Η αρχαιολογική σκαπάνη κατασκάβει όλη την Ελλάδα, πλην της Παλαιομάνινας!

Η διακοπή, τα τελευταία χρόνια, του ανασκαφικού προγράμματος λόγω έλλειψης χρηματοδότησης, δεν δικαιώνει την αυτάρεσκη ρητορική του υπουργείου Πολιτισμού ότι «ηθική και υλική συμπαράστασή του στο έργο των ερευνητών αποτελεί βασικό μέλημά του»

Γράφει ο Δημήτρης Στεργίου

     Συνεχώς διαβάζω και αυτό το καλοκαίρι για εκτεταμένες αρχαιολογικές -ανασκαφές έρευνες σε όλη τη χώρα, όπου η σκαπάνη πολλών ερευνητών αποκαλύπτει σε λόφους, σε πεδιάδες και στη θάλασσα σημαντικά στοιχεία (νέο μυκηναϊκό ανάκτορο  κλπ) του ελληνικού αρχαιολογικού πλούτου και της πολιτιστικής κληρονομιάς.         Σήμερα μάλιστα διάβασα και μια σχετική ανακοίνωση του υπουργείου Πολιτισμού, στην οποία επισημαίνεται ότι «ο μεγάλος αριθμός των συστηματικών ερευνών στον τομέα της αρχαιολογίας που πραγματοποιούνται κατ' έτος, κυρίως κατά τους θερινούς μήνες, καταδεικνύει τη σημασία του αρχαιολογικού πλούτου και της πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας και τη σπουδαιότητά της παγκοσμίως». 

    Και η ανακοίνωση καταλήγει με μιαν αυτάρεσκη επισήμανση ότι «η ηθική και υλική συμπαράσταση στο έργο των ερευνητών αποτελεί βασικό μέλημα του υπουργείου Πολιτισμού», η οποία όμως δεν επιβεβαιώνεται από την ουρανομήκη αμέλεια και την έλλειψη συμπαράστασης προς το μεγάλο ανασκαφικό – επιστημονικό έργο στην Παλαιομάνινα, το οποίο άρχισε από τον Δεκέμβριο του 2006 με την οικονομική μάλιστα ενίσχυση του τοπικού πολιτιστικού σωματείου «Εταιρεία Φίλων των Μνημείων της Παλαιομάνινας», υπό τον γνωστό για τις ανασκαφικές επιτυχίες του σε πολλές περιοχές της χώρας μας ομότιμο  καθηγητή Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Βασίλη Λαμπρινουδάκη.....

     Μολονότι τα αποτελέσματα της περιπετειώδους οικονομικά ανασκαφικής έρευνας στην Παλαιομάνινας είναι έως τώρα σημαντικότατα, το πρόγραμμα των αρχαιολογικών προωθείται με σημαντικά εμπόδια και παύσεις, εξαιτίας των έλλειψης πόρων και της αδιαφορίας της πολιτείας και της τοπικής αυτοδιοίκησης.

      Τα εντυπωσιακά αυτά αποτελέσματα από τις ανασκαφές στην Παλαιομάνινα έχει παρουσιάσει πολλές φορές στην Ελλάδα και στο εξωτερικό ο κ. Λαμπρινουδάκης. Τα κυριότερα από αυτά είναι τα ακόλουθα:

-Η αρχαία πόλη της Παλαιομάνινας ήταν τειχισμένη από τους κλασικούς χρόνους.

-Τα μνημειακά ερείπια της αρχαίας πόλης της Παλαιομάνινας είναι ιδιαίτερα σημαντικά και λόγω της καλής διατήρησής τους, αλλά και λόγω της στρατηγικής σημασίας της πόλης αυτής στη δυτική όχθη του Αχελώου, η οποία πρέπει να ταυτιστεί με την αρχαία Μητρόπολη και η οποία φαίνεται ότι έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ιστορία της Δυτικής Ελλάδος.

