ΕΠΕΤΕΙΑΚΟ: ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΦΥΓΙΑ (1922)

Από τα Ματωμένα χώματα …

πρόσφυγες στο Αγρίνιο (1922)

Γράφει η Μαρία Ν. Αγγέλη

Δεν λέω είν’ όμορφη πολύ

πολύ καλή η καινούργια μας πατρίδα,

μα γλυκοθύμητ’ η παλιά να σου μιλεί

συχνά πυκνά στα μάτια σου την είδα...

Α.Σιμπριώτης

      Αυτή τη σχολική χρονιά(2012-2013), με αφορμή τα 90 χρόνια από τη θλιβερή επέτειο της Μικρασιατικής Καταστροφής, από την αρχή του Σεπτεμβρίου, διαβάσαμε και αναλύσαμε το κείμενο της Δ. Σωτηρίου: «Όταν πρωτοκατέβηκα στη Σμύρνη».

       Ο κεντρικός ήρωας Μανώλης Αξιώτης έφηβος κατεβαίνει από το χωριό του τον Κιρκιντζέ στην κοσμοπολίτικη ΣΜΥΡΝΗ. Ο αφηγητής μας μεταδίδει το θαυμασμό του για τους χώρους που συναντά: λιμάνι, προκυμαία, σπίτια, μαγαζιά, το καμπαναριό της Αγίας Φωτεινής κλπ. Καθώς και για τους ανθρώπους:τις ομορφοστολισμένες κυράδες, τις ξεντεκολτεδιασμένες κοπέλες κλπ............

      Το εντυπωσιασμένο βλέμμα του παιδιού «φωτογραφίζει» την τοπιογραφία και την ανθρωπογεωγραφία της περιοχής.

       Οι μαθητές γοητεύονται από την περιγραφή του Μανώλη. Γνωρίζουν τα αξιοθέατά της, τους κατοίκους της πόλης…

      Αφού αναλύσαμε το κείμενο που αναφέρεται στη Σμύρνη του 1910 κάποια στιγμή περάσαμε και στην περίοδο του1919-1922. Είδαμε ντοκιμαντέρ για το Μικρασιατικό πόλεμο που έληξε με την καταστροφή το 1922.

     Η κοσμοπολίτικη πόλη μετά την πυρπόληση έμοιαζε σαν ένα καρβουνιασμένο τσόφλι…

     Και ύστερα είδαμε τους 1.500.000  περίπου πρόσφυγες που κατέφυγαν στην Ελλάδα… Και το ντοκιμαντέρ τελείωνε με την εγκατάσταση των προσφύγων σε οικισμούς, οι οποίοι ολοένα και προόδευαν... Γίνονταν χωριά και πόλεις που έφερναν ονόματα από τις αλησμόνητες πατρίδες…

    Μοιράστηκα με τα παιδιά τις εντυπώσεις και τα συναισθήματά μου από τα ταξίδια μου στη σημερινή Σμύρνη. Ismir, όπως την αποκαλούν οι Τούρκοι …

      Με την ολοκλήρωση της διδακτικής ενότητας οι μαθητές «έστησαν» τη δική τους Σμύρνη! Στους τοίχους των αιθουσών… Φωτογραφίες, άρθρα, ποιήματα κλπ. ήταν τα υλικά τους!

   Η ενότητα στο μάθημα της Λογοτεχνίας είχε ολοκληρωθεί.

     Πρότεινα στα παιδιά, αν ήθελαν, να συνεχίσουμε την έρευνά μας στα πλαίσια ενός Πολιτιστικού προγράμματος. Έτσι θα μπορούσαμε να ερευνήσουμε και την εγκατάσταση των προσφύγων στην περιοχή μας: στον Άγιο Κωνσταντίνο Αγρινίου. Και ίσως να επισκεφτούμε και κάποιο άλλο μέρος, όπου εγκαταστάθηκαν και πρόκοψαν οι Πρόσφυγες. Για παράδειγμα τα Γιάννενα ή το Ναύπλιο. 

     Εντύπωση μου προκάλεσε η προθυμία των παιδιών. Δήλωσαν συμμετοχή 49 μαθητές! Κατά τη διάρκεια της πολύμηνης έρευνας όμως συμμετείχαν ενεργά άλλοι 10, αν και τυπικά δεν ανήκαν στην ομάδα! Ήταν οι εξωτερικοί μας συνεργάτες!

        Ευχάριστο επίσης ήταν το γεγονός ότι μέλη της περσινής πολιτιστικής ομάδας μας ήθελαν να βοηθήσουν. Η Θεοδώρα Παπούλια, η Ιφιγένεια Κουτούκη, η Ζωή Ζαχαράκη, η Λαμπρινή Θεοδωροπούλου κλπ ήταν ευπρόσδεκτες στην ομάδα μας και η βοήθειά τους σημαντική!

