ΙΑΤΡΙΚΟ ΘΕΜΑ: ΣΤΡΕΣ ΚΑΙ ΕΜΦΡΑΓΜΑ

Γράφει ο: Απόστολος Δήμος

Καρδιολόγος

ΙΔΙΩΤΙΚΟ ΠΟΛΥΙΑΤΡΕΙΟ ΚΑΤΟΥΝΑΣ

 

Τι είναι η  ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ ΤΥΠΟΥ Α και ποια η σχέση του με την εμφάνιση ΕΜΦΡΑΓΜΑΤΟΣ;

Ο Αριστοτέλης πίστευε ότι η καρδιά αποτελεί το κέντρο της νόησης και των συναισθημάτων και ήταν ο κύριος εμπνευστής της καρδιοκεντρικής θεωρίας ο απόηχος της οποίας διαρκεί μέχρι και τις μέρες. Βέβαια ενώ στη συνέχεια η επιστημονική έρευνα απέδειξε περίτρανα ότι το κέντρο της νόησης και των συναισθημάτων είναι ο ανθρώπινος εγκέφαλος, όμως η καρδιά και το κυκλοφορικό σύστημα εξακολουθούν να αποτελούν τον βασικό καθρέφτη των ψυχοσυναισθηματικών διεργασιών. Η σχέση μεταξύ σώματος και ψυχής είναι αμφίδρομη. Στη σύγχρονη ελληνική γλώσσα, η λέξη ΑΓΧΟΣ δεν παραπέμπει ετυμολογικά σε πολλές άλλες έννοιες. Θα χρειαστεί να καταφύγουμε στην Αρχαία Ελληνική γλώσσα, όπου υπήρχε:

·το ρήμα "άρχω" (πιέζω δυνατά το λαιμό, πνίγω, στραγγαλίζω)

·το ρήμα "άγχομαι" (πνίγομαι, αυτοκτονώ με αγχόνη)

·το ουσιαστικό "αγχόνη" (βρόγχος, σκοινί για απαγχονισμό, κρέμασμα, πνίξιμο)...............

    Η ρίζα "αγχ" είναι πανάρχαιη, απαντάται ακόμα και στα σανσκριτικά ("anhus") και πιθανολογώ ότι προέρχεται από τον χαρακτηριστικό ήχο που βγάζει κάποιος όταν πνίγεται. Από τα παραπάνω γίνεται πλέον φανερό, ότι εννοιολογικά το ΑΓΧΟΣ είναι μια πολύ σοβαρή και δυσάρεστη κατάσταση όπου κάποιος αισθάνεται σαν να πνίγεται. Το stress θα μπορούσε να ορισθεί σαν μία εμπειρία όπου οι απαιτήσεις για την αντιμετώπιση μιας ξαφνικής κατάστασης ξεπερνούν τις δυνατότητες μας και έτσι ο οργανισμός οδηγείται σε κατάσταση υπερδιέγερσης. 

      Η οξεία αντίδραση στο stress γενικά οδηγεί σε ταχεία αύξηση της αρτηριακής πίεσης, του ρυθμού της αναπνοής και της καρδιακής συχνότητας που απλά εκφράζουν την ταχεία αύξηση των επιπέδων ορμονών του stress (nor-epinephrine, cortisol, ACTH) των οποίων η έκκριση ελέγχεται από τον άξονα υποθάλαμος-υπόφυση. Όλες αυτές οι φυσιολογικές παράμετροι αποκαθίστανται συνήθως πολύ γρήγορα μετά την αποδρομή του στρεσογόνου ερεθίσματος. 

       Όμως όταν το stress εμφανίζεται σε χρόνια βάση φαίνεται ότι το άτομο που υπόκειται σε χρόνια διέγερση του άξονα υποθάλαμος-υπόφυση εμφανίζει τάση μόνιμης αρτηριακής υπέρτασης που οφείλεται στα υψηλά επίπεδα ορμονών stress (κατεχολαμινών) στο αίμα. Παράλληλα στο χρόνιο stress παρατηρείται αύξηση των επιπέδων ομοκυστείνης και της δραστηριότητας των αιμοπεταλίων γεγονότα που οδηγούν σε αυξημένη θρομβογένεια και προδιαθέτουν στην εκδήλωση καρδιαγγειακών επεισοδίων. Μία περισσότερο προσεκτική μελέτη των επιστημονικών εργασιών σε ζώα και ανθρώπους έδειξε ότι υπάρχει διαφορά στην αντίδραση στο stress μεταξύ των δύο φύλων. 

     Φαίνεται ότι η πλειοψηφία των μελετών στις οποίες μελετήθηκε η αντίδραση fight-flight response αφορούσε το ανδρικό φύλο. Η μελέτη του Taylor και των συν. έδειξε ότι οι γυναίκες αντιδρούν στο stress με την ανάπτυξη προστατευτικών και στοργικών εκδηλώσεων που στοχεύουν στην προστασία του ατόμου αλλά και την διατήρηση των κοινωνικών σχέσεων που διευκολύνουν την εκτόνωση του stress. 