-Η πύλη που ανακαλύφθηκε κατά τις ανασκαφές αυτές, αποδεικνύει την συνεχή κατοίκηση της περιοχής, καθώς η αρχιτεκτονική της και τα ευρήματα δείχνουν ότι η περιοχή κατοικούνταν από το 2.800 π.Χ. περίπου, ενώ σε μια άλλη πύλη που χρονολογείται περίπου στο 400 π.Χ., η οποία ήταν αφιερωμένη στον Δία. Η πρακτική πύλες να αφιερώνονται στο Δία ή κάποιον άλλο θεό ήταν διαδεδομένη στην αρχαιότητα. Ωστόσο, σύμφωνα με τον κ. Λαμπρινουδάκη, η λατρεία του Δία είναι γνωστή τόσο στην αρχαία Στράτο όσο και στις Οινιάδες, επομένως αυτή η ομοιότητα στη λατρεία ίσως δικαιώνει την άποψη πως αυτοί που κατοικούσαν «ψηλά» στον Αχελώο κατέβηκαν για να διευκολύνουν τις εμπορικές τους δραστηριότητες. 

- Έχει ήδη αναδειχθεί μέσα από την οργιώδη βλάστηση ο γνωστός τριμερής περίβολος των τειχών μήκους πάνω από 1.700 μέτρων.

-Εντοπίσθηκε ένα ακόμη τειχισμένο, άγνωστο έως σήμερα στην έρευνα, διαμέρισμα, που έχει καλυφθεί από τμήμα του σημερινού χωριού της Παλαιομπανινας που δείχνει την εξαιρετικά μεγάλη έκταση της αρχαίας πόλης.

-Σε πρόσφατη ανακοίνωσή του στο Γερμανικό Ινστιτούτο, ο κ. Λαμπρινουδάκης έκανε περισσότερη εμβάθυνση στο θέμα. Όπως επισημαίνει, φαίνεται ότι η γνωστή οχύρωση με τα τρία μέρη της (ακρόπολη- «κάτω ακρόπολη»- «πόλη») ήταν μάλλον καταφύγιο για τον καιρό του πολέμου, ενώ η καθ΄ αυτό πόλη βρισκόταν όπου και η σημερινή Παλαιομάνινα, όπου εντοπίσθηκαν τμήματα του αρχαϊκού τείχους.

-Η ανασκαφή της πυλίδας αποκάλυψε και μιαν αδιάκοπη συνέχεια ζωής στην περιοχή από την 3η χιλιετία μέχρι τα βυζαντινά χρόνια.

-Με τις πρώτες ανασκαφικές εργασίες φάνηκαν τα πρώτα σπίτια μέσα στην ακρόπολη και τα υπόλοιπα τειχισμένα διαμερίσματα της πόλης.

-Οι ίδιες οι έρευνες αποκάλυψαν επιμελημένα δίκτυα αγωγών, τα οποία μαρτυρούν ένα συστηματικά δομημένο χώρο στην επιφάνεια.

-Ήλθαν ακόμα στο φως οι πρώτες γραπτές μαρτυρίες, που, μαζί με την έρευνα των οικοδομημάτων, θα φωτίσουν την αρχαία ζωή στο σημαντικό αυτό κέντρο της Δυτικής Ελλάδος.

-Σύμφωνα με τον  κ. Λαμπρινουδάκη στη μοναδική είσοδο από την αρχαία πόλη της Παλαιομάνινας στην ακρόπολη αποκαλύφθηκε ΕΠΙΓΡΑΦΗ που αναγράφει το όνομα του ύψιστου αρχαίου θεού Δία.  Από τη μορφή των γραμμάτων χρονολογείται τον 4ο περίπου αιώνα π.Χ. Ο Ζευς ως προστάτης πυλών, σύμφωνα με τον καθηγητή, μαρτυρείται σε πολλές πόλεις όπως στη Θήβα (Ύψισται Πύλαι) και στην Αθήνα (Βωμός Ερκείου Διός). Η σημασία της λατρείας του Διός στην περιοχή ενισχύεται και από το γεγονός της απεικόνισης του θεού σε νομίσματα της όμορης πόλης των Οινιαδών. 

