Βόνδιτζα, σωτήριο έτος 1229 μ.Χ. Η Μονή του Σωτήρος των Σφετών

Πού είναι ο ναός της Μονής του Σωτήρος των Σφετών;

ΑΜΦΙΚΤΙΟΝΙΑ ΑΚΑΡΝΑΝΩΝ

ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

Βόνδιτζα, σωτήριο έτος 1229 μ.Χ.

Η Μονή του Σωτήρος των Σφετών

Μετάφραση αρχαίων κειμένων:

Μπογόρδου Γεωργία (από το Αθάνι Λευκάδας),

Φιλόλογος Γυμνασίου Αγρινίου

Ερευνα - σχόλια: 

Ντίνος Στυλιανός, 

Αντιπρόεδρος Αμφικτιονίας Ακαρνάνων.

        Το έτος 1229 μ.Χ., την Επισκοπή Βονδίτζης την ποιμαίνει ο Επίσκοπος Ιωάννης. Ο Ιωάννης έχει διαδεχθεί τον Νικόλαο. Από τις μέχρι σήμερα μεταφράσεις των  κειμένων του Απόκαυκου (Μητροπολίτης Ναυπάκτου) δεν εντοπίζεται κάποια πληροφορία για τον λόγο της διαδοχής στην Ιερά Επισκοπή της Βόνδιτζας, δηλ. αν ο προηγούμενος επίσκοπος, ο Νικόλαος, απεβίωσε ή αν ανέλαβε κάποια άλλη Επισκοπή.

       Από την επιστολή που το 1229 μχ ο Απόκαυκος απευθύνει στον Ιωάννη, διακρίνουμε μια ύπαρξη αντιπαλότητας σχετικά με την ευθύνη – δικαιοδοσία της Μονής Σωτήρος των Σφετών. Ο Απόκαυκος, στην επιστολή του, θέτει ξεκάθαρα τις απόψεις του περί της δικής του ευθύνης-δικαιοδοσίας στην εν λόγω Μονή και με μια διπλωματική ορολογία θέλει να επιβάλλει την άποψή του.

      Μάλιστα στην συνέχεια της επιστολής του, ως να έχει γίνει αποδεκτή από τον Ιωάννη (επίσκοπο Βονίτσης) η άποψη του Απόκαυκου, ο Απόκαυκος ζητά από τον Ιωάννη να ενεργήσει αντί αυτού για να ελέγξει μια δυσάρεστη κατάσταση που υπάρχει σε αυτό το Μοναστήρι......

      Για κάποιον αναγνώστη, ο οποίος δεν έχει μελετήσει τις προηγούμενες επιστολές του Απόκακου προς τον Επίσκοπο Βονίτσης Νικόλαο (τον προκάτοχο του Ιωάννη),  θα πιστέψει ότι ο Απόκαυκος προσποιείται και επικαλείται την μακρινή απόσταση του Μοναστηριού από την έδρα του, προκειμένου να επιβάλλει στον Ιωάννη να ενεργήσει στο Μοναστήρι των Σφετών, ως αντιπρόσωπος του Μητροπολίτη, θεμελιώνοντας με αυτόν τον τρόπο την δικαιοδοσία του Απόκαυκου σε αυτή την περιοχή.

        Όμως από τις προηγούμενες επιστολές (βλέπε άρθρο πρωτοχρονιάς) και προπαντός από το  σημείωμα που ο Απόκαυκος αναφέρεται  σε ασθένεια που συνεχώς τον ταλαιπωρούσε και γιαυτό επισκέπτονταν τον Επίσκοπο Βονδίτζης Νικόλαο (μάλλον πρίν την χειροτονία του, ο Νικόλαος,  να ήταν ιατρός), διαπιστώνουμε ότι υπήρχε πρόβλημα για την μετακίνηση. Πράγματι ο Μητροπολίτης Ναυπάκτου είχε περιορισμένες μετακινήσεις και μάλιστα αν λάβουμε υπόψιν την απόσταση αλλά και τις δυσκολίες πρόσβασης, πρέπει  να δεχθούμε ότι η επιθυμία του, στο να ελέγξει ο Ιωάννης την Μονή Σφετών, αντί αυτού, έχει μια λογική βάση.

      Ο Ιωάννης, σύμφωνα με την επιστολή, δεν πρέπει να μεταβεί μόνος του στην Μονή ή δεν πρέπει να βρεθεί εκεί μόνος του. Στην εκεί συνάντησή του πρέπει να βρεθεί και ο Καστροφύλακας της Βόνδιτζας, ο Οψαρά.

