ΣΑΝ ΣΗΜΕΡΑ: Η ναυμαχία του Ακτίου, 2 Σεπτεμβρίου 31 π.Χ.

Σαν σήμερα, 2 Σεπτεμβρίου 31 π.Χ., έλαβε χώρα λίγο έξω από τη Βόνιτσα, η Ναυμαχία του Ακτίου ανάμεσα στον Οκταβιανό από τη μια πλευρά και τον Μάρκο Αντώνιο και το ναυτικό της Κλεοπάτρας από την άλλη.

Γράφει ο Ντίνος Στυλιανός

Αντιπρόεδρος της ΑΜΦΙΚΤΙΟΝΙΑΣ ΑΚΑΡΝΑΝΩΝ

2α Σεπτεμβρίου 31 πχ

Η τελευταία σύγκρουση των επί ένα έτος πολεμικών γεγονότων στη περιοχή του αρχαίου Ακτίου.

      Η σύγκρουση λεπτό προς λεπτό, μέσα από τα κείμενα του Δίωνα Κάσιου, του Ιώσηπου Φλάβιου, του  Πλούταρχου, της εγκυκλοπαίδειας Πάπυρος Λαρούς Μπιτάνικα, της Ιστορίας του Ελληνικού Εθνους (βραβείο ακαδημίας Αθηνών)  και  της Dauvergne Morgan......

2/9/31 πΧ, Άκτιο, ώρα 1η, 6 πρωί, 

   Μετά το άκουσμα μιας σάλπιγγας τα πλοία του Αντωνίου βγήκαν σε πυκνή παράταξη.  Τα πλοία του Καίσαρα, Οκταβιανού, παρατάχθηκαν έτσι ώστε να τον κάνουν να παραιτηθεί. Και αφού αυτοί ανοίχθηκαν με το άκουσμα της σάλπιγγας και με πυκνή παράταξη πλοίων, λίγο έξω από τα στενά παρατάχθηκαν.(Δ.Κάσσιος)

    Ο Αντώνιος και  ο Ποπλικόλας ηγούνταν του δεξιού κέρατος και ο Κοίλιος του αριστερού κέρατος, ενώ ο Μάρκος Οκτάβιος και  ο Μάρκος Ινστήιος ήταν στο μέσο. Ο Καίσαρας, από την άλλη, έβαλε τον Αγρίππα επί κεφαλής του αριστερού κέρατος, ενώ κράτησε το δεξιό για τον εαυτό του. (Πλούταρχος) 

2/9/31 πΧ, Άκτιο, ώρα 1η, 6 πρωί, 

       Το λιμάνι του Ακτίου ήταν περικυκλωμένο από απότομους βράχους. Οι δύο στρατοί ήταν με πρόσωπο ο ένας στον άλλο κατά μήκος των απότομων βράχων, παρακολουθώντας ακίνητοι τους δύο στόλους, και περιμένοντας την τύχη τους.

Dauvergne Morgan/Henry Thornton

2/9/31 πΧ, Άκτιο, ώρα 2η, 7 πρωί, 

 Αλλά τα πλοία του Αντώνιου στέκονταν ακίνητα προκαλώντας σύγχυση στον Καίσαρα.

   Ο Καίσαρας ξαφνικά επιτέθηκε από όλες τις πλευρές ελπίζοντας να περικυκλώσει τον εχθρό ή να  διασπάσει το σχηματισμό του Αντώνιου. Ο Αντώνιος φοβήθηκε και αντεπιτέθηκε, αρχίζοντας τη  μάχη με τον Καίσαρα χωρίς να το θέλει. (Δ. Κάσσιος)

2/9/31 πΧ, Άκτιο, ώρα 3η – 6η ,9-12, πρωί, Δ. Κάσσιος 

     Και οι δύο πλευρές έδειχναν μεγάλο ζήλο στη μάχη. Τα πλοία του Καίσαρα που ήταν πιο μικρά, ελαφριά και πιο  ευέλικτα έκαναν γρήγορες και συνεχείς επιθέσεις στα πλοία των αντιπάλων. Επιτίθονταν  ξαφνικά πριν οι τοξότες των πλοίων μπορέσουν να αντιδράσουν και τραυμάτιζαν τους αντιπάλους προκαλώντας σύγχυση τόση έτσι ώστε να μπορέσουν να διαφύγουν. Ο εχθρός από την άλλη επιτίθονταν στα πλοία που πλησίαζαν με πέτρες, βέλη και σιδερένιους γάντζους. (Δ. Κάσσιος)

