Βιβλιοκριτική του Βασίλη Ζαγκότα στα «Κτηνοτροφικά του Ξηρομέρου» της Μαρίας Ν. Αγγέλη

Βασίλειος Ζαγκότας, εκπαιδευτικός,

Δρ. Επιστημών της Αγωγή

Έχοντας πλέον δύο δεκαετίας παραμονής και διδασκαλίας στο Ξηρόμερο, διαπιστώνω διαρκώς ότι, μολονότι η ονομασία της περιοχής αναφερόμενη στη φυσική γεωγραφία σημαίνει «ξηρός τόπος», το μέρος αυτό από την πλευρά της πνευματικής παραγωγής μόνον «ξηρό» δεν μπορεί να χαρακτηριστεί...... Και τούτο διότι διαρκώς εκπονούνται μελέτες ιστορικής και λαογραφικής φύσης, ενώ η φιλολογική παραγωγή ήδη καταξιωμένων αλλά και νέων συγγραφέων είναι αρκετά πλούσια. Στο πλαίσιο αυτό, λοιπόν, η συγγραφέας δεν χρειάζεται συστάσεις: πολυγραφότατη η ίδια και με πολλά επιστημονικά ενδιαφέροντα, έχει να παρουσιάσει πλούσιο και πρωτότυπο επιστημονικό έργο.

Το πόνημα της Μαρίας Αγγέλη «Κτηνοτροφικά του Ξηρομέρου» αποτελεί μια σημαντική συμβολή στην κατανόηση των τρόπων με τους οποίους ήταν οργανωμένη η κοινωνική ζωή στο Ξηρόμερο, ενώ παράλληλα παρουσιάζονται και διάφορες όψεις του τοπικού λαϊκού πολιτισμού. Με βάση τις πηγές της συγγραφής, τις οποίες αποτελούν προσωπικά βιώματα και βιβλιογραφικές επισκοπήσεις, ο χρόνος ο οποίος έχει τεθεί κάτω από το μικροσκόπιο της ερευνήτριας είναι ο εικοστός αιώνας: ωστόσο, η πρόοδος της τεχνολογίας στις τεχνικές κτηνοτροφίας που περιγράφονται (για την οποία γίνεται λόγος στο τέλος του βιβλίου) μας οδηγεί σε χρονικές αναγωγές στο παρελθόν, σε σημείο που το συγκεκριμένο έργο να αποκτά επιπρόσθετη αξία ως συμβολή στην ιστορία του τόπου μας.

Το βιβλίο, το οποίο σε μεγάλο βαθμό έλαβε την τελική του μορφή κατά τον εγκλεισμό της Άνοιξης του 2020, πραγματεύεται τη ζωή των κτηνοτρόφων της περιοχής του Ξηρομέρου ξεκινώντας από πληροφορίες και μαρτυρίες για το επάγγελμα του τσοπάνη με πολλαπλά στοιχεία για την καθημερινότητα του και τα αντικείμενα που χρησιμοποιούσε (γκλίτσα, κάπα, σακούλι, πριόβολος). Σημαντικές πληροφορίες αντλούμε για διάφορες πτυχές της κτηνοτροφικής ζωής που αφορούν το κοπάδι, όπως το μάντρωμα, η διατροφή, η αναπαραγωγή, ο σκάρος (νυχτοβόσκημα), ο σταλός (η μεσημβρινή ανάπαυση), το πότισμα, το άρμεγμα και το μουνούχισμα. Στο τελευταίο μέρος του βιβλίου παρατίθενται λαογραφικές καταγραφές για την ποιμενική ζωή, όπως δημοτικά τραγούδια, γνωμικά και παροιμιώδεις φράσεις, προλήψεις, έθιμα, κ.α., ενώ το βιβλίο κλείνει με τη μαρτυρία του τσοπάνη Νίκου Δ. Αγγέλη, πατέρα της συγγραφέως.

Αξίζει να υπογραμμίσει κανείς τις αναφορές της συγγραφέως στον Νίκο Καζαντζάκη, όπου σε σχετικό κεφάλαιο γίνεται παραλληλισμός του ξηρομερίτικου πρυόβολου και το κρητικού πυροβόλου, όπως αυτό μνημονεύεται στην «Αναφορά στον Γκρέκο»: ο πρυόβολος, η ίσκα και το στουρνάρι είναι υλικά που χρησιμοποιούνταν σε όλη τη χώρα για το άναμμα της φωτιάς, αμφότερα (ο πρυόβολος και το στουρνάρι) μας έδωσαν πληθώρα παροιμιών και λαϊκών εκφράσεων που μέχρι σήμερα κοσμούν την καθημερινή μας ομιλία.

Το βιβλίο αυτό αποτελεί στην ουσία μια αναφορά μνήμης στους ανθρώπους του καθημερινού μόχθου και των δυσβάσταχτων δυσκολιών. Οι γονείς και οι παππούδες μας, ολιγαρκείς και θυμόσοφοι, πότε δεισιδαίμονες και πότε με αναπάντεχα ελευθεριάζουσες απόψεις, τυγχάνουν μνείας στο όνομα μιας καθημερινότητας που τείνει να λησμονηθεί. Είναι, ωστόσο, αυτός ο κάματος πολλών ετών στα χωράφια και στα βοσκοτόπια που μεγάλωσε και σπούδασε παιδιά, και είναι αυτή η θυμοσοφία των τσομπάνων και των ξωμάχων που έμαθε σε ολόκληρες γενιές να σκέφτονται. Από την οπτική αυτή, το βιβλίο της Μαρίας Αγγέλη είναι κάτι παραπάνω από ένα σύνολο λαογραφικών καταγραφών και προσωπικών αναμνήσεων: είναι ένας φόρος τιμής στους ανθρώπους μας και στις εποχές που παρήλθαν αλλά δεν ξεχάστηκαν.

Χρειάζεται οπωσδήποτε να σταθούμε και στον γλωσσολογικό πλούτο που απορρέει από το συγκεκριμένο πόνημα, όχι βέβαια μόνο μέσα από τις εναλλαγές του γλαφυρού τρόπου με τον οποίο περιγράφονται τα προσωπικά βιώματα της συγγραφέως με τον αυστηρό επιστημονικό λόγο. Σπουδαίος πλούτος περιέχεται στο σύνολο των λέξεων και των εκφράσεων που συναντά κανείς κατά την περιγραφή των κτηνοτροφικών δρώμενων, ένα λεξιλόγιο που σταδιακά φθίνει αλλά πρέπει να διαφυλαχθεί ως τοπική γλωσσολογική κληρονομιά.

Ολοκληρώνοντας τη σύντομη βιβλιοκριτική μου, θεωρώ σημαντικό να αναφέρω την εκπαιδευτική αξία του βιβλίου. Μέσα από τα διακριτά του κεφάλαια, ο εκπαιδευτικός μπορεί να αντλήσει πολλές και ποικίλες πληροφορίες για πολλές πτυχές της αγροτικής ζωής του Ξηρομέρου και να προετοιμάσει διδακτικούς σχεδιασμούς και σχέδια εργασίας σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες. Για τον λόγο αυτό, θεωρώ ότι θα πρέπει να βρίσκεται στις βιβλιοθήκες όλων των σχολικών μονάδων της περιοχής μας, διαθέσιμο για όλους τους εκπαιδευτικούς.

Αστακός, 28 Σεπτεμβρίου 2022

Βασίλειος Ζαγκότας, εκπαιδευτικός,

Δρ. Επιστημών της Αγωγής