     Να λοιπόν ο θησαυρός που καθημερινά ανακαλύπτεται από την λέξη προς λέξη έρευνα του αρχείου του Απόκαυκου. 

     Το 1229 μχ , Καστροφύλακας της Βόνδιτζας ήταν ο Οψαρά. 

     Συνεπώς το κάστρο της Βόνδιτζας έχει σοβαρή στρατιωτική δύναμη και σε αυτή ηγείται ένας γνωστός και φημισμένος στρατιωτικός (για να γνωρίζει το όνομά του ο Απόκαυκος). Ποιος ήταν ο Οψαρά; Δύσκολο να απαντήσουμε αυτή την στιγμή. Η έρευνα για αυτόν μόλις έχει αρχίσει. Τα πρώτα στοιχεία, για τα οποία πρέπει να τονίσουμε ότι ακόμα δεν έχουν διασταυρωθεί, μας προσανατολίζουν σε ονομαστό στρατιωτικό των Κομνηνών και  με παλαιότερες συμμετοχές του σε μάχες στην Μικρά Ασία.

         Αυτός ο στρατιωτικός,  για κάποιον λόγο,  οφείλει χάρη στον Επίσκοπο Βονδίτζης Ιωάννη και αυτή την υποχρέωση την γνωρίζει ο Απόκαυκος. Ετσι λοιπόν ο Απόκαυκος επικαλείται αυτή την υποχρέωση που έχει ο καστροφύλακας και ζητά από τον Ιωάννη να βρεθούν  στον χώρο της Μονής των Σφετών.

       Η επιστολή συνεχίζει με το τι πρέπει να ελέγξει ο Ιωάννης στο Μοναστήρι. Πρέπει να ελέγξουν για την κατάσταση που επικρατεί, την μετέπειτα φροντίδα και την φωταγωγία. Τον πληροφορεί ότι τα έσοδα του Μοναστηριού πρέπει να είναι υπεραρκετά για την συντήρηση τριών και τεσσάρων μοναχών. Όμως σήμερα εκεί υπάρχει μόνο ένας μοναχός, ο οποίος ανέλαβε την διοίκηση του Μοναστηριού από μόνος του και ιδιοποιείται τα εισοδήματα της Μονής.

     Μετά την πληροφόρηση για την κατάσταση που αυτός γνωρίζει και πρέπει να αντιμετωπιστεί, ο Απόκαυκος, δίνει και μια άλλη πληροφορία, η οποία μας αιτιολογεί γιατί ζητά από τον Ιωάννη να παρευρίσκεται μαζί του στην Μονή και ο καστροφύλακας της Βόνδιτζας. 

«Εκεί στην Μονή, μπορεί να βρείτε να μένουν και άλλα άτομα (με ιδιοποίηση των εισοδημάτων της Μονής) σε συνεργασία με τον Μοναχό. Η παραμονή τέτοιων προσώπων δεν είναι σύμφωνη με τους ιερούς κανόνες και πρέπει να απομακρυνθούν.» 

       Συνεπώς ο Απόκαυκος γνωρίζει ότι τα πρόσωπα που χωρίς να έχουν το δικαίωμα διαμένουν στην Μονή και ιδιοποιούνται τα εισοδήματά της, έχουν και σημαντική δύναμη αντίδρασης. Αυτή θέλει να αντιμετωπίσει και ο μόνος που μπορεί να το κάνει είναι ο φημισμένος Οψαρά, ο καστροφύλακας της Βόνδιτζας.

       Μάλιστα στη συνέχεια της επιστολής φανερώνει ότι το πρόβλημα της διαμονής (και ιδιοποίησης των εισοδημάτων) ατόμων ξένων με τους ιερούς κανόνες, υπήρχε και στο παρελθόν, ότι υπήρξε παρέμβαση και απομακρύνθηκαν, αλλά σήμερα μπορεί να έχουν επανέλθει.

     Αν τελικά, ο Επίσκοπος Βονδίτσης Ιωάννης και ο Καστροφύλακας Βόνιτσας ΟΨαρά, διαπιστώσουν ότι ισχύει αυτή η κατάσταση, τότε να απομακρύνουν αυτά τα άτομα και να δώσουν εντολή στον μοναχό να εγκαταλείψει την Μονή. Να παρουσιαστεί δε στην Μητρόπολη Ναυπάκτου.

     Για την διαδοχή της φροντίδας της Μονής, ορίζεται ο ηγούμενος Διονύσιος Ειρηνικός, ο οποίος φέρει και τον τίτλο του Δεσπότη. 