      Το Νοέμβριο του 2012 επισκεφτήκαμε την Έκθεση: Δύο φορές Ξένος, στο Μουσείο Μπενάκη. Ήταν μια ιδιαίτερη εμπειρία όχι μόνο για τα παιδιά, αλλά και για τις συνοδούς καθηγήτριες.

    Η έρευνα: Από την αρχή έδωσα στα παιδιά σχετική βιβλιογραφία. Επέλεξα λογοτεχνικά κείμενα που αναφέρονται στα ιστορικά γεγονότα τα οποία θαερευνούσαμε. Μέσα από τη λογοτεχνία κατανοούν ευκολότερα την Ιστορία. Η κρατική τηλεόραση ευτυχώς είχε πολλές εκπομπές –αφιερώματα για τη Σμύρνη και τους Πρόσφυγες. Επίσης, ο Τύπος είχε σχετικά ένθετα. Αρκετά παιδιά με ενημέρωναν ή μου έφερναν ένθετα.

      Μου άρεσε που είχαν ευαισθητοποιηθεί τόσο! Και πιο πολύ μου άρεσε που ενημέρωναν κι εμένα και τους συμμαθητές τους!

     Κάποια άλλα ψάχνοντας τα ράφια της βιβλιοθήκης τους ανακάλυψαν βιβλία, που ίσως δεν τα είχαν ανοίξει ποτέ. Όπως: Ματωμένα χώματα, Η Σμύρνη στις φλόγες, Η αρχόντισσα της Σμύρνης και άλλα. Δώρα των γονιών ή των συγγενών…

       Τα προέτρεψα να τα διαβάσουν και να τα παρουσιάσουν στους συμμαθητές τους. Είναι αλήθεια ότι τα πιο πολλά το είδαν ως αγγαρεία, όπως μου εξομολογήθηκαν στη συνέχεια. Όταν όμως τα ξεκίνησαν σιγά σιγά τους κέντρισαν το ενδιαφέρον.

Κάποια άλλα απλώς αντέγραψαν μια σελίδα για να μου φέρουν ένα απόσπασμα που τους άρεσε. Τα ενθάρρυνα συνέχεια… 

     Τελικά, σε συνεργασία με την κ. Δαλλιάνη οργανώσαμε μια παρουσίαση τριών βιβλίων της Δ. Σωτηρίου. Ομολογώ ότι τόσο τα παιδιά που παρουσίασαν τα βιβλία, όσο και τα παιδιά που υπέβαλαν  ερωτήσεις στη συνέχεια μας εξέπληξαν.

     Ανάλογη παρουσίαση ποιημάτων για τη Σμύρνη και την Ιωνία διοργάνωσε το Β1 την ημέρα της ποίησης.

    Παρότρυνα τα παιδιά να γράψουν τα ίδια διηγήματα, ποιήματα, ακροστιχίδες κλπ.

Αρκετά το έκαναν. Έργα τους «αναρτήθηκαν» στην ιστοσελίδα της ομάδας μας και στο «Δέντρο της Μνήμης» που στήσαμε στη σχολική αίθουσα!

     Πέρα από τη βιβλιογραφία αξιοποιήσαμε και την προφορική ιστορία, η οποία είναι εξίσου σημαντική με τη γραπτή ιστορία. 

«Με τη μέθοδο της προφορικής ιστορίας μέσα από το λόγο που διατυπώνουν τα ίδια τα υποκείμενα για το παρελθόν, επιδιώκεται η ιστορία από τη βάση. Έρχονται στο προσκήνιο οι σιωπές και οι παρανοήσεις της επίσημης ιστορίας», γράφει ο Paul Thompson, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του ESSEX.

      Βέβαια, σήμερα δε ζουν πρόσφυγες πρώτης γενιάς. Για να ζει κάποιος και να θυμάται τα γεγονότα πρέπει να έχει περάσει τα 95! Η υπέργηρη κ. Μελπομένη Ηλιοπούλου είναι 90 χρονών. Γεννήθηκε προσφυγούλα! Μόλις το πλοίο τους έβγαλε στην Ελλάδα… Και θυμάται μόνο μέσα από τις αφηγήσεις των γονιών της τα γεγονότα. Θυμάται όμως την εγκατάσταση και τη ζωή τους στον Άγιο Κωνσταντίνο Αγρινίου.

      Πήραμε συνεντεύξεις από πρόσφυγες δεύτερης και τρίτης γενιάς… Η κ. Αγαθή, ο κ. Νίκος, η κ. Μαρίτσα, η κ. Αθηνά, η κ. Κυριακή κλπ. μας μίλησαν για τους πρόσφυγες γονείς και παππούδες τους και για τους προσφυγικούς συνοικισμούς του Αγρινίου…

     Ενδιαφέρον επίσης ήταν ότι τα παιδιά έψαξαν το γενεαλογικό τους δέντρο και  κάποια βρήκαν ότι είχαν ρίζα προσφυγική. Ο Θάνος είχε προπάππο πρόσφυγα, η Μαρία και η Ιουλία προγιαγιά…

       Κατά τη διάρκεια της έρευνας αξιοποιήσαμε τον ελάχιστο ελεύθερο χρόνο μας. Κάποια Σαββατοκύριακα περπατήσαμε στην περιοχή Αγίου Κωνσταντίνου Αγρινίου. Κάναμε επιτόπια έρευνα. 

