ΒΟΝΙΤΣΑ: Τοπικό Έθιμο «Η Λαζάρα»

Γράφει ο: ΝΤΙΝΟΣ Ιωάννης του Στυλιανού

                     

Τόπος τέλεσης: Βόνιτσα Ακαρνανίας

Χρόνος: Παραμονή της ημέρας εορτής για την ανάμνηση της ανάστασης του Λαζάρου. Λόγω του ότι η εορτή της ανάστασης του Λαζάρου είναι «κινητή» και εξαρτάται από την ημερομηνία του Χριστιανικού Ορθόδοξου Πάσχα, δεν υπάρχει η σταθερή ημερομηνία τέλεσης του εθίμου.

Περιοδικότητα τέλεσης: Το έθιμο από τον χρόνο αρχικής προέλευσης τελείται μια φορά τον χρόνο, χωρίς όμως να υπάρχει «υποχρέωση» πραγματοποίησης. Διαχρονικά έχουμε εξιστορήσεις για περιόδους που δεν πραγματοποιήθηκε, αλλά και για συγκεκριμένες χρονιές που λόγω σοβαρού πένθους των «αφηγητών» δεν έγινε το έθιμο. Επίσης η Λαζάρα τραγουδιέται από Βονιτσιάνους σε χρονικές στιγμές ευθυμίας ή και ακόμη τα βράδια των αγρυπνιών, με διαφορετικούς στίχους αλλά πάντα στο ίδιο μέτρο μουσικής........

Ήθη που προκάλεσαν το έθιμο: Η χρονική περίοδος που τελείται το έθιμο είναι η εαρινή ισημερία, με τις ανόδους των χυμών στα δέντρα, με τις εξάρσεις των ανθρώπινων αρχέγονων συναισθημάτων, με την ανάγκη των ανθρώπων να έρθουν σε επικοινωνία και να εκφράσουν με ευγενικό τρόπο τις ευχές τους για τη νέα χρονιά δημιουργίας της φύσης. Οι ευχές των ανθρώπων διαφέρουν ανάλογα με το που απευθύνονται και το τι ανάγκες έχει μια οικογένεια.

  Απαρχή του εθίμου: Δεν υπάρχουν γραπτές πληροφορίες για την περίοδο που άρχισε το έθιμο. Στις εφημερίδες της Βόνιτσας, περιόδου 1936-1937, δεν καταγράφεται καμιά πληροφορία που να έχει κύριο θέμα την Λαζάρα αλλά ούτε και σαν επί μέρους πληροφορία.

Περιγραφή του εθίμου: Μια ομάδα από Βονιτσιάνους, ηλικίας συνήθως άνω των 50 ετών, συγκεντρώνεται το βράδυ της παραμονής του Σαββάτου (Σάββατο, η εορτή του Λαζάρου). Η συγκέντρωση παλαιά γίνονταν στην εκάστοτε «λόμπα». Ως λόμπα νοείται το κατάστημα παραγωγής και διάθεσης οινοπνευματωδών ποτών. Τελευταία λόμπα στην Βόνιτσα ήταν το κατάστημα της Κας Χατζηβασιλείου, της θείας μου της Αθανασίας.....

«ΣΥΝΕΧΕΙΑ»

      Από αυτούς που συμμετείχαν στην Λαζάρα έχουν μείνει στις μνήμες των Βονιτσιάνων τα ονόματα των Χρ. Πέτσα, Γ. Λουριώτη,  Αμερικάνου (Τάσου Γενίτσαρη).  Σήμερα επάξια συνεχίζουν την Λαζάρα οι … «ΣΥΝΕΧΕΙΑ»

  Η Ρεγγίνα και ο Γιώργος Διαμάντης (φωτο) στο σπίτι τους (κάτω από τον Άγιο Παντελεήμονα) και όταν έκαναν πρόβα στα τραγούδια τους, τραγουδούσαν και έπαιζαν  την Λαζάρα με μουσικά όργανα.... «ΣΥΝΕΧΕΙΑ»

  