     Την δεκαετία του ’50 οι καρδιολόγοι Friedman και Rosenman περιέγραψαν ένα τύπο προσωπικότητας που με βάση τις κλινικές παρατηρήσεις τους θεώρησαν ότι συνδέεται συχνά με την εμφάνιση καρδιαγγειακών επεισοδίων. 

     Αυτός ο τύπος ονομάσθηκε προσωπικότητα τύπου Α. Tα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας τύπου Α είναι η μεγάλη ανταγωνιστικότητα, η φιλοδοξία και η επιθυμία για γρήγορη κοινωνική άνοδο και επαγγελματική επιτυχία με συνεχή αίσθηση έλλειψης χρόνου.

      Το αντίθετο της προσωπικότητας τύπου Α είναι η χαλαρή προσωπικότητα τύπου Β που χαρακτηρίζεται από τη μη φιλοδοξία για ταχεία άνοδο και την μη ανταγωνιστικότητα με κυρίαρχο το αίσθημα ήπιας προσπάθειας χωρίς πίεση. Τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας τύπου Α αποτελούν ισχυρούς ανεξάρτητους παράγοντες για την εκδήλωση στεφανιαίας νόσου. Οι μελέτες των Suarez  και  Richards έδειξαν ότι σε άτομα με επιθετική και ανταγωνιστική συμπεριφορά η ολική χοληστερόλη και η LDL - χοληστερόλη αυξάνονται σημαντικά όπως επίσης και η ομοκυστείνη του πλάσματος. 

       Ακόμη το χρόνιο stress που βιώνουν αυτά τα άτομα μπορεί να οδηγήσει σε χρόνια αιμοσυμπύκνωση και αυξημένη συγκολλητικότητα των αιμοπεταλίων, παράγοντες που προδιαθέτουν ισχυρά σε σχηματισμό θρόμβων στο αίμα και επακόλουθα καρδιαγγειακά επεισόδια. Θα πρέπει να τονισθεί ότι το χρόνιο stress, ιδιαίτερα όταν σχετίζεται με εχθρική συμπεριφορά, μπορεί να αλλάζει αρνητικά τις διατροφικές συνήθειες και να αυξήσει την κατανάλωση αλκοόλ, λιπαρών τροφών αλλά και γενικότερα την κατανάλωση γευμάτων πλουσίων σε θερμίδες. 

        Το stress μπορεί να επιδράσει στο καρδιαγγειακό σύστημα όχι μόνο μέσω των απευθείας βιολογικών μεταβολών που προκαλεί αλλά και μέσω της αλλαγής στην διατροφική συμπεριφορά του ατόμου. Ένα οξύ στρεσογόνο ερέθισμα φυσιολογικά προκαλεί μείωση της πεπτικής δραστηριότητας, μείωση της όρεξης για φαγητό και αύξηση της κατανομής της αιματικής κυκλοφορίας στο μυϊκό σύστημα εις βάρος του πεπτικού συστήματος. 

      Η αύξηση της επινεφρίνης και νορ-επινεφρίνης μέσω της διέγερσης του συμπαθητικού αυξάνει την γλυκογονόλυση στο ήπαρ και την λιπολυτική δραστηριότητα, έτσι ώστε να αυξηθεί η προσφορά γλυκόζης και ελεύθερων λιπαρών οξέων κυρίως προς το μυϊκό σύστημα. 

     Ενώ η οξεία απάντηση στο stress είναι φυσιολογικά η μείωση της όρεξης και η επακόλουθη μείωση της ποσότητας προσλαμβανόμενων θερμίδων φαίνεται ότι στο χρόνιο stress τα άτομα οδηγούνται συχνότερα σε κατανάλωση περισσότερων γευμάτων σε ημερήσια βάση τα οποία είναι πλουσιότερα σε θερμίδες, κεκορεσμένα λιπαρά, είναι υψηλής περιεκτικότητας σε υδατάνθρακες και χαμηλότερης σε πρωτεΐνες. Με βάση λοιπόν τις παρατηρήσεις και τα στοιχεία που αναπτύχθηκαν παραπάνω φαίνεται οι μεταβολές που το χρόνιο stress προκαλεί στον τρόπο διατροφής μπορούν θεωρητικά να αυξάνουν την πιθανότητα εμφάνισης αθηρωματικής νόσου μέσω της επίτασης παραγόντων κινδύνου που ενδεχόμενα προϋπάρχουν (π.χ. υπερλιπιδαιμία, αρτηριακή υπέρταση, σακχαρώδης διαβήτης). 