       Χαρτογραφήσαμε τους δρόμους, καταγράψαμε οδωνύμια, φωτογραφήσαμε τα εναπομείναντα προσφυγικά σπιτάκια, συζητήσαμε με τους κατοίκους, ακούσαμε μικρασιάτικα τραγούδια, μυρίσαμε ωραία φαγητά, γευτήκαμε σμυρναίικα κουλουράκια και γλυκά! Αυτές τις βόλτες τις απόλαυσαν ιδιαίτερα τα παιδιά.

      Αναζητήσαμε υλικό και στα Γενικά Αρχεία του Κράτους στο Μεσολόγγι. Καθώς και στο Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών στην Αθήνα.

      Παράλληλα η συνάδελφος Έφη Κωνσταντίνου ανέλαβε με προθυμία να διδάξει Μικρασιάτικους χορούς. Οι μαθήτριες έμαθαν να χορεύουν. Οι μαθητές αρκέστηκαν στο ρόλο των θεατών… Όλοι όμως τραγούδησαν…

     Μια ακόμα εκπαιδευτική εκδρομή στο Πολεμικό Μουσείο Ναυπλίου, έδωσε την ευκαιρία στα παιδιά να δουν φωτογραφικό υλικό και μερικά αντικείμενα από διάφορες φάσεις της νεώτερης ιστορίας. Ανάμεσα στις οποίες και οι Βαλκανικοί πόλεμοι και ο Μικρασιατικός…

      Η έρευνα και η μελέτη αυτού του σημαντικού υλικού βοήθησε τα παιδιά να κατανοήσουν  ένα σημαντικό κεφάλαιο της νεώτερης εθνικής ιστορίας μας. Γνώρισαν τους πρόσφυγες του Αγρινίου.

       Μέσα από το τοπικό γίνεται καλύτερα κατανοητό το εθνικό θέμα. Και φυσικά η γνώση είναι ουσιαστική, όταν υπάρχει η προσωπική εμπλοκή και η ανακάλυψη από το μαθητή.

      Τότε το «δέντρο της Γνώσης και της Μνήμης» ριζώνει και καρποφορεί!

       Το υλικό που συγκεντρώσαμε, και ιδιαίτερα το πρωτογενές είναι πολύ σημαντικό. Θα μπορούσε να αξιοποιηθεί σε μια έκδοση ενός τόμου. Προς το παρόν φυλάσσεται στο Αρχείο της Ομάδας μας. Ίσως αξιοποιηθεί μελλοντικά…

      Κλείνοντας, να ευχαριστήσω από καρδιάς όλους εκείνους που μας άνοιξαν την πόρτα και ξεδίπλωσαν τις μνήμες τους για την ανάγκη της έρευνάς μας.

      Επίσης να ευχαριστήσω τους μαθητές για την ωραία συνεργασία μας. Και τους συναδέλφους που συμμετείχαν στο πρόγραμμα αυτό: Έφη Κωνσταντίνου, για τη διδασκαλία των χορών. Κώστα Δέδε, για την τεχνική στήριξη. Νίκη Καλαμάρα, για τη συμμετοχή της στις δύο εκπαιδευτικές εκδρομές. Αγγελική Δαλιάνη, για τη συνεργασία στην παρουσίαση Λογοτεχνικών κειμένων καθώς και τη συμμετοχή της στην επίσκεψη στο Μουσείο Μπενάκη. Τον Κώστα Στασινό και την Όλγα Αβασκαντήρα για τη συμμετοχή τους στην εκδρομή στο Ναύπλιο.

Το Διευθυντή κ. Στάθη Βάρδια για την ηθική στήριξη από την αρχή της ερευνητικής μας προσπάθειας.

Το προσωπικό του σχολείου :την κ. Αθανασία Τσιαντή και την κ. Ευθαλία Αναστασιάδη, για το στήσιμο του συμβολικού Δέντρου της Μνήμης και την προθυμία τους να με εξυπηρετήσουν πάντα με το χαμόγελο!

Σας ευχαριστώ!

Σημείωση: το παρόν κείμενο εκφωνήθηκε από την καθηγήτρια Μαρία Ν. Αγγέλη, στην παρουσίαση του Πολιτιστικού Προγράμματος με τίτλο: «Από τα Ματωμένα χώματα στη νέα πατρίδα… Ο ξεριζωμός, η προσφυγιά και η Ελπίδα!».

Η Παρουσίαση έγινε στην αίθουσα εκδηλώσεων του 2ου Γυμνασίου Αγρινίου, 14 /5/2013.

Οι φωτο προερχονται από την Πολιτιστική ομάδα του 2ου Γυμνασίου Αγρινίου Κοσμάς ο Αιτωλός