Ομηρική η διοικητική οργάνωση των Ριμένων της Παλαιομάνινας

Ξεχωριστή ήταν η θέση και της γυναίκας αρχόντισσας, αφού μέχρι την ενηλικίωση του γιου της, ανελάμβανε, ως χήρα, τη διακυβέρνηση του χωριού!

Γράφει ο:

Δημήτρης Στεργίου*

     Μια ιδιαίτερη επισήμανση που κάνει ο Gustav Weigand για την Παλαιομάνινα, όταν την επισκέφτηκε το 1890 για το σύστημα διοίκησης και οργάνωσης του τσελιγκάτου ή της κοινότητας, όπως αναφέρει χαρακτηριστικά, που ήταν καθαρά ομηρικό, επιβεβαιώνεται από τα στοιχεία του Ληξιαρχείου του Δημοτικού Διαμερίσματος της Παλαιομάνινας....

       Ο Βάϊγκαντ αναφέρει την Παλαιομάνινα με το όνομα του αρχιτσέλιγκα, δηλαδή Κουτσομπίνα, ή Μάνινα, όπως τη λέγανε επί δεκάδες χρόνια, ακόμα και σήμερα, οι ντόπιοι Ριμένοι κάτοικοι του χωριού.

Αναφέρει χαρακτηριστικά ο Βαϊγκαντ:

      «Η Κουτσομπίνα είναι το μεγαλύτερο από τα χωριά. Έχει 150 σπίτια (σημείωση: σε άλλες σελίδες του βιβλίου του αναφέρει ότι είχε τότε 750 κατοίκους, δηλαδή όσο περίπου και σήμερα!).  

      Λέγεται και Μάνινα και από αυτό όλη η περιοχή πήρε το όνομά της. Κάτι το ιδιαίτερο εδώ είναι ότι η κεφαλή της κοινότητας δεν είναι ένας άντρας, αλλά μια χήρα, η τσελνικοάνια (=τσελιγκίνα, γυναίκα του τσέλιγκα), η οποία θα κυβερνήσει το χωριό μέχρι που θα μεγαλώσει ο γιος της.  

      Στα βόρεια της περιοχής κάτι ανάλογο θα ήταν αδύνατο, γιατί ο πιο κοντινός άντρας στη συγγένεια θα έπαιρνε τη θέση του μακαρίτη τσέλιγκα, ωσότου η κοινότητα θα κήρυσσε το γιο ενήλικο. Γενικά, η γυναίκα παίρνει μια πολύ κατώτερη θέση στους Αρωμούνους τσοπάνους…»

     Πράγματι, όπως προκύπτει από τα στοιχεία του Ληξιαρχείο του Δημοτικού Διαμερίσματος της Παλαιομάνινας, το 1890, όταν επισκέφτηκε ο Βάϊγκαντ την Παλαιομάνινα, ο ιδρυτής του χωριού αρχιτσέλιγκας Θύμος Κουτσομπίνας είχε πεθάνει λίγο πριν και τη διακυβέρνηση της κοινότητας ή του τσελιγκάτου ανέλαβε η χήρα Ελένη Κουτσομπίνα, ως αρχόντισσα, γιατί ο γιος τους Νίκος Κουτσομπίνας ήταν ανήλικος, ήταν μόλις εννέα ετών.  

         Ο Νίκος Κουτσομπίνας, ο οποίος είχε συνδεθεί με στενή φιλία με τον Ελευθέριο Βενιζέλο, είχε γεννηθεί το 1881 και πέθανε στις 26 Δεκεμβρίου του 1933 σε ηλικία 52 ετών.  

      Η σύζυγός του Ελένη είχε γεννηθεί το 1890, όταν δηλαδή επισκέφτηκε ο Βάϊγκαντ το χωριό και απεβίωσε στις 26 Ιουνίου του 1961. Ήταν μια πραγματική αρχόντισσα και, όπως τη γνώρισα, διατήρησε μέχρι το τέλος της ζωής της την αρχοντιά αυτή.

Και μερικές σχετικές παρατηρήσεις:

    Πρώτον, οι Ριμένοι της Ακαρνανίας, που ανέβαιναν επί αιώνες στα ηπειρωτικά βουνά για ξεκαλοκαιριό, έδιναν στα παιδιά τους κυρίως αρχαιοελληνικά ονόματα. Ακόμα και σήμερα κυριαρχούν ονόματα όπως Ελένη, Αφροδίτη, Αλκίππη, Αριστοτέλης, Λεωνίδας, Οδυσσέας, Λυσίμαχος, Αριστόδημος κ.λπ. Λέγεται ότι η τακτική αυτή να δίνουν αρχαιοελληνικά ονόματα ήταν ύστερα από προτροπή της Φιλικής Εταιρείας, η οποία είχε βάλει σε υποψίες το γνωστό παμπόνηρο Αλή πασά των Ιωαννίνων!

 

    Δεύτερον, ο Βάϊγκαντ αναφέρει την αρχόντισσα χήρα Ελένη Κουτσομπίνα ως «τσελνικοάνια», δηλαδή τσελιγκίνα, που είναι βουλγάρικη λέξη («τσέλνικ»).

  Τρίτον, η οργάνωση του ριμένικης κοινότητας (τσελιγκάτου) ήταν καθαρά ομηρική, όπως προκύπτει από την Ιλιάδα και την  Οδύσσεια (στίχοι Β΄ 204, Β΄ 487 και Η΄ 234, σ’  106), όπου αναγνωρίζεται η δύναμη και η κυριαρχία ενός και μόνο ισχυρού αρχηγού, δηλαδή του «κοιράνου», που σημαίνει, ανάλογα, «αρχηγός», «κύριος», «ηγεμών», «επιστάτης».

     Τέταρτον, η χήρα του Θύμιου Κουτσομπίνα Ελένη δεν ήταν τίποτε άλλο από τη συνέχεια της Πηνελόπης, η οποία, όσο απουσίαζε ο Οδυσσέας και ήταν ανήλικος ο Τηλέμαχος, είχε αναλάβει τη διακυβέρνηση όχι μόνο του οίκου της αλλά και όλων των κατοίκων του βασιλείου της Ιθάκης.

      Πέμπτον, η διαπίστωση αυτή, ότι δηλαδή μια χήρα γυναίκα κυβερνά ένα χωριό μέχρι να ενηλικιωθεί ο γιος της εκπλήσσει τον Βάϊγκαντ, ο, οποίος σημειώνει ότι σε άλλες περιοχές αυτό θα ήταν αδύνατο και ότι «γενικά, η γυναίκα παίρνει μια θέση πολύ κατώτερη στους Αρωμούνους τσοπάνους», εννοώντας προφανώς τους άλλους, όπου η γυναίκα ήταν «res». 

    Αυτό όπως προκύπτει από τι επισημάνσεις του Βαϊγκαντ δεν ίσχυε για τους Ριμένους της Παλαιομάνινας.

(*Ο Δημήτριος Στεργίου γεννήθηκε στην Παλαιομάνινα Αιτωλοακαρνανίας και είναι δημοσιογράφος)