Η ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΤΗΣ ΝΑΥΠΑΚΤΟΥ 1571: Τρία δημοτικά τραγούδια για το γεγονός… Γράφει η Μαρία Ν. Αγγέλη

 

Εικόνα: H ναυμαχία, απεικόνιση του 1574.

Γράφει η Μαρία Ν. Αγγέλη

Η ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΤΗΣ ΝΑΥΠΑΚΤΟΥ 1571: 

Τρία δημοτικά τραγούδια για το γεγονός…

«Ήταν η πιο μεγαλόπρεπη στιγμή

που γνώρισαν οι περασμένοι

ή τούτοι οι σημερινοί καιροί,

ή που θα δούνε οι μελλούμενοι».

 Μιγκέλ ντε Θερβάντες

 

    Η ναυμαχία της Ναυπάκτου ή Battaglia di Lepanto στα Ιταλικά, ή των Εχινάδων, 7 Οκτωβρίου 1571, είναι μια από τις σημαντικότερες ναυμαχίες στην Παγκόσμια ιστορία! Αντιμάχονταν: ο Ενωμένος στόλος του Ιερού Αντιτουρκικού Συνασπισμού ή Ιερής Ένωσης(lega Santa) και ο στόλος της Οθωμανικής   Αυτοκρατορίας. Στη ναυμαχία συμμετείχαν χιλιάδες Έλληνες κάτοικοι των Δυτικών κρατών, αλλά και επαναστάτες που επιθυμούσαν την ελευθερία.....

Ο Χριστιανικός στόλος νίκησε κατά κράτος τον Οθωμανικό. Αυτή η ναυμαχία δεν ήταν μόνο ένα ιστορικό γεγονός με Παγκόσμια σημασία. Ήταν ένα γεγονός που χαράχτηκε βαθιά μέσα στη συνείδηση των λαών της Μεσογείου. Τα επίσημα χρονικά κατέγραψαν τις συμμαχίες, τη στρατηγική, τις απώλειες και τις συνέπειες της ναυμαχίας. Ο ελληνικός λαός μετέφερε τη μνήμη της ναυμαχίας σε κάτι πολύ ζωντανό και συγκινητικό, στο Δημοτικό τραγούδι…

Παραθέτω τρία δημοτικά τραγούδια τα οποία διασώζουν τη μνήμη της ναυμαχίας της Ναυπάκτου και δείχνουν πώς ο λαός βίωσε, ερμήνευσε και τραγούδησε το ιστορικό γεγονός:

i)Αγνάντια στην Κεφαλονιά, καρσί στην Άγια Μαύρα,

εκεί συναπαντήθηκαν οι δύο χονδρές αρμάδες.

Οι δυο χονδρές και τρομερές του Τούρκου και του Φράγκου.

στήθος με στήθος δέρνονται, κεφάλι με κεφάλι.

Δε σε φοβάμαι, Αλή πασά, στον νου μου δε σε βάνω

έχω καράβια μπρούτζινα και τάρτια σιδερένια

 

  Στο τραγούδι υπάρχουν γεωγραφικές αναφορές: αγνάντια στην Κεφαλονιά… στην Άγια Μαύρα, όπως ονομαζόταν η Λευκάδα. Αναφέρεται δηλ. σε νησιά του Ιονίου πελάγους, κοντά στον τόπο της ναυμαχίας.

Οι δυνάμεις της συμμαχίας της Δύσης μάχονται εναντίον των Οθωμανών. «Στήθος με στήθος», πολεμούν, αναφέρει ο λαϊκός τραγουδιστής, προκειμένου να δείξει την άγρια σύγκρουση. Ο Αλή πασάς που αναφέρεται στο τραγούδι δεν έχει σχέση με τον γνωστό Αλή των Ιωαννίνων. Εκείνος έζησε δυο αιώνες μετά… Στη ναυμαχία  της Ναυπάκτου, αρχιναύαρχος του Οθωμανικού στόλου ήταν ο Καπουδάν πασάς Αλή Ζαζέ μουεζίν. Σε αυτόν τον Αλή αναφέρεται και δηλώνει ο ήρωας ότι δεν τον φοβάται! Εδώ δηλώνεται το ηρωικό φρόνημα του Έλληνα. Επίσης, τονίζεται και η τεχνολογική ανωτερότητα του Έλληνα με τα «μπρούτζινα» καράβια!