2/9/31 πΧ, Άκτιο, ώρα 3η – 6η ,9-12, πρωί, Δ. Κάσσιος 

      Αν όμως αστοχούσαν, στο τέλος άνοιγαν τρύπες στα δικά τους πλοία και βυθίζονταν ή στην προσπάθειά τους να πετύχουν το  στόχο τους πλησίαζαν περισσότερο στον εχθρό και έμεναν εκτεθειμένοι. Στη  μία πλευρά οι τοξότες έκαναν τις επιθέσεις και τις υποχωρήσεις και στην άλλη το ναυτικό κράταγε μακριά τους εχθρούς. Συνεπώς κάθε πλευρά είχε τα πλεονεκτήματά της. Η μία πλευρά επιτίθονταν με σπαθιά ενώ οι άλλοι που βρίσκονταν σε ψηλότερο σημείο βύθιζαν τα καράβια με πέτρες. (Δ. Κάσσιος)

2/9/31 πΧ, Άκτιο, ώρα 3η – 6η ,9-12, πρωί, (Πλούταρχος)

     Ακόμη κι όταν η ναυμαχία άρχισε να γίνεται εκ του σύνεγγυς, δεν λάμβαναν χώρα εμβολισμοί ούτε συγκρούσεις πλοίων, αφού τα πλοία του Αντώνιου, εξαιτίας του βάρους τους, δεν είχαν ορμή, η οποία προπάντων κάνει τα χτυπήματα των εμβόλων αποτελεσματικά. Από την άλλη, τα πλοία του Καίσαρα όχι μόνο απέφευγαν να συγκρουστούν πλώρη με πλώρη με πλοία εξοπλισμένα με στερεά και τραχιά χάλκινα έμβολα, αλλά δεν έβρισκαν  το θάρρος να τα εμβολίσουν ούτε στα πλευρά. Γιατί τα έμβολα έσπαζαν εύκολα, κάθε φορά που έπεφταν πάνω σε σκάφη κατασκευασμένα από μεγάλα τετράγωνα ξύλα, που ήταν συναρμοσμένα μεταξύ τους με σίδερο. Έτσι, λοιπόν, ο αγώνας έμοιαζε με πεζομαχία ή, για να το πούμε με μεγαλύτερη ακρίβεια, με τειχομαχία. Οι στρατιώτες του Αντώνιου χτυπούσαν επιπλέον και με καταπέλτες από ξύλινους πύργους.  

2/9/31 πΧ, Άκτιο, ώρα 3η – 6η, 9-12, πρωί, Πλούταρχος, 

    Ενώ, λοιπόν, ο Αγρίππας άπλωνε το αριστερό κέρας για να κυκλώσει τον εχθρό, ο Ποπλικόλας, αναγκασμένος να κινηθεί εναντίον του, αποσπάστηκε από το κέντρο. Τα πλοία του κέντρου έπεσαν σε ταραχή και συγκρούονταν με τα εχθρικά που είχαν επικεφαλής τον Αρρούντιο.

2/9/31 πΧ, Άκτιο, ώρα 6η ,12 μεσημέρι, 

      Και ενώ η ναυμαχία δεν είχε ακόμη κριθεί και υπήρχε ισοπαλία, ξαφνικά τα εξήντα πλοία της Κλεοπάτρας έγιναν αντιληπτά να σηκώνουν τα πανιά προς απόπλου και να φεύγουν ανάμεσα από τα πλοία που μάχονταν. Προκάλεσαν όμως ταραχή γιατί ήταν παραταγμένα πίσω από τα μεγάλα πλοία, τη στιγμή που άνοιγαν δρόμο ανάμεσά τους (Πλούταρχος).

