Από τα έθιμα της Μεγάλης Εβδομάδας και του Πάσχα στην Παλαιομάνινα

Πάσχα στην Παλαιομάνινα το 1961

του Δημήτρη Στεργίου 

Στην Παλαιομάνινα, όπως, φυσικά, και σε ολόκληρη την Ελλάδα, η Μεγάλη Εβδομάδα και το Πάσχα γιορτάζονται με ξεχωριστή λαμπρότητα και κατάνυξη. Άρχισε η Μεγάλη Εβδομάδα των Παθών, η τελευταία εβδομάδα πριν από την Κυριακή του Πάσχα, και τελειώνει το Μεγάλο Σάββατο μια περίοδος νηστείας 50 ημερών...

 Τα έθιμα ξεκινούσαν από το Σάββατο του Λαζάρου, που τα παιδιά γυρίζουν από πόρτα σε πόρτα και τραγουδούν το "Λάζαρο". Επίσης, το πρωί της Κυριακής των Βαΐων, οι πιστοί πήγαν στην εκκλησία για να πάρουν το σταυρό φτιαγμένο με βάγια (φύλλα δάφνης) που το τοποθετούν στα εικονίσματα για να τους φυλάει όλο το χρόνο, ενώ όσοι νήστευαν έφαγαν και ψάρι με χόρτα και σκορδαλιά, αφού το επιτρέπει η εκκλησία. Το τραγούδι λέει:

"Βάγια, Βάγια των βαγιών,

τρώνε ψάρι και κολιό,

κι ως την άλλη Κυριακή

με το κόκκινο αυγό ! "

 Από την Κυριακή των Βαΐων και κάθε βράδυ καθ΄ όλη τη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας, όλοι οι πιστοί μαζεύονται στις εκκλησίες για να παρακολουθήσουν με κατάνυξη τα Θεία Πάθη.

Η Μεγάλη Εβδομάδα στο χωριό μας, την Παλαιομάνινα, είχε πάντοτε μια ιδιαίτερη σημασία, γλυκύτητα, μυσταγωγία και … αναψυχή για όλους μας. Κατ΄αρχάς, οι μαθητές του Δημοτικού Σχολείου και του Γυμνασίου (εξατάξιου παλιά) και λυκείου σήμερα την περίμεναν για διακοπές και ξεγνοιασιά. Ύστερα, όλοι οι μεγαλύτεροι σε ηλικία περίμεναν κάθε βράδυ από τη Μεγάλη Δευτέρα έως τη Μεγάλη Πέμπτη να πάνε στην εκκλησία να προσευχηθούν, ενώ οι νέοι και οι νέες για … έξοδο! Οι νοικοκυρές άρχιζαν τις προετοιμασίες τους για την Ανάσταση (ασβεστώματα τοίχων και αυλών, αρτοσκευάσματα, κόκκινα αυγά, γιαούρτια κλπ), ενώ οι άνδρες μεριμνούσαν για τα απαραίτητα χοντρόξυλα για τη φωτιά για το ψήσιμο του αρνιού, τη σούβλα, την εξασφάλιση του αρνιού ή του κατσικιού. Τα παιδιά συνήθως έπαιζαν στις αλάνες ή στο προαύλιο της εκκλησίας (δεν ήταν τότε περιφραγμένο) μπάλα ή ένα παιχνίδι που ίσως είναι το μοναδικό σε όλη την Ελλάδα: το «κερί».

‘Ετσι, τη Μεγάλη Τρίτη φτιάχνουν οι νοικοκυρές τα κουλουράκια.

Τη Μεγάλη Τετάρτη γίνεται το πλύσιμο και το καθάρισμα του σπιτιού, ενώ στην εκκλησία γίνεται το ευχέλαιο. Τη Μεγάλη Πέμπτη βάφουν τα αυγά και γι αυτό και τη λέγαν Κόκκινη Πέφτη ή Κοκκινοπέφτη.

Τη Μεγάλη Πέμπτη το βράδυ, αφού τελειώσουν τα 12 Ευαγγέλια, κοπέλες αναλαμβάνουν να στολίσουν τον επιτάφιο με γιρλάντες από λευκά λουλούδια και τη Μεγάλη Παρασκευή το πρωί ο Επιτάφιος είναι έτοιμος για να δεχθεί το "σώμα του Χριστού" κατά την Αποκαθήλωση.

Η Μεγάλη Παρασκευή, είναι ημέρα πένθους, ο λαός ζη με μεγάλη κατάνυξη το Θείο Δράμα. Δεν τρώνε γλυκά για την αγάπη του Χριστού που τον πότισαν ξύδι. Ελιές, χαλαβάς, μαρούλι με ξύδι ή φακές με ξύδι είναι τα συνήθη φαγητά. Κανείς δεν πρέπει να πιάσει στα χέρια του σφυρί ή βελόνι, γιατί θεωρείται μεγάλη αμαρτία.

