Οι μεν φυτεύουν, οι δε καταστρέφουν την ποσειδωνία

 Τασος Σαραντής

Πώς οι προσπάθειες του Ινστιτούτου «Αρχιπέλαγος» για τη φύτευση υποβρύχιων κήπων «ξεριζώνονται» από τις ιχθυοκαλλιέργειες......

 Απο τη μια, οι άνθρωποι που στελεχώνουν το Ινστιτούτο Θαλάσσιας Προστασίας «Αρχιπέλαγος» προχωρούν τα τελευταία χρόνια στη φύτευση υποβρύχιων κήπων ποσειδωνίας συμβάλλοντας στην αναστροφή της ολοένα αυξανόμενης καταστροφής των θαλάσσιων λιβαδιών ποσειδωνίας στις ελληνικές θάλασσες. Και από την άλλη, η βιομηχανική ιχθυοκαλλιέργεια εξακολουθεί να βλάπτει σοβαρά αυτά τα ζωτικά οικοσυστήματα, ενώ παράλληλα το λόμπι που την εκπροσωπεί αρνείται τα αποτελέσματα των επιστημονικών μελετών που, η μία μετά την άλλη, κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου.

Από το 2018, το Ινστιτούτο «Αρχιπέλαγος» αναπτύσσει και εφαρμόζει πειραματικές και καινοτόμες τεχνικές υποβρύχιας φύτευσης σε συνεργασία με επιστήμονες από κορυφαία πανεπιστήμια της Ευρώπης. Για τη φύτευση χρησιμοποιούνται θραύσματα ποσειδωνίας που έχουν ξεριζωθεί από άγκυρες σκαφών και παραμένουν ζωντανά για σύντομο χρονικό διάστημα.

Η διαδικασία φύτευσης είναι ιδιαίτερα απαιτητική, καθώς στα πρώτα χρόνια ανάπτυξης των φυτών απαιτείται συστηματική φροντίδα από εξειδικευμένους επιστήμονες-δύτες, σχεδόν σε εβδομαδιαία βάση, κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας και καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους.

Εχοντας μελετήσει σε βάθος τις διάφορες τεχνικές φύτευσης και τις περιβαλλοντικές συνθήκες που τις επηρεάζουν και έχοντας δημοσιεύσει πολλές επιστημονικές δημοσιεύσεις γύρω από το θέμα, το μόνο βέβαιο είναι ότι η επιτυχής ανάπτυξη αυτών των υποβρύχιων κήπων απαιτεί τεράστια επιμονή και υπομονή. Η βιωσιμότητά τους εξαρτάται από τα θαλάσσια ρεύματα, την ποιότητα του ιζήματος, τις καιρικές συνθήκες που επικρατούν κυρίως κατά τα πρώτα χρόνια ανάπτυξης, καθώς και από την αφθονία συγκεκριμένων φυτοφάγων ειδών πανίδας στην περιοχή. Τα λιβάδια ποσειδωνίας χαρακτηρίζονται από εξαιρετικά αργούς ρυθμούς ανάπτυξης (περίπου 6 εκατοστά ανά έτος), γεγονός που καθιστά την αποκατάστασή τους μια πρόκληση μακράς διάρκειας, εξηγεί το «Αρχιπέλαγος».

«Το μόνο σίγουρο είναι ότι αυτού του είδους οι φυτεύσεις δεν προσφέρονται για επικοινωνιακές δράσεις “εταιρικής ανευθυνότητας” - πρακτικές που, δυστυχώς, ευδοκιμούν στους καιρούς μας, αντί για ουσιαστικές πρωτοβουλίες προστασίας των ελληνικών θαλασσών», επισημαίνει.

Κι ενώ το Ινστιτούτο «Αρχιπέλαγος» πραγματοποιεί αυτή τη χρονιά κοπιαστική εργασία για την αναζωογόνηση των λιβαδιών ποσειδωνίας, οι ιχθυοκαλλιέργειες αναδεικνύονται ως ένας από τους μεγαλύτερους εχθρούς τους, όπως αποδεικνύεται από την ίδια την επιστήμη· την επιστήμη που αμφισβητούν οι κάτοχοι των ιχθυοκαλλιεργειών, προφανώς για την υπεράσπιση των συμφερόντων τους.

Αυτό συνέβη πρόσφατα, έπειτα από τη δημοσιοποίηση μελέτης, που διεξήχθη υπό την αιγίδα του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, σχετικά με τον περιβαλλοντικό αντίκτυπο των ιχθυοκαλλιεργειών στον Σαρωνικό κόλπο. Σύμφωνα με τα ευρήματα της μελέτης, οι περιοχές κοντά σε ενεργές -καθώς και σε προηγουμένως ενεργές- ιχθυοκαλλιέργειες παρουσίασαν σαφείς ενδείξεις υποβάθμισης σε σύγκριση με περιοχές χωρίς ιχθυοκαλλιέργειες. Επιπλέον, οι μετρήσεις, όπως η κάλυψη των λιβαδιών, το μέγιστο μήκος των φύλλων και το επιφυτικό φορτίο έδειξαν προοδευτική ζημιά με την αύξηση της εγγύτητας προς τις μονάδες ιχθυοκαλλιέργειας που εκτεινόταν σε απόσταση τουλάχιστον 900 μέτρων από τις μονάδες.

