Αρχαία Παλαιομάνινα: Το ανεξήγητο μετέωρο σημαντικό βήμα μιας αρχαιολογικής ανασκαφής.

Αρχαία Παλαιομάνινα: Το ανεξήγητο μετέωρο σημαντικό βήμα μιας αρχαιολογικής ανασκαφής.

Του Γιώργου Π. Μπαμπάνη – Φωτογραφικό Αρχείο: Βασίλης Λαμπρινουδάκης
 

 

    Άγνωστες, αλλά προκλητικές για την ιστορία της περιοχής, λεπτομέρειες της περιπετειώδους οικονομικά ανασκαφικής έρευνας, η οποία ξεκίνησε τον Δεκέμβριο του 2006 με σημαντικότατα αποτελέσματα, αλλά τελείωσε ανεξήγητα από τη γνωστή αδιαφορία της πολιτείας και της τοπικής αυτοδιοίκησης και με τη γνωστή δικαιολογία της έλλειψης πόρων!

Από την πρώτη στιγμή, η συστηματική εξερεύνηση των αρχαίων οχυρώσεων στην Παλαιομάνινα, ένα μεγάλο χωριό στη δυτική όχθη του ποταμού Αχελώου, που άρχισε τον Δεκέμβριο του 2006 το Πανεπιστήμιο Αθηνών σε συνεργασία με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Αιτωλοακαρνανίας και Λευκάδος και την οικονομική αρχικά στήριξη τοπικού πολιτιστικού σωματείου «Εταιρεία Φίλων των Μνημείων της Παλαιομάνινας», έφερνε στο φως σπουδαία ευρήματα.

Υπεύθυνος της έρευνας ήταν ο καθηγητής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και διακεκριμένος αρχαιολόγος Βασίλης Λαμπρινουδάκης, ενώ συμμετείχαν και ο πολιτικός μηχανικός Ευάγγελος Καζολιάς, o αρχιτεχνίτης Απόστολος Ζαρκαδούλας και η αρχαιολόγος από την περιοχή μας Σοφία Γούργαρη.

Η έρευνα περιελάμβανε καθαρισμούς και αποψιλώσεις, ανασκαφική διερεύνηση επιλεγμένων σημείων, καθώς και μελέτη αποκατάστασης επιλεγμένων τμημάτων της οχύρωσης. Στόχος του έργου ήταν να μελετηθούν τα ερείπια αυτής της σημαντικής αλλά σχεδόν άγνωστης αρχαίας πόλης και να κάνει τα χαρακτηριστικά μέρη τους προσβάσιμα και προσιτά στο κοινό.

Έτσι, στην ανέκδοτη εργασία του παραπάνω καθηγητή με τίτλο «ΠΡΟΣΦΑΤΗ ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΗΝ ΠΑΛΑΙΟΜΑΝΙΝΑ» περιγράφει για το πώς η ομάδα του με τη συνεισφορά και την προθυμία των συγχωριανών προσπαθούσαν να φέρουν στο φως από τα ερείπια μία σημαντική αρχαία πόλη, της οποίας μέχρι και σήμερα η ανασκαφή της παραμένει μετέωρη!

Η επίπονη εκκαθάριση των τειχών έφεραν στο φως τα σπουδαία τείχη της πόλης!

Το 2006 και το 2007 πραγματοποιήθηκε μια επίπονη εκκαθάριση των τειχών της οχύρωσης σε όλο τους το μήκος. Τμήματα από αυτά, τα οποία ήταν αόρατα λόγω της άγριας βλάστησης, ήρθαν στο φως και αποκάλυψαν τον γνωστό τριμερή περίβολο των τειχών μήκους άνω 1.700 μέτρων!

Αυτή η εκκαθάριση τροποποίησε τα τρέχοντα σχέδια της οχύρωσης, στα οποία αυτά τα τμήματα σχεδιάστηκαν μόνο ως υποτιθέμενη πορεία του τείχους. Από την άλλη πλευρά, αποκαλύφθηκαν ορισμένα ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά της οχύρωσης, όπως για παράδειγμα οι έξοδοι προσεκτικά χτισμένων αγωγών στην εξωτερική πλευρά των τοίχων που υποδηλώνουν πιθανώς κατασκευασμένους τομείς πάνω ή κοντά τους.