     Το τέλος ήρθε όταν η Κλεοπάτρα, σαν γυναίκα που ήταν και Αιγύπτια, βασανιζόταν από την αγωνία για την έκβαση της μάχης και έδωσε σήμα στα δικά της πλοία να πλησιάσουν προς εκείνη (Κάσσιος).

Φυγή του Αντωνίου (Πλούταρχος) 

      Τότε προπάντων ο Αντώνιος έδειξε καθαρά ότι δεν τον καθοδηγούσαν σκέψεις που ταιριάζουν σε αρχηγό ή άνδρα, ούτε γενικά σκέψεις που ήταν δικές του. Αλλά όπως είπε κάποιος αστειευόμενος  η ψυχή του ερωτευμένου ζει σε ξένο σώμα, παρασύρθηκε απ' τη γυναίκα σαν να ήταν με δεσμά και να μεταφερόταν μαζί της. Δε πρόφτασε καν να δει το δικό της πλοίο να φεύγει και ξεχνώντας τα πάντα, πρόδωσε και έφυγε μακριά από αυτούς που μάχονταν και πέθαιναν για εκείνον. Επιβιβάστηκε σε ένα πλοίο με πέντε σειρές κουπιά, με συνεπιβάτες μόνο τον Αλεξά από τη Συρία και το Σκέλλιο, και άρχισε να ακολουθεί τη γυναίκα που είχε ήδη καταστρέψει τον εαυτό της και θα κατάστρεφε κι αυτόν.(Πλούταρχος)  

Άκτιο, 2/9/31 πχ ώρα 7η – 9η,1-3 μμ, 

   Μόλις οι υπόλοιποι στρατιώτες είδαν τον Αντώνιο να φεύγει, αποθαρρύνθηκαν και άλλοι σήκωσαν πανιά, άλλοι πετούσαν απ’ τα πλοία αντικείμενα για να χάσουν βάρος και να διαφύγουν πιο γρήγορα. (Δ.Κάσσιος)

Άκτιο, 2/9/31 πχ ώρα 7η – 9η,1-3 μμ, 

   Τότε τα πλοία του Καίσαρα υπερίσχυσαν  και κατέστρεφαν το κατώτερο μέρος των αντίπαλων πλοίων και τα κατάρτια τους. Σκαρφάλωναν στα πλοία, αιχμαλώτιζαν κάποιους απ’ τους εχθρούς και πάλευαν με άλλους αφού τώρα πια ήταν ίσοι σε αριθμό. Οι άνδρες του Αντωνίου έσπρωχναν τους εχθρούς πίσω με τα κουπιά, τους έκοβαν τα χέρια με τσεκούρια, τους επιτίθονταν με πέτρες και μάχονταν με όσους σκαρφάλωναν στο κατάστρωμα. (Δ. Κάσσιος)

Άκτιο, 2/9/31 πχ ώρα 7η – 9η,1-3 μμ,

     Ο Καίσαρας, βλέποντας ότι η μάχη εξελισσόταν ισοδύναμα και μην έχοντας άλλο τρόπο να νικήσει (τη μάχη), εξαπέλυσε φωτιά απ’ το στρατόπεδο.

(Δ. Κάσσιος)

Άκτιο, 2/9/31 πχ ώρα  7η – 9η (1-3 μμ)

    Και καθώς επιτίθονταν με φλεγόμενα βλήματα, η άλλη πλευρά προσπαθούσε να τα αποκρούσει. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να αρχίσει μια μεγάλη φωτιά που αρχικά προσπάθησαν να σβήσουν με τα αποθέματα νερού που υπήρχαν στα πλοία και ύστερα με θαλασσινό νερό. Αλλά επειδή δεν μπορούσαν να ρίξουν μεγάλες ποσότητες νερού και γέμιζαν μόνο μέχρι τη μέση τα καλάθια με θαλασσινό νερό λόγω σύγχυσης, κατάφεραν μόνο να ενισχύσουν τη φωτιά, αντί να τη σταματήσουν..(Δ. Κάσσιος)

Άκτιο, 2/9/31 πΧ ώρα 10η  (4 μμ)

