ΑΜΦΙΚΤΙΟΝΙΑ ΑΚΑΡΝΑΝΩΝ
ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
Γράφει ο Στυλιανός Ντίνος
Οι Ταλιαδόροι από το Τούρνοβο
έρχονται (1829-1838) στη Βόνιτσα για το τέμπλο του Αγίου Σπυρίδωνα
Στην έρευνά μας μας για το τέμπλο του Αγίου Σπυρίδωνα Βόνιτσας στη θέση Αρδίκα, από προηγούμενη έρευνα είχαμε τα εξής δεδομένα:
- Η κατασκευή του ξυλόγλυπτου τέμπλου πρέπει να είχε κατασκευαστεί στη χρονική περίοδο ανάμεσα στο 1829 ( επίσκεψη του μητροπολίτη Πορφύριου) και το 1838 με την ολοκλήρωση της επέκτασης.
- Το μοναδικό τέμπλο στις όμορες περιοχές που έχει τα ίδια ξύλινα μοτίβα, ήταν αυτό του Αγίου Χαράλαμπου στην Πρέβεζα.
Τα ερωτήματα όμως παρέμεναν :
Ø ποιοι ήταν οι ξυλογλύπτες (οι ταλιαδόροι);
Ø τι έγινε το προηγούμενο τέμπλο (μικρότερης διάστασης και σίγουρα μικρότερης αξίας).
Η μελέτη που σύνταξε και κατέθεσε σε συνέδριο ο προιστάμενος των κρατικών αρχείων Πρέβεζας, ο Σπυρίδων Σκλαβενίτης, καθώς και η συζήτηση μαζί του, μας βοήθησε να ανασυντάξουμε όλα τα στοιχεία της έρευνας και με την πρόσθεση από νεώτερα, να έχουμε μια καλύτερη εικόνα για το τέμπλο του Αγίου Σπυρίδωνα.
Πρώτα ας δούμε τα στοιχεία που μας ενδιαφέρουν , από τη μελέτη του Σπυρίδωνα Σκλαβενίτη:
Ο Σπυρίδων Σκλαβενίτης εντόπισε το συμβόλαιο που εγινε μεταξύ των ξυλογλυπτών και της αδελφότητας του ναου Αγίου Χαραλάμπους το 1826. Οι ξυλογλύπτες ήταν οι Αναστάσιος και Ιωάννης Σκαλιστής του Νικολάου από το Τούρνοβο της Κόνιτσας. Επιπλέον, εντόπισε σε ιδιωτικό αρχείο το πρόχειρο βιβλίο ταμείου που τηρούσαν οι επίτροποι του συγκεκριμένου ναού κατά την περίοδο 1826-1831. Από τα παραπάνω στοιχεία προκύπτει ότι το τέμπλο φτιάχττηκε την περίοδο 1826-1828 ενώ το 1828 αγιογραφήθηκαν και νέες εικόνες μόνο του Δωδεκάορτου και παράλληλα χρησιμοποιήθηκαν οι παλιές δεσποτικές εικόνες. Τέλος, από τα στοιχεία του βιβλίου ταμείου του Αγίου Χαραλάμπους προκύπτει ότι το παλιό τέμπλο του ναού πωλήθηκε στον ναό του Αγίου Βασιλιείου Πρέβεζας. Αξίζει να σημειωθεί ότι αυτό το πρόχειρο βιβλίο ταμείου του ναού βρισκόταν στο αρχείο των απογόνων ενός από τους επιτρόπους εκείνης της εποχής.
Εμείς από παλαιότερες έρευνες έχουμε δεδομένη την σχέση Πρέβεζας και Βόνιτσας λόγω των Βαρζέλιδων (βλέπε μελέτη της Αμφικτιονίας «Βαρζέλης ο Ζαβερδιανός») .