Εντυπωσιακό είναι ότι εμφανίστηκε και η οχύρωση με τα τρία μέρη της (ακρόπολη- «κάτω ακρόπολη»- «πόλη») που ήταν μάλλον καταφύγιο για τον καιρό του πολέμου, ενώ η καθ΄ αυτό πόλη βρισκόταν, όπου και η σημερινή Παλαιομάνινα, όπου εντοπίσθηκαν τμήματα του αρχαϊκού τείχους.

Τελικός στόχος του έργου ήταν η αποκατάσταση χαρακτηριστικών τμημάτων του φρουρίου και η παρουσίασή τους στο κοινό. Κατά συνέπεια, επιλέχθηκαν δύο τμήματα των τειχών για διερεύνηση και αποκατάσταση, τα οποία ήταν στην αρχαιότητα, για διαφορετικούς λόγους, και εξακολουθούν να είναι ιδιαίτερα σημαντικά. Η πρώτη είναι η κύρια πύλη της οχυρωμένης περιοχής στον ποταμό.

Είναι γνωστή στη βιβλιογραφία με το τοπικό του όνομα Αυλόπορτα, που σημαίνει πύλη δικαστηρίου, επειδή αυτή η μνημειακή πύλη οδηγούσε σε οχυρωμένο δικαστήριο μπροστά από την πραγματική είσοδο στο φρούριο προσφέροντας αυξημένη προστασία σε περίπτωση επίθεσης.

Η δεύτερη περιοχή παρέμβασης είναι το τμήμα του τείχους που εκτείνεται από τον καλύτερα διατηρημένο πύργο στη νοτιοανατολική γωνία της «κάτω ακρόπολης» έως τον πύργο που προστατεύει τη νότια είσοδο της άνω ακρόπολης.

Αυτή η ενότητα είναι από τη μία από τις καλύτερα διατηρημένες και από την άλλη βρίσκεται δίπλα στο χωριό, πράγμα που σημαίνει ότι απειλείται από την ανεξέλεγκτη σύγχρονη δραστηριότητα, αλλά από την άλλη είναι επίσης ένας πολύ ελκυστικός υποψήφιος για παρουσίαση.

Οι περιγραφές από τα αποτελέσματα της ανασκαφής και η αποκάλυψη της πυλίδας στην Κάτω Ακρόπολη!

Με τις πρώτες ανασκαφικές εργασίες φάνηκαν τα πρώτα σπίτια μέσα στην ακρόπολη και τα υπόλοιπα τειχισμένα διαμερίσματα της πόλης.

Οι ίδιες οι έρευνες αποκάλυψαν επιμελημένα δίκτυα αγωγών, τα οποία μαρτυρούν ένα συστηματικά δομημένο χώρο στην επιφάνεια. Ήλθαν ακόμα στο φως οι πρώτες γραπτές μαρτυρίες, που, μαζί με την έρευνα των οικοδομημάτων, θα φωτίσουν την αρχαία ζωή στο σημαντικό αυτό κέντρο της Δυτικής Ελλάδος.

Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα, ωστόσο, ήταν η ανασκαφή σε μια μικρή πύλη σε αυτό το τμήμα του τείχους, η οποία οδηγεί από το οροπέδιο στην «κάτω ακρόπολη». Η πύλη είναι σχετικά καλά συντηρημένη και είχε δύο φάσεις χρήσης: Δύο μεγάλες επιμήκεις πλάκες αποτελούσαν το κατώφλι της πρώτης φάσης.

Η εξωτερική στάση 15 cm από το έδαφος και άφησε ένα στενό κενό μεταξύ του και του ανατολικού στύλου της πύλης για να αφήσει το νερό της βροχής να ρέει από μέσα στο φρούριο. Η εσωτερική πλάκα είναι χαμηλότερη, το επίπεδο της συμπίπτει με το δάπεδο του διαδρόμου της πύλης.

Στην ανατολική πλευρά αυτής της πλάκας διατηρείται η υποδοχή για τον άξονα της πόρτας. Στο θραύσμα στη – σπασμένη τώρα – δυτική πλευρά μπορεί κανείς να δει το ίχνος μιας στενής τρύπας για κάθετο μπουλόνι.
Η πύλη έκλεισε, λοιπόν, εκείνη την εποχή με μία μόνο πόρτα, η οποία άνοιξε προς τα μέσα.