-Αυτή μικρή είσοδος (πυλίδα) είναι πολύ σημαντική γιατί προσέφερε καταφύγιο ανθρώπων και ζώων από την πιο χαλαρά οχυρωμένη χώρα της αρχαίας πόλης (που βρισκόταν μάλλον στο υψίπεδο που βρίσκεται το σημερινό χωριό)  στην καλά οχυρωμένη ακρόπολη. Για το λόγο αυτό, σύμφωνα με τον Πολύβιο, όταν οι μακεδονικός στρατός υπό τον Φίλιππο Ε΄ πυρπόλησε  εύκολα την κάτω πόλη της Μητρόπολης (219-217 π.Χ.)  δεν μπόρεσε να κυριεύσει την πολύ καλά οχυρωμένη ακρόπολή της.

        Τελειώνω αυτή το σημείωμα για το, μετ΄εμποδίων και άνευ πόρων,  αρχαιολογικό έργο στην Παλαιομάνινα με την επίμονη μελαγχολική ερώτηση του κ. Λαμπρινουδάκη κατά τη συνεχή επικοινωνία μας: «Πώς μπορούμε να συνεχίσουμε το έργο στην Παλαιομάνινα με τα σημαντικά έως τώρα ευρήματα για την ανάδειξη της περιοχής και του πολιτισμού της; Η συνέχεια της έρευνας αυτής, συνεχίζει ο κ. Λαμπρινουδάκης, σε αυτήν ακριβώς της περιοχή της πυλίδας, που έχει γίνει για την ώρα σε μικρό μόνο τμήμα της, υπόσχεται πολλά. Δυστυχώς, η έλλειψη χρηματοδότησης τα τελευταία χρόνια έχει ουσιαστικά οδηγήσει σε διακοπή του προγράμματος».

.........................................

Σας επισυνάπτω ένα άρθρο μου στα ΑΙΤΩΛΙΚΑ, αρ. τεύχους 15, έτους 2010, όπου δίνω όλη τη σχετική με την επιγραφή πληροφορία. Έκανα πρόσφατα μια ανακοίνωση στο Γερμανικό Ινστιτούτο με περισσότερη εμβάθυνση στο θέμα. Φαίνεται τώρα ότι η γνωστή οχύρωση με τα τρία μέρη της (ακρόπολη – «κάτω ακρόπολη»  - «πόλη») ήταν μάλλον καταφύγιο για τον καιρό του πολέμου, ενώ η καθ’ αυτό πόλη βρισκόταν όπου και η σημερινή Παλαιομάνινα (εντοπίσαμε τμήματα του αρχαϊκού της τείχους. 

    Η ανασκαφή της πυλίδας μας αποκάλυψε την επιγραφή, που δείχνει ότι η «κάτω ακρόπολη» με  τη μοναδική της είσοδο κοντά στην καθ’ αυτό πόλη, ήταν το τμήμα στο οποίο φυλάσσονταν οι προμήθειες σε πολεμικές περιόδους, και γι’ αυτό είχε τεθεί υπό την προστασία του Διός. 

     Η ανασκαφή της πυλίδας μας αποκάλυψε όμως και μια αδιάκοπη συνέχεια ζωής στην περιοχή από την 3η π. Χ. χιλιετία μέχρι και τα βυζαντινά χρόνια. Πως μπορούμε να εκμεταλλευθούμε αυτά τα πράγματι πολύ σημαντικά ευρήματα για την ανάδειξη της περιοχής;  Η συνέχεια της έρευνας σ’ αυτήν ακριβώς την περιοχή της πυλίδας, που έχει για την ώρα γίνει σε μικρό μόνο τμήμα της, υπόσχεται πολλά.      Δυστυχώς η έλλειψη χρηματοδότησης τα τελευταία χρόνια έχει ουσιαστικά οδηγήσει σε διακοπή του προγράμματος. Θα ήταν καλό να βρεθούμε κάποια στιγμή και να συζητήσουμε συστηματικά το θέμα.

