τα σκάνδαλα, οι κλοπές και οι λεηλασίες του δημόσιου χρήματος και της δημόσιας περιουσίας όχι απλώς σκανδαλίζουν, αλλά ακυρώνουν συστήματα και καθεστώτα.
- Η καταξίωση των νέων: Σε όποια διαμαρτυρία των νέων απέναντι σ' αυτή την απαράδεκτη κατάσταση η απάντηση είναι μία: καμιά απάντηση, φωνή βοώντος εν τη ερήμω. Πώς να μετρηθεί, αυτό που με δυσκολία καταλαβαίνουμε; Προσπαθούμε να μαντέψουμε. Ή, απλώς, να διαλέξουμε ανάμεσα σε μια αισιόδοξη και μια απαισιόδοξη προφητεία.
Η απαισιόδοξη προφητεία εδράζεται σε μια αδιαμφισβήτητη ιστορική εμπειρία, πολλές φορές επαναληφθείσα. Έρχεται κοινωνική έκρηξη η οποία μετά τον πρώτο αιφνιδιασμό και τον πρώτο ενθουσιασμό, αδύναμη η ίδια να μεταφραστεί σε πεζούς πολιτικούς όρους, ανίκανοι να τη μεταφράσουν σε έλλογο πολιτικό πρόταγμα και οι φορείς που διεκδικούν την εκπροσώπησή της, δίνει τη θέση της, αργά ή γρήγορα, σε μια χαώδη κατάσταση. Η αισιόδοξη προφητεία θα μπορούσε να διατυπωθεί κάπως έτσι: Σε ένα περιβάλλον όπου η κρίση εκπροσώπησης είναι προφανής και μετρήσιμη, όπου η αντοχή των υλικών της θεσμικής και πολιτικής αρχιτεκτονικής της μεταπολίτευσης δείχνει να έχει εξαντληθεί, ο γενικός φόβος της έκπτωσης που συνοδεύει τις πληγές της οικονομικής κρίσης καθιστούν επείγουσα μια «αλλαγή παραδείγματος», αλλαγή προτύπου. Αρκεί να βρεθεί εκείνος που θα έχει τη δύναμη και την ικανότητα να το μεταφράσει.
Η νέα γενιά, είδε και απόειδε. Είδε πρώτ' απ' όλα να της κλέβουν την παιδική ηλικία. Από τα έξι του χρόνια, που το παιδί απαγορεύεται στο εξής να είναι παιδί. Απαγορεύεται να παίξει. Μαθήματα το πρωί στο σχολείο. Μαθήματα το απόγευμα στο σπίτι ή στο φροντιστήριο. Να μάθει και μια ξένη γλώσσα. Πιθανόν και δυο. Να μη μάθει να σκέπτεται. Να μη ζωγραφίζει τα όνειρά του. Να μάθει να μαζεύει βαθμούς, να πετύχει στο πανεπιστήμιο. Με τον πατέρα και τη μάνα του να απειλούνται από την ανεργία. Και την τράπεζα.
Όσοι εκπαιδευτικοί έχουν την όρεξη να σμιλέψουν τις ψυχές των παιδιών για κάτι ομορφότερο, έχει καλώς. Ωστόσο δεν φτιάχνουν αυτοί το σύστημα μιας γενιάς που εισέβαλε στο προσκήνιο του κατά τα λοιπά όζοντος δημοσίου βίου. Μέσα σε ένα τέτοιο εχθρικό και ανασφαλές περιβάλλον, οι νέοι αντιδρούν ή αδιαφορούν. Δύο πιθανές ερμηνείες για το φαινόμενο: μια ψυχανάλυση και μια θεωρία συνωμοσίας. Η πρώτη καταγράφει την έκρηξη της νεολαίας στις ορμόνες της νεότητας. Η άλλη σκιαγραφεί και διεκδικεί το προνομιακό πεδίο του «ΚΑΝΕΝΑ» που καταλαμβάνει όλο και πιο θηριώδη ποσοστά στο ζαλισμένο βαρόμετρο των δημοσκοπήσεων, πράγμα που σημαίνει ότι το πολιτικό και κομματικό σύστημα είναι υποχρεωμένο να αναδιαπραγματευθεί τις κατανομές ισχύος και ρόλων.