     Η έκφραση που υπάρχει στην επιστολή:  «και όσα ανήκουν σε αυτήν να τα παραδώσετε από ‘δω και στο εξής στον ηγούμενο και δικό μας δεσπότη και αδελφό, Κύριο Διονύσιο τον Ειρηνικό, κάνοντας και έγγραφη παράδοση και δήλωση στων όσων ανήκουν στη μονή», μας οδηγεί στην σκέψη ότι στην Μονή θα καταφτάσει για να αναλάβει την φροντίδα της, ο  ηγούμενος Διονύσιος Ειρηνικός, ο οποίος χαρακτηρίζεται ως «δικός μας» δηλ. της Μητροπόλεως.

Από την μέχρι τώρα μελέτη του άρθρου, υπάρχει σε αιώρηση το ερώτημα:

- που ήταν η Μονή του Σωτήρος των Σφετών; 

Επίσημο έγγραφο, κείμενο-μαρτυρία, δεν υπάρχει. Μόνο συμπεράσματα.

Αρχίσαμε την έρευνα με ερωτήσεις σε υπέργηρους κατοίκους της ευρύτερης περιοχής του σημερινού Δήμου. 

-Γνωρίζετε τα Σφετά;

-Κάποια περιοχή λέγεται των,. Σφετών;

-Που υπάρχει εκκλησία (μικρή ή μεγάλη)  αφιερωμένη στον Σωτήρα;

       Στα δύο πρώτα ερωτήματα, δεν υπήρχε απάντηση. Για το τρίτο ερώτημα  λάβαμε ικανοποιητικές απαντήσεις, οι οποίες τέθηκαν ως παράμετροι της έρευνας. Η έννοια «παράμετροι» και όχι  «σταθερές», έγιναν λόγω της περίπτωσης να έχει υπάρξει αλλαγή της ονομασίας μιάς εκκλησίας, από το 1200 μχ μέχρι σήμερα.

    Το δεύτερο σημείο της έρευνας στάθηκε στο τι μπορεί να σημαίνει η λέξη «Σφετά» ή «Σφετών». Στο Ελληνικό λεξικό, οι λέξεις αυτές δεν μας δίνουν κάποια αντιστοίχηση.      Στην συνέχεια στραφήκαμε στο σέρβικο λεξιλόγιο, καθόσον είναι πολύ κοντά στο σλαβικό και με το δεδομένο της κυριάρχησης για πολλά έτη, τέτοιων πληθυσμών στην περιοχή μας.

     Ο συνεργάτης της Αμφικτιονίας Κος Ηλίας Τσαλίκης, δέχθηκε τα ερωτήματά μας και σύντομα μας απάντησε. Η ρίζα της λέξης είναι το Σφέτ και μας δίνει λέξεις που σημαίνουν  κόσμος,  υφήλιος,  φωτεινός, λαμπερός. Επίσης στον πληθυντικό αριθμό δίνει λέξεις που σημαίνουν  άγιοι, αγιοσύνες. Πρόσθετα υπάρχει και φυλή (φάρα) που το όνομά της έχει αυτή την ρίζα.

        Το τρίτο σημείο της έρευνας είχε σχέση με την πιθανή θέση της Μονής, έχοντας ως δεδομένο την τακτική που ακολουθούνταν στους πρώτους αιώνες καθιέρωσης του Χριστιανισμού.

     Στους πρώτες αιώνες, μετά την επισημοποίηση του Χριστιανισμού ως επίσημης θρησκείας, υπήρξε μια συνεχής διαμάχη των Χριστιανών με τους πιστούς του Δωδεκάθεου, τους από τους χριστιανούς επονομαζόμενους ως Εθνικούς.

       Η διαμάχη δεν περιορίστηκε μόνο στους διαξιφισμούς  των ιδεών αλλά και στην διά όπλων ανταλλαγή απόψεων. Οι αρχικές σφαγές των Χριστιανών από τους Εθνικούς, μετατράπηκαν, στα επόμενα χρόνια, σε γενεοκτονία των Εθνικών από τους Χριστιανούς.

     Επίσης οι χώροι λατρείας της αρχαίας θρησκείας έπρεπε να αλλάζουν. Όχι μόνο για να μην υπάρχει εύκολη πρόσβαση στους αρχαίους ναούς, αλλά μπορεί και για λόγους «μαγνητικών συντεταγμένων» που σύμφωνα με τα κείμενα των αρχαίων Ελλήνων είχαν οι συγκεκριμένοι τόποι.