Τα ξυλόγλυπτα μοτίβα του τέμπλου του Αγιου Χαράλαμπου είναι τα ίδια με αυτά του τέμπλου του Αγίου Σπυρίδωνα. Η μόνη σοβαρή διαφορά μεταξύ του τέμπλου Αγίου Χαραλάμπους και Αγίου Σπυρίδωνα , είναι οι δύο λέοντες στην οροφή του τεμπλου. Στο πρώτη κατασκευή (Πρέβεζα) οι δύο Σκαλιστές έθεσαν τους αντικρυστούς λέοντες καπως υπερμεγέθη σε σχέση με τη συνολική κατασκευή. Στη Βόνιτσα, αυτό δεν επαναλήφθηκε και έχουμε δύο αντικρυστούς λέοντες με αρμονικές διαστάσεις σε σχέση με τις κατασκευές του τέμπλου.
Εκκρεμούσε ακόμη το ερώτημα για το παλιό τέμπλο της μικροτερης εκκλησίας (πριν την τελική επέκταση) του Αγίου Σπυρίδωνα.
Λαμβάνοντας υπόψη όσα προαναφέραμε για την Πρέβεζα, δηλαδή ότι οι επίτροποι του ναού του Αγίου Χαραλάμπους πώλησαν το παλιό τέμπλο σε έναν άλλο ναό, όταν έφτιαξαν το νέο τέμπλο, θεωρούμε πολύ πιθανό :
Α) το παλαιό τέμπλο να είχε καταστραφεί. Τα όσα γράφει το 1829, ο Μητροπολίτης Πορφύριος προς τον Κυβερνήτη Καποδίστρια (αναφέρει μικρό μέγεθος, η μισή εκκλησία σκεπασμένη με άχυρα και η άλλη μισή χωρίς σκεπή) μας οδηγούν στην υπόθεση ότι το παλιό τέμπλο εχί διαβρωθεί από τον ήλιο και την βροχή.
Β) μπορεί (έστω και φθαρμένο) να δόθηκε σε μια από τις εκκλησίες της Μπούχαλης, καθοσον στις άλλες εκκλησίες (Αγιος Παντελεήμων και Αγιος Αθανάσιος) το τέμπλο ήταν (πρίν της πρό 20ετίας ανανέωση) με απλές σανίδες και χωρίς ιδιαίτερα καλλιτεχνικά χαρακτηριστικά. . Δεν μπορούμε να αναφερθούμε σε παραχώρηση στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου καθόσον το τέμπλο αυτής εκκλησίας είναι πολύ παλαιό, μεγάλης αξίας και μεγαλύτερης καλλιτεχνείας από αυτό του Αγίου Σπυρίδωνα. Πρόσθετα ο ανταγωνισμός των δύο κοντράδων δεν θα επέτρεπε τέτοιου είδους συνναλλαγή.
Αν το παλιό τέμπλο του Αγίου Σπυρίδωνα δεν είχε εντελώς καταστραφεί από τον ήλιο και την βροχή, χωρά η υπόθεση να ότι παραχωρήθηκε στην εκκλησία της Μπούχαλης (Αγιοι Απόστολοι) ή στην εκκλησία Αγιος Δημητριος του Νεοχωρίου (σημερινή συνοικία Αγίου Δημητρίου).. Δυστυχώς δεν μπορούμε να επαληθεύσουμε τον συλλογισμό μας, λόγω του ότι οι δυό προαναφερόμενες εκκλησίες εσωτερικά καταστράφηκαν από τους κατακτητές του Β παγκοσμίου πολέμου. Όλα τα ξύλινα μέρη έγιναν καύσιμη ύλη για την σόμπα που ζέστενε τους στρατιωτες μέσα στον ναό.