Μεγάλες τετράγωνες υποδοχές για οριζόντιο, παχύ ξύλινο μπουλόνι διατηρούνται και στις δύο πλευρές των θυρών. Το ισχυρό οριζόντιο μπουλόνι (αμπάρα) χρησιμοποιήθηκε για επιπλέον ασφάλεια όταν χρειαζόταν.

Στη δεύτερη περίοδο χρήσης το μισό πλάτος της εσωτερικής πλάκας του κατωφλίου κόπηκε βαθύτερα, προκειμένου να παραχθεί με το άλλο μισό πώμα για μια ελαφρώς μετατοπισμένη προς τα μέσα νέα πόρτα.

Σε αυτό το μεταγενέστερο κατώφλι διατηρείται και πάλι η πρίζα για τον άξονα μιας ελαφρύτερης πόρτας, καθώς επίσης τοποθετείται εκκεντρική στη μέση της, η τρύπα για κάθετο μπουλόνι.

Έτσι, αυτή τη φορά η πόρτα ήταν ελαφρύτερη και διπλή. Οι στενές τρύπες στους τοίχους της πόρτας δείχνουν αυτή τη φορά το σιδέρωμα οριζόντιων μπουλονιών για επιπλέον ασφάλεια.

Η πύλη άνοιξε σε ένα μονόδρομο, το οποίο στράφηκε προς τα δεξιά και οδηγούσε παράλληλα στον τοίχο προς τον εσωτερικό χώρο της «κάτω ακρόπολης».

Σε ένα βράχο στη δεξιά πλευρά αυτού του μονοπατιού, αμέσως μετά την είσοδο, είναι χαραγμένη η λέξη ΔΙΟΣ με μεγάλα γράμματα των αρχών του 4ου αιώνα π.Χ. Είναι σαφές ότι η πύλη ήταν αφιερωμένη στον Δία και τέθηκε υπό την προστασία του.

Αυτή η μικρή είσοδος (πυλίδα) είναι πολύ σημαντική γιατί προσέφερε καταφύγιο ανθρώπων και ζώων από την πιο χαλαρά οχυρωμένη χώρα της αρχαίας πόλης (που βρισκόταν μάλλον στο υψίπεδο που βρίσκεται το σημερινό χωριό) στην καλά οχυρωμένη ακρόπολη.

Για το λόγο αυτό, σύμφωνα με τον Πολύβιο, όταν οι μακεδονικός στρατός υπό τον Φίλιππο Ε΄ πυρπόλησε εύκολα την κάτω πόλη της Μητρόπολης (219-217 π.Χ.) δεν μπόρεσε να κυριεύσει την πολύ καλά οχυρωμένη ακρόπολή της..

Η μυστηριώδης πυλίδα κρύβει πολλά μυστικά¨

Συχνά αφιερωμένοι στους θεούς. Αλλά η επιγραφή στην πύλη της Παλαιομάνινα μπορεί ίσως να πει περισσότερα για την ιστορία αυτού του τόπου.

Το γέμισμα στο ισόγειο της πύλης περιείχε μικτή γεωμετρική σε βυζαντινή κεραμική, καθώς και άλλα αντικείμενα, τα οποία φαίνεται να έχουν πέσει από την περιοχή της ακρόπολης πάνω από την πύλη. Αναφέρομαι εδώ δύο από αυτά, τα οποία προφανώς προέρχονται από δημόσια κτίρια.

Πρόκειται για ένα κομμάτι ενός αρχαίου νεροτσουλήθρα από τερακότα και μια σειρά ελληνιστικών πλακιδίων με την ονομασία ANΔΡΟΝΙΚΟΣ .

Κάτω από το επίπεδο του εδάφους της κλασικής πύλης, ωστόσο, ένα πολύ σημαντικό υλικό ήρθε στο φως: Τα μη διαταραγμένα στρώματα περιείχαν αποκλειστικά πρώιμη κεραμική, σε μια σειρά που ξεκινούσε από την Πρώιμη Ελληνική και περνώντας από Μυκηναϊκά και Γεωμετρικά έως τους Αρχαϊκούς χρόνους. Σε αυτό το πρώιμο υλικό ανήκουν επίσης εργαλεία πυριτίου και οψιδιανού.