     Η αρχαία πόλη της Παλαιομάνινας ήταν σημαντική από πολύ παλιά και η συνέχεια της ζωής αδιάκοπη στο ίδιο σημείο.

      Το σημαντικότερο μέχρι στιγμής εύρημα είναι η διαπίστωση, ότι εκτός από τα τρία γνωστά διαμερίσματα του τειχισμένου χώρου (ακρόπολη, “κάτω ακρόπολη” και “κάτω πόλη” – χονδρικά έξω από το σημερινό οικισμό και με εξαιρετικά τραχύ και δύσκολο για κατοίκηση έδαφος), υπήρχε και τέταρτος οχυρωμένος περίβολος.

 Καθώς συνεχίζεται από το Πανεπιστήμιο Αθηνών η ανασκαφική έρευνα στην αρχαία πόλη του χωριού μας, με εκπληκτικά έως τώρα αποτελέσματα και ευρήματα, δημοσιεύουμε στο πρώτο φύλλο της εφημερίδας συνέντευξη του προϊσταμένου των αρχαιολογικών ανασκαφών καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών και διακεκριμένου αρχαιολόγου κ. Βασίλη Λαμπρινουδάκη. Με την ευκαιρία αυτή εκφράζουμε δημοσίως προς τον κ. Λαμπρινουδάκη τις θερμές ευχαριστίες μας για την προθυμία με την οποία ανταποκρίθηκε στο αίτημά μας για μια πρώτη συζήτηση για το έργο αυτό καθώς και τους πολύτιμους συνεργάτες του για το ζήλο και το πάθος τους για την έρευνα αυτή και στους συγχωριανούς μας που συμμετέχουν στην ομάδα εργασίας ή βοηθούν με κάθε τρόπο στο ανασκαφικό αυτό έργο.

-Ποιες είναι οι εντυπώσεις σας για τη συνεργασία των συγχωριανών μας μαζί σας και με τους συνεργάτες σας για την προώθηση του τεράστιου επιστημονικού έργου, των αρχαιολογικών ανασκαφών, στην αρχαία πόλη της Παλαιομάνινας, που με περισσή  προθυμία και πάθος αναλάβατε; 

-Τόσο η δική μου εμπειρία, όσο και εκείνη των συνεργατών μου από την μέχρι τώρα συνεργασία μας με τους κατοίκους της Παλαιομάνινας, αλλά και τους φιλάρχαιους στην ευρύτερη περιοχή του νομού είναι πολύ θετική – συγκινητική θα έλεγα. Να τονίσω πρώτα ότι η έρευνα ξεκίνησε με πρωτοβουλία (επίμονη πρόσκληση στην οποία και ανταποκριθήκαμε) δική σας και του φίλου Γενικού Γραμματέα του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Παναγιώτη Κοντού. Τα δύσκολα μάλιστα πρώτα βήματα των εργασιών μας στον μνημειακό χώρο υποστηρί-χθηκαν με σημαντικές προσφορές της “Εταιρείας Φίλων των Μνημείων της Παλαιομάνινας”, όπως η διάθεση χρηματικών ποσών και χώρων εργασίας ή η οργάνωση της πρώτης πληροφόρησης του κοινού. Στη συνέχεια το ενδιαφέ-ρον και η ανταπόκριση των ντόπιων που κλήθηκαν να εργασθούν στο έργο υπήρξε γενικά πολύ θετική. Ήδη έχει διαμορφωθεί ένας πυρήνας ντόπιων συνεργατών που στηρίζει την αποτελεσματικότητα του έργου. Ιδιαίτερη μνεία θέλω να κάμω για τον συνταξιούχο αρχαιοφύλακα Βασίλη Πούλιο, που συμπαρίσταται με ειλικρινές ενδιαφέρον στις έρευνές μας. Πρέπει εδώ να προσθέσω, ότι στο έργο είναι πολύτιμη η συνεργασία της πανεπιστημιακής μας ομάδας με την ΛΣΤ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων. Και ακόμη ότι η συνεργασία και η στήριξη τόσο του Δήμου Αστακού και των ομόρων Δήμων Οινιαδών και Αλυζίας, όσο και του Προέδρου του Δημοτικού Διαμερίσματος Παλαιομάνινας δημιουργούν το θετικό πλαίσιο μέσα στο οποίο μπορεί να εξελιχθεί με επιτυχία η προσπάθεια για τη μελέτη και την ανάδειξη του μνημειακού χώρου της Παλαιομάνινας.