Επιστρέφουμε στο τέμπλο του Αγίου Σπυρίδωνα και στα στοιχεία της ταυτοποίησης των τεχνιτών. Σε μια συνέντευξη της πρώην διευθύντριας του Κέντρου Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών, της κυρίας Αικατερίνης Πολυμέρου – Καμηλάκη , με τον ιερέα Κωνσταντίνο Σκαλιστή , το έτος 1987, υπάρχει αναφορά στα μοτίβα που χρησιμοποιησαν οι πρόγονοί του στο τέμπλο του Αγίου Σπυρίδωνα της Βόνιτσας
Αυτή η αναφορά ταυτοποιεί τα ονόματα των ξυλογλυπτών. Ηταν από την φαμίλια των Σκαλιστών. Το Σκαλιστής είναι επαγγελματικό επώνυμο και αλλοι από την φαμίλια κράτησαν το «Σκαλιστής» και άλλοι το «Ταλιαδόρος (λέξη που χρησιμοποιούσαν οι Βλάχοι για τους ξυλογλύπτες)». Καταγωγή τους η περιοχή της Κόνιτσας
Ενας σοβαρός ιστότοπος της Κόνιτσας (https://www.konitsa-cradle.gr/) αναφέρεται στην φαμίλια «Σκαλιστής» και γεωγραφικά τοποθετεί την κατοίκησή της στο Τούρνοβο (σήμερα ονομάζεται Γοργοπόταμος). Πρόσθετα με τις πληροφορίες που έχει συγκεντρώσει, θεωρεί ότι αυτή η φαμίλια πρίν λάβει το επαγγελματικό επώνυμο Σκαλιστής ή Ταλιαδόρος , λεγόταν Σέχη ή Σέχου , και ως χρονολογία της εκεί εγκατάστασης τα τέλη του 18ου αιώνα.
Το 2008 η τότε διευθύντρια του Κέντρου Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών, η κυρία Αικατερίνη Καμηλάκη, δημοσίευσε την εργασία της «Ζωγραφική και ξυλογλυπτική στα Μαστοροχώρια». Σε ένα σημείο της εργασίας αναφέρεται αναλυτικά στο συνεργείο των Ταλιαδόρων που εργάστηκαν μαζί με τους δύο Σκαλιστές (Απόστολος και Ιωάννης) στην περίοδο 1830-1840 , περίοδο κατασκευής τέμπλου του Αγίου Σπυρίδωνα Βόνιτσας και του Αγίου Αθανασίου Ιωαννίνων. Ηταν ο Τάσσης και οι γιοί του Κωτούλας, Ιωάννης και Δημήτριος.
Στην μελέτη της, η κυρία Καμηλάκη, περιλαμβάνει και δύο φωτογραφίες από το εσωτερικό του Αγίου Σπυρίδωνα Βόνιτσας :
Το άρθρο του κ. Σκλαβενίτη για το τέμπλο στην Πρέβεζα απέδειξε και κάτι ακόμα. Ότι σε ιδιωτικά αρχεία μπορεί να κρύβονται σημαντικά αρχειακά τεκμήρια που περιέχουν πληροφορίες όχι μόνο για μια οικογένεια αλλά για μια ολόκληρη περιοχή. Θα πρέπει λοιπόν και εμείς εδώ στη Βόνιτσα να αναρωτηθούμε μήπως σώζονται σε ιδιωτικά σπίτια παλιά έγγραφα και βιβλία που μπορεί να μας προσφέρουν νέες γνώσεις για την ιστορία του τόπου μας.
Στην Βόνιτσα ακόμα δεν έχουν βρεθεί τα βιβλία από τις δύο αδελφότητες (Μωραϊτών και Αγίου Σπυρίδωνα) που ιδρύθηκαν επί ενετικής κυριαρχίας. Τα νοτάρια από το 1831 μέχρι και το 1862 βρίσκονται σε ένα πατάρι αντί να έχουν δοθεί στα Γ.Α.Κ. Μεσολογγίου.
Κλείνουμε την ιστορική μας έρευνα με ένα στοιχείο που μας έδωσε η εργασία της κυρίας Καμηλάκη. Οι δύο Ταλιαδόροι Απόστολος και Ιωάννης Σκαλιστής άφησαν σημαντικά έργα τους την Σωπική Πωγωνίου. Για την Σωπική ( δέκα χιλιόμετρα μέσα στην Αλβανία) έχουμε ανοικτό project και υπάρχει προγραμματισμός να επισκεφτούμε την περιοχή μόλις λιώσουν τα χιόνια. Αν τελικά το project που έχουμε ανοικτό, έχει σχέση με τα καλλιτεχνήματα που άφησαν εκεί οι δύο Ταλιαδόροι, τότε …
ΑΜΦΙΚΤΙΟΝΙΑ ΑΚΑΡΝΑΝΩΝ
ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
Όλα είναι μια σειρά,
μια αλληλουχία βημάτων
αρκεί να έχεις το πρώτο βήμα και
ενδιάμεσα άλλο ένα για στήριγμα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Τι λες γι αυτό αγαπητό Ξηρόμερο