      Οι μελέτες των Frasure-Smith και συν. έδειξαν η παρουσία επίσης έντονης αγχωτικής συνδρομής μετά οξύ έμφραγμα αυξάνει την πιθανότητα εμφάνισης νέων στηθαγχικών επεισοδίων σε βάση νέων οξέων στεφανιαίων συνδρόμων. Έτσι αλλάζει η σταδιακά η παραδοσιακή εικόνα του ατόμου που εμφανίζει ψυχοκοινωνική προδιάθεση για την εκδήλωση στεφανιαίας νόσου. Αρχικά θεωρήθηκε ότι ο τύπος αυτός είναι ο ανυπόμονος και ανταγωνιστικός, με συνεχή αίσθηση πίεσης χρόνου και φιλοδοξίες που απαιτούν γρήγορη εκπλήρωση. 

      Σήμερα θεωρείται ότι μεγαλύτερη προδιάθεση για την εκδήλωση αθηρωματικής νόσου έχει το άτομο με συνεχή αρνητισμό που εκδηλώνεται μέσα από εχθρικά αισθήματα, κυνισμό, θυμό και κατάθλιψη. Ο μεγάλος καρδιολόγος Osler στις αρχές του 20^ου αιώνα είχε διατυπώσει την άποψη ότι πιο συχνά προσβάλλονται από στεφανιαία νόσο άτομα των υψηλών κοινωνικοοικονομικών στρωμάτων, όμως η άποψη αύτη φαίνεται ότι αναστρέφεται στις μέρες μας. 

      Το εργασιακό περιβάλλον και το προερχόμενο από την εργασία stress έχει γίνει αντικείμενο πολλών μεγάλων κλινικών μελετών. Οι ερευνητές Johnson και Hall έδειξαν ότι την μεγαλύτερη πιθανότητα εκδήλωσης στεφανιαίας νόσου έχουν άτομα που εργάζονται σε επαγγέλματα στα οποία οι ίδιοι έχουν χαμηλό έλεγχο στο αποτέλεσμα της εργασίας τους. Oι πρόσφατες μεγάλες κλινικές μελέτες Whitehall II (συμμετοχή 10000 ατόμων) και η σκανδιναβική μελέτη SHEEP (Stockholm Heart Epidemiology Program) έδειξαν ότι και ανεξάρτητα από την συνύπαρξη των κλασσικών παραγόντων κινδύνου η εργασία τύπου υψηλών απαιτήσεων-χαμηλού ελέγχου απόφασης όπως και η εργασία τύπου υψηλών απαιτήσεων-χαμηλής απολαβής αυξάνει σημαντικά την πιθανότητα εκδήλωσης στεφανιαίας νόσου.

      Η έννοια της εργασίας χαμηλής απολαβής  στις μελέτες αυτές δεν ορίζεται μόνον ως χαμηλή χρηματική αμοιβή αλλά επίσης και σαν χαμηλή πιθανότητα προαγωγής και εξέλιξης. Τα ευρήματα των μελετών αυτών αντιστρέφουν πλήρως τα συμπεράσματα του Οsler και δείχνουν ξεκάθαρα ότι τον μεγαλύτερο κίνδυνο εκδήλωσης αθηρωματικής νόσου εμφανίζουν τα μεσαία και κατώτερα κοινωνικοοικονομικά στρώματα. Ίσως ένας ακόμη σημαντικός παράγοντας που προστίθεται σε αυτά τα κοινωνικά στρώματα είναι το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο και η έλλειψη παιδείας που ελαχιστοποιεί την δυνατότητα επαρκούς ενημέρωσης γύρω από τους παράγοντες κινδύνου της στεφανιαίας νόσου. 

       Ακόμη είναι πιθανό ότι οι κορυφές της πυραμίδας, δηλ. τα υψηλότερα οικονομικά στρώματα μεταθέτουν το εργασιακό stress προς την βάση της πυραμίδας. Η αντιμετώπιση του stress και η συνολική ψυχοκοινωνική εκτίμηση θα πρέπει να γίνεται αναπόσπαστο κομμάτι των προγραμμάτων αποκατάστασης καρδιοπαθών που μέχρι σήμερα με εξαίρεση ελάχιστα κέντρα στις ΗΠΑ και την Ευρώπη περιλαμβάνουν κυρίως προγράμματα συστηματικής άσκησης. 

      Η τροποποίηση όλων των παραγόντων κινδύνου δηλ. την απώλεια βάρους, την ελάττωση της χοληστερόλης, την θεραπεία της υπέρτασης, την αντιμετώπιση του σακχαρώδη διαβήτη, την αύξηση συστηματικής άσκησης αλλά και την αντιμετώπιση του stress μέσα από ψυχοθεραπεία να οδηγήσει σε μείωση του βαθμού στένωσης των στεφανιαίων αρτηριών και την αποφυγή του εμφράγματος.