               Αφού τα μέλη της ομάδας «ανεβάσουν την διάθεση» χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι έχουν φτάσει στο σημείο της μέθης, η ομάδα αρχίζει την περιήγηση στην πόλη της Βόνιτσας. Σε σπίτια που γνωρίζουν ότι θέλουν να ακούσουν τη Λαζάρα, ή σε σπίτια που θέλουν αυτοί (για δικούς τους λόγους), χτυπούνε την πόρτα και πριν ο νοικοκύρης ανοίξει, η ομάδα αρχίζει την απαγγελία στίχων με ένα ιδιόμορφο άκουσμα  μουσικής, που για την συμπλήρωση του μέτρου, οι αφηγητές χρησιμοποιούν το «λα» και το «να», είτε από μόνα τους , είτε μαζί και τα δυο.

Η Λαζάρα αρχίζει και τελειώνει πάντα με τους ίδιους στίχους:

Αρχή της Λαζάρας:

Νεδώ (Να εδώ) διαβαίνει ο Λάζαρος με δώδεκα ναποστόλους (αποστόλους)

και πάλι ξαναγύνερισε (ξαναγύρησε)  με δεκατρείς ν’ αγγέλους.

Τέλος της Λαζάρας:

Εδώ που τραγουδή-νή-σαμε πέτρα να μη νε-ραΐσει

κι ο νοικοκύρης του σπιτιού χρόνια πολλά να ζήσει.

       Σε κάθε σπίτι οι αφηγητές απαγγέλουν διαφορετικούς στίχους, που πάντα έχουν κυρίαρχη την έννοια της ευχής και της ελπίδας. Βέβαια υπάρχουν και οι στίχοι που σατιρίζουν μια κατάσταση αλλά πάντα επιστρέφουν στην ευχή.

         Ο νοικοκύρης ανοίγει την πόρτα του, ακούει τις ευχές, κερνά τους αφηγητές και τους δίνει ένα χρηματικό ποσό, ανάλογα με την οικονομική του δυνατότητα. ...«ΣΥΝΕΧΕΙΑ»

       Σε κάθε σπίτι οι ευχές ήταν κάτω από το «πρωτόκολλο» της οικογενειακής ιεραρχίας. Δηλ. αρχηγός οικογένειας ήταν ο πατέρας, αλλά αν υπήρχε παππούς, το πρώτο δικαίωμα στην ευχή ανήκει σε αυτόν. Σε κάθε σπίτι οι ευχές μπορούσαν να ήταν περισσότερες από μία. Αυτές αφηγούνταν με την ιεραρχία που προαναφέραμε και το σύνθημα της αλλαγής από ευχή σε ευχή το έδινε ο πρώτος του χορού με τον στίχο:

  

Πολλά παμε (είπαμε) στον αφέντη μας , να πούμε και στην κυρά μας.

ή

Πολλά παμε (είπαμε) στον αφέντη μας , να πούμε και των παιδιών μας.

      Οι στίχοι αυτοί δίνουν το δικαίωμα στους αφηγητές να αλλάξουν θέμα ευχής, με προαναγγελία σε ποιόν θα απευθυνθεί η ευχή.

          Ορισμένες ευχές είχαν άμεση είσοδο στο θέμα, με πανηγυρική φωνή του πρώτου του χορού. Δηλαδή το ιδιόμορφο μουσικό ιδίωμα ντύνεται με στίχο που τραγουδιέται από τον πρώτο της κομπανίας (χορού). Η φωνή του πρώτου έχει χαρακτηριστικό την δυνατή φωνή με τόνο κορώνας και κρατά τόσο όσο να υπάρξει ο προσδιορισμός στο που θα απευθυνθεί η ευχή.  πχ:

 Παλικαράκι μ’ ή

 Σήκω κόρη μ’ ή

 Κυρά μου ή

κλπ ,

      η λέξη που ακολουθούσε λάμβανε αξία κορώνας, με φωνητικό παιγνίδι επανάληψης μιάς ενδιάμεσης συλλαβής ή την προαναφερόμενη χρήση του «λα», «να», «νε» που δεν αλλοίωνε το άκουσμα της λέξης.... «ΣΥΝΕΧΕΙΑ»