Ούτε το ντιβάνι του ψυχαναλυτή ούτε η θεωρία συνωμοσίας είναι τα κατάλληλα εργαλεία για να ερμηνεύσουν την απογοήτευση των νέων. Ο μεγάλος θυμός τροφοδοτείται στα θρανία και τα πανεπιστημιακά έδρανα, στον εξεταστικό μαραθώνιο που απομυζά τουλάχιστον δέκα χρόνια της ζωής κάθε νέου, στις ενδοοικογενειακές συγκρούσεις για απαιτήσεις επίδοσης κι απόδοσης χωρίς επαγγελματική ανταπόδοση, στα μισόλογα των γονιών για το στρίμωγμα που έρχεται, στον τσεβδό λόγο της τηλεοπτικής ενημέρωσης όπου η λέξη «σκάνδαλο» έχει γίνει σήμα κατατεθέν του πολιτικού συστήματος. Έγιναν στάχτη οι προσδοκίες για επιβράβευση των «αξίων», ανταμοιβή των «αρίστων», κοινωνική αναρρίχηση των «επιδέξιων». Το ερώτημα είναι ποιά πλατφόρμα, ποιό σχέδιο, ποιά ατζέντα, ποιά συνθήματα, ποιές «αλυσίδες» θα δώσουν πολιτική διέξοδο στην οργή τους και θ' αποτρέψουν τους υπαρκτούς κινδύνους εκτροπής σε αυταρχικές λύσεις. Γιατί, όσο ισχύει η ρήση της Λούξεμπουργκ ότι η ενεργητικότητα των μαζών δεν μπαίνει σε μπουκάλι, άλλο τόσο ισχύει ότι η πολιτική, όπως και η φύση, απεχθάνεται το κενό.
Οι νέοι αρνούνται την προοπτική «ενός παρόντος και ενός μέλλοντος» που συντρίβεται ανάμεσα στην πλήξη της συνεχούς θυσίας, στον οργανωμένο ακρωτηριασμό που ονομάζεται εκπαίδευση και στην υπόσχεση μιας εργασιακής αβεβαιότητας έπειτα από αυτό. Σε αυτό το παρόν, που κυριαρχείται από την εικόνα ενός ναρκοθετημένου μέλλοντος, «βγάζουν τη γλώσσα τους» καθώς «άτακτα» αναζητούν ένα διαφορετικό μοντέλο ζωής, πέρα από την αδηφάγο ανταγωνιστική «ζούγκλα της αγοράς», που απειλεί να ρουφήξει τη δημιουργική και απαιτητική πνοή τους. Οι πραγματικές αιτίες είναι ο αποκλεισμός και η ματαίωση των προσδοκιών μιας ολόκληρης γενιάς, που βουλιαγμένη στην προοπτική της ανεργίας αισθάνεται ότι την κορόιδεψαν.
Μια «εξαπατημένη γενιά» με τα λόγια του Pierre Bourdieu που γαλουχήθηκε με την ψευδαίσθηση ότι κυνηγώντας την ατομική λύση, τον βαθμό, το πτυχίο, το μεταπτυχιακό, θα έχει ανοιχτούς τους δρόμους της επαγγελματικής αποκατάστασης και της καριέρας.
Οσμίζονται, οι νέοι μας, αυτό που τους περιμένει όσον αφορά στον επαγγελματικό τους μέλλον. Το ακούνε στα δελτία των οκτώ, το διαβάζουν στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων. Το βλέπουν γύρω τους, στους χιλιάδες άνεργους πτυχιούχους, στο συγγενικό τους περιβάλλον, στη γειτονιά τους, στους πρώην συμφοιτητές τους που πήραν πτυχίο, πήραν μεταπτυχιακό και άλλοι ψάχνουν ακόμη για δουλειά, άλλοι δουλεύουν με 700 ευρώ τον μήνα και άλλοι τυχερότεροι (;) «χτυπάνε» 12ωρα με αμοιβές της τάξης των 1.200 ευρώ. Ψυχανεμίζονται οι δύο στους τρεις ότι, ακόμη και αν «τακτοποιηθούν» εργασιακά το πιο πιθανόν είναι να μην έχει η εργασία τους καμιά σχέση με το αντικείμενο των σπουδών τους. Πρόκειται για την αυθόρμητη και ενστικτώδη απόρριψη μιας ζωής που βουλιάζει μέσα στο τέλμα των «συνηθισμένων σχέσεων» της υποταγής, της εκμετάλλευσης, των εφήμερων μικροαστικών αυταπατών, του διαρκούς εξοντωτικού κυνηγιού για μια θέση στον ήλιο που λάμπει όλο και για λιγότερους.