-Ποια είναι τα έως τώρα αποτελέσματα του ανασκαφικού – ερευνητικού έργου που άρχισε από το Δεκέμβριο του 2006;

-Η πρώτη δουλειά ήταν ο καθαρισμός των τειχών και των παράλληλων με αυτούς χώρων από την οργιώδη βλάστηση, που ήταν άλλωστε προαπαιτού-μενο για οποιαδήποτε έρευνα και εκτίμηση των αναγκών ανάδειξης. Σήμερα τα τείχη είναι σε όλη τους την περίμετρο προσβάσιμα και αναγνώσιμα (με την απαραίτητη βέβαια συνεχή καταπολέμηση της βλάστησης). 

    Από την αρχή της έρευνας ξεκινήσαμε ανασκαφές σε τρία κρίσιμα για την ανάδειξη σημεία: 

α) Στο χώρο της μικρής πύλης του τείχους κάτω από την ακρόπολη και του παρακείμενου πύργου της, περιοχή στην οποία κατέληγε η πλακοστρωμένη πρόσβαση από το χωριό στον τειχισμένο χώρο. Ήδη εκεί έχουν ερευνηθεί και αποκαλυφθεί τα σωζόμενα μέρη του τείχους σε όλη την ορατή από την πρόσ-βαση αυτή έκταση και γίνεται η σχεδιαστική αποτύπωσή τους για τη σύνταξη της μελέτης αποκατάστασης. 

β) Ανάλογη εργασία έγινε και γίνεται στην κεντρική είσοδο του τειχισμένου χώρου από τον Αχελώο, την “Αυλόπορτα”. 

γ) Ερευνήθηκαν ακόμα λείψανα σπιτιών μέσα στον τειχισμένο χώρο. Οι κατασκευές αυτές φαίνονται ταπεινές, αν και συστήματα επιμελημένων αγωγών που παρατηρήσαμε ότι εκβάλλουν από τα τείχη μαρτυρούν πιθανώς συστήματα δρόμων στους λίγους επίπεδους χώρους που περικλείει η οχύρωση. 

δ) Το σημαντικότερο όμως μέχρι στιγμής εύρημα είναι η διαπίστωση, ότι εκτός από τα τρία γνωστά διαμερίσματα του τειχισμένου χώρου (ακρόπολη, “κάτω ακρόπολη” και “κάτω πόλη” – χονδρικά έξω από τον σημερινό οικισμό και με εξαιρετικά τραχύ και δύσκολο για κατοίκηση έδαφος), υπήρχε και τέταρτος οχυρωμένος περίβολος, ο οποίος περιελάμβανε περίπου τον ομαλότερο χώρο του σημερινού οικισμού και κατέληγε στη ΝΔ πλευρά των γνωστών τειχών. Τμήματα αυτού του περιβόλου, που ερευνώνται με τη συγκινητική συναίνεση των κατοίκων, δείχνουν ότι ο περίβολος αυτός ήταν απλούστερος και αρχαιότερος των ως τώρα γνωστών τειχών. Τα τελευταία πρέπει να δημιουργήθηκαν κατά περιόδους από τον 5ο ως τον 3ο π.Χ. αιώνα, ενώ ο τέταρτος περίβολος πρέπει να ανάγεται το αργότερο στον 7ο π.Χ. αιώνα. Αν και το εύρημα αυτό δεν προσφέρεται για ανάδειξη, αφού στην περιοχή υπάρχει ο σύγχρονος οικισμός, η σημασία του για την ιστορία του τόπου και την κατανόησή της είναι μεγάλη: Αποδεικνύεται πρώτον ότι η πόλη αυτή ήταν σημαντική από πολύ παλιά (όπως δείχνουν παλιότερα τυχαία ευρήματα του 8ου π.Χ. αιώνα από το χώρο της σημερινής εκκλησίας), και δεύτερον ότι η συνέχεια της ζωής υπήρξε αδιάκοπη στο ίδιο σημείο. Αλλά πιθανότατα προκύπτει και ένα τρίτο συμπέρασμα, ότι ο τραχύς χώρος που περιέκλεισαν αργότερα τα στιβαρά τείχη απέβλεπε περισσότερο στη δημιουργία ενός ισχυρού οχυρού, που μεγάλωνε τη στρατιωτική σημασία της πόλης και προσέφερε ασφαλές καταφύγιο σε δύσκολες στιγμές.      