Ωστόσο, σε πρόσφατη ανακοίνωσή της, η Ελληνική Οργάνωση Παραγωγών Υδατοκαλλιέργειας (ΕΛΟΠΥ) αμφισβήτησε τα ευρήματα της μελέτης. Σύμφωνα με την ΕΛΟΠΥ, η μελέτη χρηματοδοτήθηκε από φορείς με δηλωμένη αντίθεση στις ιχθυοκαλλιέργειες, ιδιαίτερα στον Πόρο, ενώ δεν έχει ακόμη δημοσιευθεί σε επιστημονικό περιοδικό με κριτική αξιολόγηση, κάτι που, κατά την ΕΛΟΠΥ, είναι προαπαιτούμενο για την επιστημονική δεοντολογία. Επιπλέον, η οργάνωση υποστηρίζει ότι η μελέτη βασίζεται σε περιορισμένα δεδομένα από τον Πόρο, αγνοώντας άλλες ανθρωπογενείς πιέσεις, όπως η αγκυροβόληση σκαφών ή τα αστικά λύματα, και προτείνει δραστικές αλλαγές πολιτικής χωρίς επαρκή τεκμηρίωση.

Κι όμως, η μελέτη, με τον προσωρινό τίτλο «Διερεύνηση του αντίκτυπου της ιχθυοκαλλιέργειας στην υγεία των λιβαδιών Posidonia oceanica στον Πόρο», διεξήχθη υπό την επίβλεψη του ειδικού σε θαλάσσια βλάστηση και θαλάσσια χαρτογράφηση δρoς Gwilym Rowlands, αναπληρωτή καθηγητή στο Πανεπιστήμιο του Σαουθάμπτον και πρώην ερευνητή στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, σε συνεργασία με μια ομάδα εξειδικευμένων επιστημόνων και δυτών. Η μελέτη αναμένεται να δημοσιευτεί σε επιστημονικό περιοδικό το 2026. Παρά την αμφισβήτησή της από την ΕΛΟΠΥ, η έρευνα αποτελεί μέρος ενός ευρύτερου προγράμματος χαρτογράφησης και παρακολούθησης των λιβαδιών ποσειδωνίας, ενός οικοσυστήματος που προστατεύεται από την Οδηγία της Ε.Ε. και τη Σύμβαση της Βαρκελώνης.

Ομως, πέραν της συγκεκριμένης μελέτης, τουλάχιστον 28 επιστημονικές μελέτες, από το 1999, που έχουν αξιολογηθεί, επιβεβαιώνουν ότι τα απόβλητα και η ρύπανση των υδατοκαλλιεργειών βλάπτουν αυτά τα ζωτικά οικοσυστήματα. Παρόμοια ευρήματα έχουν αναφερθεί από το Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ), το Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών (UNEP/MAP) και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Ηδη, από το 2008, μια σημαντική μελέτη, στην οποία συμμετείχαν επιστήμονες από το ΕΛΚΕΘΕ και το Πανεπιστήμιο Κρήτης, ανέφερε: «Η καθίζηση αποβλήτων γύρω από τις μονάδες ιχθυοκαλλιέργειας φαίνεται να είναι ο κύριος παράγοντας της υποβάθμισης του βυθού, καθώς προκαλεί συσσώρευση οργανικών υλικών, έλλειψη οξυγόνου στα ιζήματα και μείωση της θαλάσσιας βλάστησης». Η ίδια μελέτη συνιστούσε ελάχιστη απόσταση 400 μέτρων μεταξύ των ιχθυοκαλλιεργειών και των λιβαδιών ποσειδωνίας, ένα μέτρο που δεν περιλαμβάνεται στο ισχύον πλαίσιο χωροταξικού σχεδιασμού για την υδατοκαλλιέργεια του 2011, το οποίο προβλέπει τις Περιοχές Οργανωμένης Ανάπτυξης Υδατοκαλλιεργειών (ΠΟΑΥ).

Και πέραν των προαναφερόμενων απτών επιστημονικών αποδείξεων, τόσο η Σύμβαση της Βαρκελώνης όσο και η Οδηγία της Ε.Ε. για τους οικοτόπους ταξινομούν τα λιβάδια ποσειδωνίας στους οικοτόπους προτεραιότητας, αναγνωρίζοντας τον ουσιαστικό ρόλο τους στη στήριξη της βιοποικιλότητας, τη σταθεροποίηση των ακτογραμμών και τη δέσμευση άνθρακα και υπογραμμίζοντας την επείγουσα ανάγκη προστασίας της από τις αυξανόμενες πιέσεις στις ακτές, συμπεριλαμβανομένης της ιχθυοκαλλιέργειας.

efsyn