Οι γονείς τους, παρά τις μεγάλες οικονομικές δυσκολίες που συναντούν, έχουν κατορθώσει να τους εξασφαλίσουν στις πιο πολλές περιπτώσεις μια σχετικά αξιοπρεπή διαβίωση, κάποιες φορές ακόμα και υπερβολικές καταναλωτικές επιδόσεις. Οι νέοι ζουν μέσα στην ανησυχία και κάποτε μέσα στην απόγνωση. Ανησυχία και απόγνωση γιατί γνωρίζουν πλέον ότι τον «ευπρεπή» τρόπο με τον οποίο έμαθαν να ζουν δεν θα κατορθώσουν να τον βελτιώσουν παρά τις επικρατούσες στην εποχή μας φιλοσοφίες της προόδου. Ακόμα χειρότερα οι σημερινοί νέοι ολοένα και περισσότερο πείθονται ότι οι συνθήκες μέσα στις οποίες θα ζήσουν όχι μόνον δεν θα είναι καλύτερες αλλά μάλλον θα χειροτερέψουν. Έχοντας γευθεί μια σχετική άνεση, έχοντας γνωρίσει, δηλαδή, έναν συγκεκριμένο τρόπο ζωής και όχι προσδοκώντας τον όπως οι προηγούμενες γενιές, φοβούμενοι με άλλα λόγια ότι θα χάσουν αυτό που είναι απτό και όχι τα ασαφή «αύριο που τραγουδούν», οι σημερινοί νέοι τραυματίζονται υπέρμετρα. Η χαμένη ευτυχία πάντα κοστίζει περισσότερο από τη ματαιωμένη προσδοκία.
Αυτές όμως οι δυσκολίες δεν είναι μόνον ελληνικές, είναι ευρωπαϊκές, είναι παγκόσμιες, αν ως κόσμο βέβαια νοήσουμε τις ανεπτυγμένες οικονομικά χώρες. Μου φαίνεται ότι στην ελληνική κοινωνία υπάρχει μια επιπλέον συνθήκη που κάνει τους νέους να αγωνιούν ακόμη περισσότερο, και αυτή είναι η παντελής απουσία κανόνων.
Μπορεί και σε άλλες κοινωνίες οι κανόνες να είναι για κάποιους ελαστικοί, στην Ελλάδα όμως είναι ανύπαρκτοι. Πώς να ενεργήσει ο νέος σε μια κοινωνία όταν ακόμα και αν θεωρήσουμε ότι ο στόχος του είναι δεδομένος, οι κανόνες για την επίτευξή του δεν υπάρχουν; Όχι γιατί δεν θεσπίστηκαν, αλλά γιατί παραβιάζονται καθημερινά και μάλιστα ατιμώρητα και πρώτα απ' όλα από αυτούς που υποτίθεται ότι ορίστηκαν για να τους διαφυλάσσουν. Το μέλλον που ανοίγεται μπροστά στους νέους, ούτως ή άλλως, είναι εξαιρετικά αβέβαιο, η απουσία κανόνων όμως το καθιστά χαώδες και άρα απειλητικό στα μάτια τους. Και αυτό που σε απειλεί αποπειράσαι συχνά να το συντρίψεις.