Πρόσθετα το αρχαίο δομικό υλικό ήταν έτοιμο για ένα νέο κτίσμα, ένα νέο ναό.  Σε αυτούς τους χώρους πρέπει να αναζητήσουμε το Μοναστήρι του Σωτήρος των Σφετών και βέβαια σε περιοχή εκτός Βόνιτσας.

       Μέχρι πρίν έξι έτη τέτοιοι αρχαιολογικοί χώροι, που μετατράπηκαν σε μεγάλους χριστιανικούς ναούς και  με εγκαταστάσεις διαμονής, είχαμε στις πλαγιές του όρους Περγαντί. 

     Παρά την πρόσφατη ανακάλυψη ενός τεράστιου Χριστιανικού ναού, με δομικά στοιχεία από αρχαίο ναό και μεγάλες εγκαταστάσεις διαμονής, στην περιοχή του Δρυμού, μέχρι να υπάρξει ταυτοποίηση του ονόματος του ναού,  πρέπει να είμαστε επιφυλακτικοί στην συμμετοχή αυτής της περιοχής στις πιθανές τοποθεσίες για τον Σωτήρα των Σφετών.

      Επισης το μεγάλο συγκρότημα της Χρυσοπηγής, μπορεί να έχει σοβαρή θέση στους χάρτες του 16ου αιώνα,  αλλά η πολύ μικρή απόσταση από την έδρα της επισκοπής Βόνδιτζας, δεν μας επιτρέπει να την συμπεριλάβουμε στις πιθανές περιοχές της έρευνας.

      Τέλος η εκκλησία-σημερινό εξωκλήσι «Σωτήρα» της Βόνιτσας, παρά τις σοβαρές ενδείξεις για αρχαιολογικά ευρήματα γύρω από αυτήν και μέχρι την θάλασσα, δεν έχει σοβαρές πιθανότητες να συμπεριληφθεί στην έρευνα, λόγω της πολύ μικρής απόστασης που έχει από την Βόνιτσα.

      Βέβαια η σύγκριση των δύο μεγάλων συγκροτημάτων Δρυμού και Πέργαντί, βαρύνει προς το Πέργαντί (θέση νότια του χωριού Μοναστηράκι) , καθόσον :

-Η ονομασία του Χωριού Μοναστηράκι, μας οδηγεί σε σχετική ονοματοδοσία από την Μονή = Μοναστήρι

-Το χωριό Μοναστηράκι έχει ως τιμητική εορτή πολιούχου, την Μεταμόρφωση του Σωτήρα. Η εκκλησία ονομάζεται Παντοκράτορας.

-Η εορτή του χωριού μέχρι και σήμερα γίνεται με το παλιό ημερολόγιο, μια τακτική των μοναστηριών που άργησαν να προσαρμοστούν στο νέο ημερολόγιο.

-Η περιοχή στην οποία εκτείνεται το σημερινό συγκρότημα του ναού (που οι κάτοικοι ονομάζουν Παντοκράτορα), έχει ακόμα και σήμερα εμφανή αρχαιολογικά ευρήματα.

     Την απάντηση για το πού ήταν η τοποθεσία του Σωτήρος των Σφετών, θα μας την δώσει το αρχείο της επισκοπής Βονδίτζης. Ο Πανοσιολογιώτατος Αρχιμανδρίτης Δέλλας Γεώργιος έχει αναλάβει την αναζήτηση μέρους του αρχείου, στο Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης, ο Επαμεινώνδας Νικάκης έχει ενεργήσει την αλληλογραφία με το Βατικανό, ο Μπακογιώργος Νικόλαος μας έχει ενημερώσει με σπουδαίο επιστημονικό υλικό από την πτυχιακή του εργασία.       Ελπίζουμε ότι σύντομα θα έχουμε τις έγγραφες απαντήσεις και να συγκεντρωθούν  τα απαραίτητα στοιχεία για να μελετήσουμε το μεγαλείο της πρώτης της τάξης επισκοπής, της επισκοπής Βονδίτζης. 

       Βέβαια όσο η προχωρεί η μετάφραση των κειμένων του Απόκαυκου, τόσο θα λαμβάνουμε σημαντικές και άγνωστες μέχρι σήμερα πληροφορίες. Ταυτόχρονα με το έργο της μετάφρασης και του εντοπισμού  σημαντικών πληροφοριών, θα δημοσιεύουμε σχετικά άρθρα, ώστε αν από άλλους ερευνητές υπάρχουν σχετικά αρχεία, να υπάρξουν οι απαραίτητες επικοινωνίες.