-Τα πρώτα αποτελέσματα παρουσιάστηκαν από εσάς στη Φρανκφούρτη, Ποιες είναι οι εντυπώσεις σας;

-Πράγματι, τον Οκτώβριο-Νοέμβριο του 2007 οι “Ημέρες Πολιτισμού της Κεντρικής Ευρωπαϊκής Τράπεζας”, οι οποίες αποτελούν θεσμό της Ευρωπαϊ-κής Ένωσης στη Φραγκφούρτη ήταν αφιερωμένες στην Ελλάδα και παρου-σιάστηκαν με πολύ μεγάλη επιτυχία και σε ευρύτατο κοινό όλες οι πτυχές του ιστορικού και του σύγχρονου ελληνικού πολιτισμού. Το οργανωτικό επιτελείο της Τράπεζας επέλεξε για την παρουσίαση των ιστορικών μνημείων μας τρία μνημειακά σύνολα, για να καλύψει την προϊστορία, την κλασική αρχαιότητα και τους μεταγενέστερους χρόνους. Για την κλασική αρχαιότητα επέλεξε την έρευνα στην Παλαιομάνινα, ως αυτή που συγκέντρωνε τότε το μεγαλύτερο ενδιαφέρον στη Γερμανία, που κλήθηκα να παρουσιάσω σε ωριαία διάλεξη. Στην εκδήλωση, που παρακολούθησε πολυάριθμο κοινό, δόθηκε μεγάλη δημοσιότητα (π.χ. έκδοση ταχυδρομικής κάρτας).

-Ως έμπειρος επιστήμων και με μεγάλες επιτυχίες αρχαιολόγος τι προσδοκάτε από το αρχαιολογικό – ερευνητικό έργο σας στην Παλαιομάνινα;

-Προσδοκούμε α) την αποσαφήνιση με άμεση μαρτυρία ευρημάτων (επιγραφές ή άλλα μαρτύρια) της ταυτότητας, δηλαδή του ονόματος της σημαντικής αυτής αρχαίας πόλης, β) την αποκάλυψη χαρακτηριστικών στοιχείων της (δημοσίων κτιρίων, κατοικιών, κινητών μνημείων κλπ., και γ) την πραγματοποίηση ανα-στηλώσεων χαρακτηριστικών τμημάτων της επιβλητικής οχύρωσης και γενικό-τερης ανάδειξης του συνόλου μνημειακού χώρου. Με την Ιόνια Οδό που φέρνει τον κάθε περαστικό σε μια ανάσα δίπλα του, ο εξαιρετικός αυτός μνημειακός χώρος θα διεκδικήσει σίγουρα μια πολύ σημαντική θέση στον κατάλογο θέσεων μεγάλου ενδιαφέροντος για επίσκεψη στην περιοχή.