     Οι στρατιώτες μαζεύονταν στην πλευρά του πλοίου που δεν είχε πιάσει φωτιά και χρησιμοποιούσαν τα ακόντια για να εξοντώσουν τους άνδρες των αντίπαλων πλοίων έτσι ώστε να τα κυριεύσουν οι ίδιοι ή να τους βάλουν φωτιά. Όμως κανένα από τα πλοία του Καίσαρα δεν πλησίαζε. Έτσι, άλλοι καίγονταν ζωντανοί απ’ τη φωτιά, άλλοι πνίγονταν απ’ τον καπνό, άλλοι βουτούσαν στη θάλασσα και πνίγονταν ή καταβροχθίζονταν από θαλάσσια τέρατα και άλλοι αυτοκτονούσαν με τα ίδια τους τα όπλα..(Δ. Κάσσιος)

Άκτιο, 2/9/31 πΧ ώρα 10η (4 μμ) 

 Οι δυνάμεις του Καίσαρα μόλις είδαν ότι ο εχθρός ήταν ανίκανος πλέον να σώσει τον εαυτό του, πόσο μάλλον να τους βλάψει, έπλευσαν προς αυτούς και προσπαθούσαν να σβήσουν τη φωτιά που οι ίδιοι προκάλεσαν, μήπως και καταφέρουν να πάρουν τα λάφυρα των πλοίων. Στην προσπάθεια τους αυτή πολλοί από τους άνδρες του Καίσαρα έπεσαν θύματα της φωτιάς και τις δικής τους απληστίας (Δ. Κάσσιος)

Άκτιο . 2/9/31 πΧ ώρα 11η – 24η

    Ο Οκταβιανός δύσκολα μπόρεσε να καταλάβει τι ακριβώς συνέβη και παρέμεινε στη θάλασσα όλο το βράδυ. 

(Λεξικό της Ελληνικής γλώσσας, Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα, λήμα ΆΚΤΙΟ). 

Άκτιο , 3/9/31 πΧ ώρα 3η 

    Την επόμενη το πρωί πυρπόλησε πολλά από τα πλοία που είχαν παραδοθεί και με τα χάλκινα έμβολά τους στόλισε το μνημείο (Λεξικό της Ελληνικής γλώσσας, Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα, λήμα ΆΚΤΙΟ). 

Άκτιο 3/3/31 πΧ ώρα 3η 

  Οι νεκροί δεν ήταν περισσότεροι από πέντε χιλιάδες, αλλά κυριεύτηκαν τριακόσια πλοία, όπως έγραφε ο ίδιος ο Καίσαρας. (Πλούταρχος)

Άκτιο 3/9/31 πΧ 

     Ο Αντώνιος έστειλε αγγελιαφόρους στον Κανίδιο, τον διοικητή του στρατού, προστάζοντας τον να αναχωρήσει με το στρατό διαμέσου της Μακεδονίας προς την Ασία, όσο το δυνατόν γρηγορότερα. (Πλούταρχος)

Άκτιο 3/9/31 πΧ- 10/9/31 πΧ 

 Λίγοι γνώριζαν ότι ο Αντώνιος είχε φύγει. (Πλούταρχος).

Σημείωση δική μας: Με αυτή την  φράση ο Πλούταρχος έρχεται σε αντίθεση με όσα έχει περιγράψει ο Δίωνας Κάσσιος στα γεγονότα της 2/9/31 7ης έως 9ης ώρας (δική μας ώρα 1-3 μμ). Γράφει «Μόλις οι υπόλοιποι στρατιώτες είδαν τον Αντώνιο να φεύγει, αποθαρρύνθηκαν και άλλοι σήκωσαν πανιά, άλλοι πετούσαν απ’ τα πλοία αντικείμενα για να χάσουν βάρος και να διαφύγουν πιο γρήγορα».

       Παρατηρούμε στις δύο γραφές, του Πλούταρχου και του Κάσσιου, την διαφοροποίηση. Ο Κάσσιος κατηγορεί χωρίς ενδοιασμούς τον Αντώνιο και την Κλεοπάτρα, ενώ ο Πλούταρχος ακολουθεί το πνεύμα της εποχής, που θέλει να επιρρίψει ασήκωτα βάρη στην Κλεοπάτρα, αλλά αφήνει «σημάδια» για τους μετέπειτα ερευνητές, όπως έκανε αιώνες μετά ο Λεονάρντο Νταβίντσι .