Αλλά η οργή συνδέεται άμεσα και με την απόγνωσή τους. Απόγνωση και αποδοκιμασία για την κοινωνία στην οποία καλούνται να ζήσουν και για ένα εκπαιδευτικό σύστημα που λειτουργεί με βάση αρχές (συχνά και δομές) του προπερασμένου αιώνα, που δεν αντιδρά δημιουργικά στις τεράστιες κοινωνικές, γνωστικές και τεχνολογικές αλλαγές που συντελούνται σχεδόν από τη μια μέρα στην άλλη. Για μια εκπαίδευση που τους φαίνεται -και σε πολλά είναι- τελείως άσχετη προς τις ανάγκες και τα προβλήματα που θα έχουν να αντιμετωπίσουν. Για μια κοινωνία που σε πολλές εκφάνσεις της ανέχεται τη βία (όταν δεν την υποθάλπει), που είναι δύσπιστη για το διαφορετικό (όταν δεν το απορρίπτει), που δεν καταλαβαίνει πόσο η νέα γενιά διαφέρει -και ευτυχώς διαφέρει- από τις προηγούμενες (όταν δεν την καταδικάζει άκριτα). Για ένα σύστημα αξιών που τους φαίνεται αδιέξοδο και άσκοπο. Η σημερινή νεολαία έχει στερηθεί αγαθά που μέχρι πριν από 15 χρόνια θεωρούσαμε αυτονόητα και φυσικά: το δικαίωμα στη μόρφωση, την απόλαυση μιας σταθερής εργασίας, το στοιχειώδη αλλά και εφικτό σχεδιασμό της ζωής και του μέλλοντος μας. Μαζί με αυτά, έχουν στερηθεί και άλλα απλά και φυσικά πράγματα, όπως την παιδική τους ηλικία, την ξενοιασιά, τις αλάνες, τα πάρτυ με μπλουζ, τη μυρωδιά των λουλουδιών στο κέντρο της πόλης, τις μεγάλες παρέες, και προπάντων το όνειρο. Αυτό δεν είναι το ρέκβιεμ για όσων τα νιάτα περάσανε, ούτε είναι η εξιδανίκευση του παρελθόντος της γενιάς της μεταπολίτευσης.
Ήδη κουρασμένοι από τα εντατικά φροντιστήρια και την εκμάθηση άχρηστων δεξιοτήτων, από την αναζήτηση ερωτικού συντρόφου, από την πίεση των γονιών τους να είναι παντού πρώτοι, θα μπούνε στο πανεπιστήμιο. Από εκεί θα πάρουν τουλάχιστον δύο πτυχία, και μαζί με τις δυο τουλάχιστον γλώσσες που ξέρουν, θα βγουν στην ανεργία ή αν είναι τυχεροί στα λιγοστά ευρώ. Θα κάνουν τουλάχιστον δυο δουλειές για να επιβιώσουν στοιχειωδώς (αν βρούνε) και θα ζουν με τους γονείς τους, αν και οι περισσότεροι είναι υπέρ του γάμου. Βιώνουν ήδη, όχι απλώς ως θλιβερή προοπτική, αλλά ως ζώσα εμπειρία με τραγικό τρόπο την ανεργία, την εργασιακή περιπλάνηση στο διηνεκές, την ψυχική απελπισία, το αδιέξοδο: No way out. Ματαιωμένες προσδοκίες. Η ιστορία έχει δείξει ότι όταν η αδικία δείχνει ωμά το φρικτό της πρόσωπο τότε έρχεται η εκδίκηση, και αυτό είναι που βιώνουμε τώρα . Αν η εξουσία δεν αναλάβει τις ευθύνες της για τον σχεδιασμό, από «μηδενική βάση», ενός εκπαιδευτικού συστήματος ρεαλιστικού, ευαίσθητου στις απαιτήσεις της κοινωνίας, απαλλαγμένου από το βρόχο της κυβερνητικής παρέμβασης και με σαφή ιδεολογικό προσανατολισμό, φοβάμαι πως δεν θα κερδηθεί η απαραίτητη συμμετοχή των νέων στο χτίσιμο μιας νέας, θετικά διαφορετικής κοινωνίας
Έχει λόγους να φοβάται κανείς ότι βλέπουμε μπροστά μας ακόμη μία γενιά της ήττας: Δυστυχώς έχει. Ο Γκράμσι βέβαια μας παρότρυνε "να πορευόμαστε με την αισιοδοξία της βούλησης και την απαισιοδοξία της γνώσης", αλλά η γνώση παραείναι πικρή για να μπορέσει να τη γλυκάνει κάπως η βούληση. Μπροστά σε όλα αυτά είναι απίστευτο το ότι, κανείς δεν ενδιαφέρεται να συζητήσει σοβαρά, μελετημένα και με στόχευση τα προβλήματα τους. Είναι απογοητευτικό το ότι, ενώ η κυβέρνηση μιλά συνεχώς για ρήξεις και τομές, για μεγάλες αλλαγές, δεν έχει βάλει καθόλου στην ατζέντα τα ζητήματα των νέων. Ας ελπίσουμε ότι θα δούμε σύντομα ουσιαστικές παρεμβάσεις και το Διεθνές Έτος Νεολαίας δεν θα μετατραπεί σε ένα Έτος Αδιαφορίας για την Ελληνική Νεολαία...