      Για την μία από τις πιθανές θέσεις  της Μονής του Σωτήρος των Σφετών, αυτή του Παντοκράτορα Μοναστηρακίου, σας παραθέτουμε δύο ομάδες φωτογραφιών. Οι δύο πρώτες φωτογραφίες προέρχονται από το αρχείο του δικτυακού τόπου Αkarnania.net  και είναι της περιόδου πρίν την επισκευή του ναού.

      Με μια απλή παρατήρηση των δύο φωτογραφιών θα διαπιστώσουμε το αρχαίο δομικό υλικό, το οποίο υπάρχει αυτούσιο στο εξωτερικό μέρος του ναού ή και των άλλων παραπλήσιων εγκαταστάσεων. Μάλιστα στο εσωτερικό του ναού, το αρχαίο δομικό υλικό είναι ενσωματωμένο και για χρήση των αναγκών της λειτουργίας του Ναού.

      Η δεύτερη ομάδα των φωτογραφιών είναι πρόσφατες και παρουσιάζουν τον ναό του Παντοκράτορα, μετά την επισκευή του. Πρόκειται για την επίσκεψη στον χώρο αυτό, από  μέλη της Αμφικτιονίας Ακαρνάνων, μελών του συλλόγου της Νικιάνας Λευκάδας και κατοίκων του χωριού Μοναστηράκι Βόνιτσας.

Κλείνουμε το άρθρο μας με παράθεση της επιστολής του Απόκαυκου προς τον Ιωάννη, σωτήριο έτος 1229 μχ.

Αρχαίο κείμενο με την επιστολή του Μητροπολίτη Απόκαυκου προς τον Ιωάννη, Επίσκοπο Βονδίτζης. 

Μετάφραση

Πανιερώτατε Βονδίτζης και εν Κυρίω αγαπητέ αδελφέ και συλλειτουργέ.

Η μονή Σωτήρως των Σφετών, όπως γνωρίζεις βρίσκεται κάτω από τον έλεγχο της αγιοτάτης μητρόπολής μας και γύρω απ’αυτό ας μην υπάρχει καμία αμφιβολία σε εσένα. Εγώ βέβαια μη συχνάζοντας στην Βόνδιτσα ούτε δυνάμενος να επισκέπτομαι εξαιτίας της τοπικής απόστασης αυτά που υπάρχουν σε αυτή, γράφω αδελφικά στην αγιοσύνη σου να μπει στον κόπο να έρθει στη μονή και να βρεθεί στον ίδιο τόπο  με τον ευγενέστερο ανάμεσα στους ανθρώπους και πολύ ένδοξο καστροφύλακα Βονδίτσης Οψαρά, επειδή το χρωστάει σε σένα και να εξετάσετε από κοντά την κατάσταση της μονής και του ναού, την φροντίδα και την φωταγωγία. Έπειτα να επιμεληθείτε σχετικά με τα έσοδα του μοναστηρίου, αν είναι αρκετά για τρεις και τέσσερεις μοναχούς. Ο εκεί καλόγερος σήμερα δεν έχει μοναχούς και παίρνοντας τη θέση μόνος , ιδιοποιείται τα οποιαδήποτε εισοδήματα της μονής. Και αν μένουν στο μοναστήρι πρόσωπα απαγορευμένα σύμφωνα με τους κανόνες. Αν λοιπόν αυτά τα δύο βρείτε, την όποια ιδιοποίηση των εσόδων της μονής να γίνεται σε ένα μόνο μοναχό, και τα πρόσωπα που είχαν απομακρυνθεί σύμφωνα με τους κανόνες όπως ακούω να επανέρχονται, τον μεν μοναχό να μετακινήσετε από εκεί και να τον στείλετε σε εμάς, και τη μονή και όσα ανήκουν σε αυτήν να τα παραδώσετε από ‘δω και στο εξής στον ηγούμενο και δικό μας δεσπότη και αδελφό, Κύριο Διονύσιο τον Ειρηνικό, κάνοντας και έγγραφη παράδοση και δήλωση στων όσων ανήκουν στη μονή.

Η αγία σου ευχή ας χαριστεί σε εμένα.  

ΑΜΦΙΚΤΙΟΝΙΑ ΑΚΑΡΝΑΝΩΝ

ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

ΔΕΙΤΕ:

ΑΜΦΙΚΤΙΟΝΙΑ ΑΚΑΡΝΑΝΩΝ : Βόνδιτζα, σωτήριο έτος 1222 μ.χ. Η πόλη των 18 εθνοτήτων μέσα από τις επιστολές του Απόκαυκου

(ΕΔΩ)