Σημείωση δική μας: Με βάση την περιγραφή του Πλούταρχου, «Λίγοι γνώριζαν ότι ο Αντώνιος είχε φύγει» επαληθεύεται η εκδοχή ότι ο Αντώνιος και η Κλεοπάτρα, όταν έγινε η αποστασία δύο μοιρών πλοίων, δεν έφυγαν από την ναυμαχία αλλά εισήλθαν πάλι μέσα στον Αμβρακικό κόλπο. 

   «Και όσοι το μάθαιναν στην αρχή αδυνατούσαν να πιστέψουν την είδηση, ότι δηλαδή είχε φύγει αφήνοντας πίσω του δεκαεννιά λεγεώνες αήττητων πεζών και δώδεκα χιλιάδες ιππείς, σαν να μην είχε δοκιμάσει πολλές φορές και τις δύο όψεις της τύχης και σαν να μην ήταν μαθημένος στις μεταβολές της σε μυριάδες αγώνες και πολέμους. Οι στρατιώτες του τον είχαν επιθυμήσει και προσδοκούσαν ότι ξαφνικά θα εμφανιζόταν από κάπου». (Πλούταρχος).

Άκτιο 3/9/31 πΧ- 9/9/31 πΧ 

 Επέδειξαν μάλιστα τόσο μεγάλη πίστη και αρετή, ώστε κι όταν ακόμα η φυγή του έγινε φανερή, να μείνουν ενωμένοι για εφτά μέρες, αγνοώντας τον Καίσαρα που τους έστελνε αγγελιαφόρους. Τέλος, όταν και ο Κανίδιος, ο στρατηγός τους, απέδρασε τη νύχτα και εγκατέλειψε το στρατόπεδο, τότε ο στρατός προσχώρησε στον Καίσαρα. (Πλούταρχος)

   Σε αυτό το σημείο πρέπει να διευκρινιστεί ότι οι Δίων Κάσσιος, ο Πλούταρχος και ο Ιώσηπος Φλάβιος δεν ήταν οι αρχαίοι συγγραφείς που έζησαν την εποχή της ναυμαχίας και μετά κατέγραψαν τα γεγονότα ή ήταν μια γενιά μετά τα γεγονότα και τα κατέγραψαν από περιγραφές των  τότε πολεμιστών.

     Ηταν συγγραφείς που πολλά χρόνια μετά κατέγραψαν τα γεγονότα με σκοπό να δικαιολογήσουν την ήττα του μεγάλου στρατηλάτη του Μάρκου Αντώνιου και να την αποδώσουν στην τελευταία Ελληνίδα Βασίλισσα των Πτολεμαίων, την Βασίλισσα των Βασιλέων. Την μοναδική Πτολεμαίο που γνώριζε εκτός από την Ελληνική και όλες τις γλώσσες των υπηκόων της. Την άσχημη γυναίκα που είχε κατανοήσει ότι η δύναμη δεν ήταν ο κίτρινος χρυσός αλλά το κίτρινο σιτάρι. 

     Ολοι αυτοί οι συγγραφείς που έγραψαν την εποχή που κυβερνούσαν ως αυτοκράτορες οι απόγονοι του Μάρκου Αντώνιου, έπεσαν σε τόσες ανακρίβειες που δημιούργησαν πλήθος αναπάντητων ερωτημάτων. Ο Πλούταρχος, ως Έλληνας, άφησε πολλά σημεία στην γραφή του «παράλληλοι βίοι» ως ένας Λεονάρδο Νταβίντσι, για να τα δούν οι νεώτεροι και να κατανοήσουν ότι οι γραφές αυτές ήταν κατευθυνόμενες.