 Το ιδιόμορφο της Λαζάρας

       Σε πολλές άλλες πόλεις που τραγουδιέται «Ο Λάζαρος» έχουμε λόγια – ερωτήσεις και απαντήσεις για την ζωή και όσα είδε ο Λάζαρος στον κάτω κόσμο. Μια σταχυολόγηση των στίχων του «Λάζαρου» που τραγουδιέται την παραμονή ή την ημέρα του Σαββάτου Λαζάρου, έχουμε κυριάρχηση της φράσης «πες μας Λαζαρε τι είδες εις τον Αδη που επήγες» , «είδα πόνους, είδα φόβους …. κλπ». Η απάντηση του Λαζάρου είναι τέτοια που ενθυμίζει στους ανθρώπους τι συμβαίνει στους αμαρτωλούς της κόλασης.

       Το θέμα της επαναφοράς ενός ανθρώπου από τον Αδη εμφανίζεται στην Χριστιανική  θρησκεία με την Ανάσταση του Θεανθρώπου, με την ανάσταση του Λαζάρου, με την ανάσταση του γιού της  χήρας στη Ναΐν και της κόρης του αρχισυναγώγου Ιαείρου.

      Στην συνείδηση του λαού και στην ανάγκη της ισχυροποίησης του λόγου-υπόσχεσης που μπορεί να δώσει ένας άνθρωπος, η λαϊκή μούσα σύνταξε και διατήρησε τον μύθο «το τραγούδι του νεκρού αδελφού».

Η μάνα με τους εννιά τους γιούς και την μιά την κόρη…..

       Εκεί ο Κωνσταντής βγαίνει από τον τάφο για να κρατήσει τον λόγο που έδωσε στην Μάνα του. Ο μύθος αυτός απλώνεται σε όλη την Ήπειρο και προεκτείνεται στην περιοχή της Δρυόπολης. Ο   Ιsmail Κantere στο εθιμογράφημα «ποιος έφερε την Νορουντίν».... «ΣΥΝΕΧΕΙΑ»

        Αν συνεχίσουμε να αναφερόμαστε σε όλα τα δρώμενα των άλλων περιοχών γύρω από την εορτή του Λαζάρου, θα έχουμε πλήθος γεγονότων και πληροφοριών που δεν έχουν καμιά σχέση με την λαζάρα της Βόνιτσας. Στην Λαζάρα δεν υπάρχει πουθενά το ερώτημα για τα μεταθανάτια, πουθενά οι αναζητήσεις για την άλλη ζωή, παρά μόνο ευχές και εαρινά μηνύματα για την ανθρώπινη φύση.

 Ευχές της Λαζάρας

 Ευχή για γιό που είναι κοντά στην παντρειά:

παλικαράκι μ’ έμορφο με το στριφτό μουστάκι

σου παραγγελν (παραγγέλνει)η λυγερή, σου παραγγέλν’ η ρούσα

να πά’ (πας) να πάρεις το φιλί πρίν βρέξει πριν χιονίσει

πριν κατεβάσ’ ο Ντούρναβος και σύρουν τα λαγκάδια.

 Ευχές για μονάκριβο μικρής ηλικίας γιό:

Κυρά μου τον παιδανάκι (παιδάκι) σου το μουσχαναθρεμένο

για λούστο και για στόλιστο (στόλισέ το)

και στο σχολιό  νταγιά στείλτο

το περιμέν’ ο δανάσκαλος (δάσκαλος) με μια χρυσή νεβεργούλα (βεργούλα)

(σε περίπτωση δασκάλας ο στίχος αλλάζει σε)

 τα περιμέν’  η ’δασκάλα τους με  μια νεχρυσή βιργούλα

σημείωση: αν στην οικογένεια υπάρχει γιαγιά, τότε ο πρώτος στίχος λέει  «Κυρά μου τα παιδάκια σου….» τότε η ιεραρχία ορίζει το «Κυρά μου τα εγγονάκια σου….»