 

ii). Θέλ’τε τραγούδι γέροντες σταθήτ’ αφουγκραστήτε

να ειπώ τραγούδι θλιβερό και παραπονεμένο

αγνάντιο στην Κεφαλονιά κι αγνάντιο στην Άγια Μαύρα

πολύ ανταρίτσα γίνεται και ταραχή μεγάλη

που ’κει συναπαντήθηκαν οι δυο κακές αρμάδες

οι δυο κακές και τρομερές ο Τούρκος με το Φράγκο

μ’ αστήθ’ αστήθι  πολεμούν κατάρτι σε κατάρτι

κι Αλή Πασάς αγνάντευε από ψηλό κατάρτι.

-Προσκύνα ρε Ριγόπουλο να μη σε πάρω σκλάβο.

-Δε σε φοβάμαι Αλή Πασά στο νου μου δε σε βάνω

τι έχω καράβια μπρούτζινα, κατάρτια σιδερένια

και τα πανιά μεταξωτά αέρα δεν φοβάμαι.

 

    Αυτό το δημοτικό τραγούδι ξεκινάει με μια επίκληση στους «γέροντες», να αφουγκραστούν… Επαναλαμβάνονται τα ίδια μοτίβα, όπως είδαμε και στο πρώτο τραγούδι: γεωγραφικές αναφορές, Κεφαλονιά και Λευκάδα, ο Αλή πασάς, οι Τούρκοι και οι Δυτικοί -  Φράγκοι, τα καράβια με τα σιδερένια κατάρτια.

    Ο Αλής εδώ,  εμφανίζεται ως φοβική απειλή: «προσκύνα ρε Ριγόπουλο να μη σε πάρω σκλάβο». Με τον στίχο αυτόν δηλώνεται ο φόβος της τουρκικής σκλαβιάς…

Ο ήρωας όμως δεν τρομάζει από την απειλή του Αλή πασά, το δηλώνει με θάρρος: «δεν σε φοβάμαι»! Επιπλέον, προκαλεί τον Τούρκο και υπερηφανεύεται για τα εξαιρετικά καράβια του! Στους δυο τελευταίους στίχους τονίζεται η τεχνολογική ανωτερότητα και η ποιοτική ανωτερότητα του Έλληνα, αφού  τα καράβια του έχουν και «μεταξωτά πανιά». Και το τραγούδι κλείνει με μια αυτοπεποίθηση του παλικαριού: «αέρα δε φοβάμαι»…

 

iii). Για φογκραστείτε ρε παιδιά, θα πω’να τραγουδάκι,

θα πω τραγούδι χλιβερό και παραπονεμένο,

θα κάνω τα βουνά να κλαιν’ τις πέτρες να ραΐσουν.

Αγνάντιο στην Κεφαλονιά, καρσί στο Μοναστήρι,

εκεί συναπαντήθηκαν οι δυο χονδρές αρμάδες,

του Τούρκου ’ναι χιλιάρμενο, του Φράγκου πεντακόσια

κι αρχίσανε τον πόλεμο κι αρχίσαν το σεφέρι,

πέφτουν τα βόλια σα βροχή κι οι μπάλες σα χαλάζι.

Μια Τουρκοπούλα αγνάντευε από το παραθύρι:

-Πάψε Ρήγα τον πόλεμο, πάψε και το σεφέρι

να μετρηθούν τ’ ασκέρια σας και να λογαριαστούνε.

Μετριούνται οι Τούρκοι τρεις φορές και λείπουν τρεις χιλιάδες

μετριούνται τα  ’λληνόπουλα και λείπουν τρεις λεβέντες!

 

Τα ίδια σχεδόν μοτίβα επαναλαμβάνονται και σ’ αυτό το τραγούδι. Εδώ βέβαια εμφανίζεται μια Τουρκοπούλα, η οποία προτρέπει τον Ρήγα να σταματήσει τον πόλεμο και να μετρήσουν τους νεκρούς τους. Τα νούμερα που αναφέρονται, τρεις χιλιάδες και τρεις λεβέντες, δεν είναι ρεαλιστικά. Είναι συμβολικοί αριθμοί. Με την υπερβολή αυτή τονίζεται η ανωτερότητα της ελληνικής ψυχής απέναντι στον πολυάριθμο εχθρό!

 

Συμπερασματικά: τα τρία δημοτικά τραγούδια αναφέρονται στο ιστορικό γεγονός της Ναυμαχίας της Ναυπάκτου 1571. Το ιστορικό γεγονός γίνεται έπος, όπου τοπία και επαναλαμβανόμενα μοτίβα, συνεργάζονται για να διαμορφώσουν μια συλλογική μνήμη η οποία είναι περισσότερο συναισθηματική και ηρωική, παρά ρεαλιστική. Η Ναυμαχία της Ναυπάκτου, αν και είναι γεγονός της παγκόσμιας ιστορίας, μετασχηματίζεται στη λαϊκή φαντασία σε αγώνα εθνικό και ηθικό, γεμάτο ηρωισμό και υπερηφάνεια…