-Η περιοχή της Παλαιομάνινας είναι ένας άγνωστος απέραντος αρχαιολογικός χώρος, με οικισμούς – πόλεις που εκτείνονται πέρα από το σημερινό τειχισμένο χώρο;

-Ασφαλώς η περιοχή διατηρεί λείψανα και από άλλες εγκαταστάσεις διαφόρων εποχών της αρχαιότητας στην περιοχή. Η ερευνητική μας ομάδα πάντως, περιορίζει τη δουλειά της στο συγκεκριμένο μνημειακό σύνολο της Παλαιομάνινας, το οποίο ήδη αποτελεί ένα τεράστιο και δύσκολο να δαμάσει κανείς αντικείμενο. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι δεν φροντίζουμε να ενημερωθούμε σε βάθος για την ιστορία της ευρύτερης περιοχής, ώστε να μπορούμε να κατανοήσουμε σωστά το αντικείμενο της δικής μας έρευνας.

-Μητρόπολις ή Σαυρία;

-Η ερώτηση αυτή δεν μπορεί ακόμη να απαντηθεί με βεβαιότητα. Σύμφωνα με την πιο πρόσφατη βιβλιογραφία στην Παλαιομάνινα τοποθετείται η αρχαία Μητρόπολις, με διάφορα επιχειρήματα, από τα οποία το πιο ισχυρό είναι η τριπλή διαίρεση του χώρου που περικλείουν τα τείχη του 5ου-3ου π.Χ. αιώνα, και η οποία δεν παρατηρείται στο οχυρό της Ρίγανης. Η διάκριση σε ακρόπολη και κάτω πόλη τεκμηριώνεται για τη Μητρόπολη στην αφήγηση του Πολυβίου για την εκστρατεία του Φιλίππου του Ε΄ της Μακεδονίας στην περιοχή. Ελπίζουμε ότι η έρευνά μας, όπως ανέφερα προηγουμένως θα δώσει κάποια στιγμή οριστική απάντηση στο βασικό αυτό ερώτημα.    

     Το μέχρι σήμερα πραγματοποιηθέν έργο του Πανεπιστημίου Αθηνών στην Παλαιομάνινα (2006-2010), κινδυνεύει να απαξιωθεί αν δεν συνεχιστούν άμεσα οι προγραμματισμένες εργασίες, με στόχο την ολοκλήρωση της μελέτης αποκατάστασης χαρακτηριστικών τμημάτων του τείχους και συνολικής φροντίδας και ανάδειξής του. Με την ολοκλήρωση της μελέτης και την έγκρισή της θα επιχειρηθεί η ένταξη του έργου στο ΕΣΠΑ.

     Ως εκ τούτου απαιτείται να πραγματοποιηθούν άμεσα εργασίες αποψίλωσης, καθαρισμού και αποτροπής ανάπτυξης της βλάστησης σε όλο το μήκος του τείχους τόσο για λόγους προστασίας του όσο και για να διατηρηθούν εμφανή και προσβάσιμα όλα τα τμήματά του. 

       Επίσης απαιτείται άμεση λήψη μέτρων αντιμετώπισης του κινδύνου κατάρρευσης εμβληματικών τμημάτων του τείχους (όπως ο πύργος πλησίον του χωριού), δεδομένου ότι ενδεχόμενη καταστροφή θα ήταν δύσκολα και με πολύ μεγάλο κόστος αναστρέψιμη και θα προκαλούσε έντονη υποβάθμιση της εικόνας του μνημείου. 

     Τέλος η ανάγκη αποκατάστασης της κεντρικής παραποτάμιας πύλης της τειχισμένης πόλης, με παράλληλη αφαίρεση του ξύλινου προστατευτικού συμπλέγματος που αλλοιώνει την μορφή της, είναι αναγκαία για την προστασία του μνημείου αυτού αλλά και για την ανάδειξή της, δεδομένου ότι αποτελεί πρότυπο πύλης για τις ακαρνανικές οχυρώσεις.

    Για τους λόγους αυτούς απαιτείται άμεση χρηματοδότηση των ανωτέρω εργασιών.