 Ευχή για τους ξενιτεμένους: «ΣΥΝΕΧΕΙΑ»

Ευχές για την κόρη που είναι για παντρειά: «ΣΥΝΕΧΕΙΑ»

Ευχές για την κυρά του σπιτιού: «ΣΥΝΕΧΕΙΑ»

Σημασιολογία:

Στίχος:

Νεδώ (Να εδώ) διαβαίνει ο Λάζαρος με δώδεκα ναποστόλους (αποστόλους)

και πάλι ξαναγύνερισε (ξαναγύρησε)  με δεκατρείς ν’ αγγέλους.

σημείωση: προαναγγελία του γεγονότος της ανάστασης του Λαζάρου, την πορεία του από τον θάνατο στην ζωή, την αναγγελία του τέλους του Χειμώνα και την έλευση της Ανοιξης.

    Η αρχική έκφραση «Να εδώ», δίνει ταυτοποίηση στον χρόνο και τον τόπο της προαναγγελίας.

        Η λέξη «διαβαίνει» δίνει το πρόσκαιρο της καθόδου στον Αδη του φίλου του Χριστού Λαζάρου. Η κάθοδος δεν είχε σκοπό να φύγει από την γή ο Λάζαρος αλλά να διαβεί από αυτό τον τόπο. Η έννοια διαβαίνω δεν περιέχει την έννοια σταματώ ούτε για προσωρινά στέκομαι.

     «με δώδεκα Αποστόλους»: Η κάθοδος του Λαζάρου στον Αδη δεν έγινε με μόνη την παρουσία του εκεί. Συνοδεύτηκε από τους δώδεκα Απόστολους για να δοθεί τιμή και δόξα στην κάθοδο.

      

      Η κάθοδος και η ανάσταση στην Χριστιανή θρησκεία εμφανίζεται μόνο με την ανάσταση του Θεανθρώπου και αυτή του  Λαζάρου. Σε ορισμένες περιπτώσεις η λαϊκή μούσα έχει χρησιμοποιήσει την ανάσταση ή την πρόσκαιρη άνοδο ενός προσώπου από τον Αδη για να δημιουργήσει μύθους ή να ισχυροποιήσει ηθικούς νόμους που είχαν εξασθενήσει....  «ΣΥΝΕΧΕΙΑ»

  (Οι λέξεις που χρησιμοποιούνται στην Λαζάρα έχουν την δική τους σημασία, καμιά δεν χρησιμοποιείται άσχετα μόνο και μόνο για να δεθεί το μέτρο. Η ενότητα «Σημασιολογία» είναι η μεγαλύτερη ενότητα στην ανάλυση του εθίμου της Λαζάρας.)

 .............

ΕΝΟΤΗΤΑ: Εθιμα περιοχής Βόνιτσας

Υπο-ενότητα: «Η Λαζάρα»

Version: Περιορισμένη για τις ανάγκες δημοσίευσης σε blogs- τοπικό τύπο.

πηγές αρχείου Συλλόγου ΑΜΦΙΚΤΙΟΝΙΑ ΑΚΑΡΝΑΝΩΝ από:

-   Τα λόγια της Λαζάρας

-  Σημασιολογία των λέξεων της Λαζάρας

-   Αναμνήσεις από εκμυστηρεύσεις Βονιτσιάνων

-   Λόμπα, Το καθαρτήριο της σκέψης. 

-  Αποδελτίωση εφημερίδων της παλαιάς Βόνιτσας  

2015

Σημείωση: Το άρθρο αυτό αποτελεί μέρος από την ολοκληρωμένη εργασία «Η Λαζάρα». Σε όποια σημεία του άρθρου υπάρχει η ένδειξη «ΣΥΝΕΧΕΙΑ», εκεί διακόπτεται η ενότητα για να υπάρχει δυνατότητα δημοσίευσης τόσο στα Blogs,  όσο και στον τοπικό τύπο.

Τα έθιμα «Η Λαζάρα», «Ο Αχυρένιος» και «Οι αγραπνιές» θα κυκλοφορήσουν σε μία ολοκληρωμένη ενότητα, έκδοση της ΑΜΦΙΚΤΙΟΝΙΑΣ ΑΚΑΡΝΑΝΩΝ.