Από τους αρχαϊκούς χρόνους ιδιαίτερα αξιοσημείωτα είναι θραύσματα από βαμμένα κεραμικά και μικροσκοπικά αγγεία, κοινά ως ταπεινά αναθηματικά προσφορές σε ιερά. Αυτά τα ευρήματα υποστηρίζουν την υπόθεση μιας λατρευτικής δραστηριότητας στην περιοχή.

Δεδομένου ότι δεν υπάρχουν ενδείξεις για μια τέτοια δραστηριότητα στην άνω ακρόπολη δίπλα σε αυτό το μέρος, μπορεί κανείς να συμπεράνει, ότι πριν από την κατασκευή της κλασικής οχύρωσης υπήρχε μια παραδοσιακή λατρεία στη θέση της μεταγενέστερης πύλης, η οποία, με την πάροδο του χρόνου, καταλήφθηκε.

Ο Δίας, υπό την προστασία του οποίου επέλεξε να βάλει την πύλη σε αυτήν την πλευρά του τοίχου. Ελπίζουμε ότι περαιτέρω ανασκαφές θα ρίξουν φως σε αυτό το θέμα. Αυτό που ωστόσο αποδεικνύει το πρώιμο υλικό είναι η αδιάλειπτη συνέχεια της ζωής από τους πρώιμους προϊστορικούς χρόνους στην περιοχή.

Η ομάδα μας προσπάθησε να αντιμετωπίσει επίσης το πρόβλημα εάν και σε ποιο βαθμό κατοικήθηκε η οχυρωμένη περιοχή. Το τοπίο στην «κάτω ακρόπολη» καθώς και στην «κάτω πόλη» είναι πολύ τραχύ

Οι αιχμές δόρατος και το βάθρο που αποκαλύφθηκε κατά τις ανασκαφές στην Αυλόπορτα της Παλαιομάνινας!

Η έρευνα που πραγματοποιήθηκε στην παραποτάμια πύλη και συγκεκριμένα στην Αυλόπορτα, καταγράφει τα εξής:

«Μια ανασκαφή στην πλευρά της Αυλοπόρτας με θέα στον ποταμό (ανατολική πλευρά) έφερε στο φως τις χαμηλότερες διαδρομές του τείχους της αυλής και του πύργου στη βορειοανατολική γωνία του, έτσι ώστε ένα ακριβές σχέδιο αυτού του λιγότερο διατηρημένου μπορεί να αποκατασταθεί η πλευρά της πύλης και του οχυρωμένου δικαστηρίου.

Μια τάφρος στο μπροστινό μέρος της δυτικής πόρτας (νότια πλευρά) έθεσε τα θεμέλιά της ελεύθερα για μελέτη. Κάτω από το τελευταίο σήμερα ορατό μπλοκ ένα δεύτερο με σαφή γωνία κοπής για να διευκολύνει τη χρήση του υδραυλικού, εξ ου και ένα ορατό μπλοκ, επιβεβαιώνει την εκτιμώμενη ανακατασκευή της πύλης από τον Noack.

Το θεμέλιο κάτω βρίσκεται πάνω στο βράχο και είναι φτιαγμένο από ένα χοντρό κομμάτι και μικρότερες πέτρες ισοπέδωσης.

Η κεραμική που συλλέχθηκε κυρίως στο θεμέλιο της εξωτερικής πλευράς της πύλης προς το ποτάμι στηρίζει τη χρονολόγησή της με τα χρόνια μεταξύ των μέσων του 5ου αιώνα και των αρχών του 4ου αιώνα π.Χ. Άλλα ευρήματα στην πύλη, όπως οι αιχμές του δόρατος, μαρτυρούν τις μάχες που έλαβαν χώρα γύρω της.»

Κι όλα αυτά τα οποία προαναφέρει και ο καθηγητής σίγουρα είναι μία καλή αρχή για την συνέχεια. Καθώς μέχρι στιγμής δεν έχουν έρθει στο φως και τα υπόλοιπα μνημεία της πόλης όπως το θέατρο και ο ναός που σίγουρα θα φέρουν στο φως επιπλέον ακόμη στοιχεία και θα δώσουν επιπλέον κίνητρο στην ιστορία της περιοχής!