Αληθεύει το σενάριο ότι : η Κλεοπάτρα εγκατέλειψε την ναυμαχία;

      Στις σημειώσεις των εκδόσεων ΖΗΤΡΟΣ, στο βιβλίο «Παράλληλοι βίοι, Δημήτριος και Αντώνιος», παραπομπή με αριθμ. 311, που στο κύριο κείμενο αναφέρεται η φυγή της Κλεοπάτρας,, καταγράφεται:

«Η προδοσία της Κλεοπάτρας περιγράφεται για πρώτη φορά από τον Ιώσηπο, κατά Απ. 2,59, αλλά είναι άγνωστη στους συγγραφείς της εποχής του Αυγούστου» . !!!!!!!!!!

Τι τελικά συνέβη στην ναυμαχία, στις 12 μμ; (2/9/31 πΧ, Άκτιο, ώρα 6η ,12 μεσημέρι)

….Στην πραγματικότητα όμως ο Αντώνιος προδόθηκε από τον ίδιο τον στρατό του. Ενώ η Ναυμαχία βρισκόταν σε κρίσιμη φάση και ο Αντώνιος επιδιώκοντας με την βοήθεια του ΒΔ ανέμου να υπερκεράσει το αριστερό της εχθρικής παράταξης, συγκρούονταν με τον Αγρίππα,  το μεγαλύτερο μέρος του στόλου του αποστάτησε.  

Όλα τα πλοία του κέντρου και του αριστερού κέρατος κατέφυγαν στον κόλπο, όπου αργότερα παραδόθηκαν, ενώ δύο μοίρες προσχώρησαν αμέσως στον Αγρίππα. Τότε ο Αντώνιος αναγκάσθηκε να δώσει το σύνθημα της φυγής. 

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ 

(Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών) σελίδα 217 

Που έγινε η ναυμαχία;

       Υπάρχουν δύο απόψεις, προερχόμενες από την φράση «λίγο έξω από τα στενά συγκρούστηκαν». Ως «στενά» οι αρχαίοι συγγραφείς ορίζουν τον Ανακτοριακό κόλπο (σημερινός κόλπος Πρέβεζας). Ο Αμβρακικός κόλπος αρχίζει από το στενό που δημιουργούν τα ακρωτήρια της Λασκάρας και του Κακόβραχου (Παναγιάς).  Η μια άποψη προσανατολίζει την ναυμαχία έξω στο Ιόνιο  και η άλλη (η πλήρης και τεκμηριωμένη θεωρία του Goest w Faisst) μέσα στον Αμβρακικό κόλπο.  

Όλα τα γεγονότα των επί ένα έτος συγκρούσεων στη περιοχή του Ακτίου, περιγράφονται αναλυτικά στο βιβλίο της ΑΜΦΙΚΤΙΟΝΙΑΣ ΑΚΑΡΝΑΝΩΝ: «Η ναυμαχία του Ακτίου».

     Επίσης από τους σπουδαστές, περιόδου 2008-2009, των Εκπαιδευτηρίων Πληροφορικής Βόνιτσας (διεθνής τίτλος Moses Educational Establishments)  η ναυμαχία του Ακτίου έχει μεταφερθεί σε παρουσίαση με πολυμέσα, διάρκειας 1 ώρα και 45 λεπτά.  

     Πρόσφατα συνεργάτες της ΑΜΦΙΚΤΙΟΝΙΑΣ ΑΚΑΡΝΑΝΩΝ μετέφρασαν  την παρουσίαση στα Αγγλικά, ενώ εντός του προσεχούς έτους θα γίνει μετάφραση και στα Ιταλικά.

      Στις 10 Αυγούστου 2014, έγινε η παρουσίαση «Η ναυμαχία του Ακτίου» στο Μουσείο Θυρρείου

        Στο πλαίσιο των εκδηλώσεων του Υπουργείου Πολιτισμού και αθλητισμού, με τίτλο «αυγουστιάτικη πανσέληνος 2014» (10/8/2014) στο Μουσείο του Θυρρείου παρουσιαστηκε με πολυμέσα «Η ναυμαχία του Ακτίου 31 πχ» με οργάνωση των συλλόγων Απανταχού Θυρρειωτών και Αμφικτιονίας Ακαρνάνων. Ο αύλιος χώρος του Μουσείου Θυρρείου είχε παραχωρείται με την άδεια του Υπουργείου Πολιτισμού.