Οι κοπέλες στολίζουν τον Επιτάφιο με άνθη της άνοιξης: βιολέτες, μενεξέδες, τριαντάφυλλα, λεμονανθοί. Όλα τα λουλούδια πλέκονται σε στεφάνια και γιρλάντες και ο Επιτάφιος γίνεται όλος μια κορόνα από άνθη, ενώ ψέλνουν το μοιρολόγι της Παναγίας. Όλοι προσκυνάνε τον Επιτάφιο και οι γυναίκες και τα παιδιά, "για να τους πιάσει η χάρη", περνάνε από κάτω.

Το βράδυ γίνεται ο Εσπερινός και η περιφορά του Επιταφίου. Ακολουθούν οι ιεροψάλτες, ο κλήρος, οι μυροφόρες, τα εξαπτέρυγα και οι πιστοί που ψέλνουν καθ' όλη τη διάρκεια της λιτανείας. Σε όλη τη διαδρομή οι πιστοί ραίνουν τον επιτάφιο με λουλούδια και αρώματα, κρατώντας αναμμένα κεριά.

Η χρυσοκέντητη παλαιά και πολύτιμη Αγία Εικόνα του Επιταφίου του Ιερού ναού Αγίου Κωνσταντίνου και Ελένης στην Παλαιομάνινα είναι ένα σπάνιο ιερό κειμήλιο

 Τα έθιμα του Πάσχα

 Το Μεγάλο Σάββατο, μετά το τέλος της λειτουργίας της Ανάστασης, όλοι οι πιστοί φροντίζουν να πάρουν στα σπίτια τους τη λαμπάδα με το Άγιο φως της Ανάστασης και πριν μπουν στο σπίτι κάνουν το σημάδι του σταυρού με τον καπνό του κεριού πάνω στην πόρτα, ανάβουν το καντήλι που έχουν στα εικονίσματα του σπιτιού και φροντίζουν να το κρατούν αναμμένο όλο το χρόνο για να το ανανεώσουν και πάλι την επόμενη Ανάσταση.

Σε πολλές περιοχές με το αναστάσιμο φως καίνε λίγο τα δέντρα που δεν καρπίζουν και τσουρουφλίζουν τα ζωντανά που δεν γεννάνε και το λαμπροκέρι το φυλάνε για το ξεμάτιασμα, τις αρρώστιες, το χαλάζι και τις τρικυμίες.

Στρώνεται το τραπέζι: κόκκινα αυγά, μαγειρίτσα, κοκορέτσια, σαλάτα, γαλατόπιτα, τυρόπιτα, κουλούρια

Πρώτα - πρώτα όμως θα τσουγκρίσουν τα αυγά. Τη συνήθεια αυτή βρίσκουμε στους Βυζαντινούς, ήδη από το 13ο αιώνα. "Με τ' αυγό να τ' ανοίξω" έλεγαν, έτρωγαν το αυγό τους και ξεκίναγαν το φαγητό. Σε μερικά μέρη τρεις μέρες δεν σήκωναν το τραπέζι και τα ψίχουλα τα έριχναν στα αμπέλια για να έχουν πολύ καρπό.

Ανήμερα το Πάσχα ψήνεται το αρνί στη σούβλα, υπό τον ήχο κυρίως δημοτικών τραγουδιών και με επισκέψεις συγγενών και φίλων, οι οποίοι κάθονται γύρω από το σουβλισμένο αρνί, πίνουν ούζο ή τσίπουρο ή κρασί συνοδευόμενα από νόστιμους μεζέδες (αυγά με αλατοπίπερο, κοκορέτσια, σπληνάντερα, τυριά, σαλάτες, πίτες και άλλα). Σε κάθε πρόποση ή πόση όλοι σηκώνουν τα ποτήρια και φωνάζουν «Χριστός Ανέστη, Αληθώς Ανέστη».

Το μεσημέρι της Κυριακής του Πάσχα γίνεται η Δεύτερη Ανάσταση. Η Αγάπη. Για την αγάπη των ανθρώπων σταυρώθηκε ο Χριστός.

 "Το φίλημα της αγάπης" ανταλλάσσουν όλοι οι πιστοί, ενώ ο παπάς τους μοιράζει από ένα κόκκινο αυγό.

 Παλαιομανιώτικη συνταγή για το πασχαλινό αρνί σούβλας

  

Δεν υπήρχε (και δεν υπάρχει) οικογένεια στα χωριά που να μην εξασφάλιζε από νωρίς ντόπιο αρνί ή κατσίκι γάλακτος για την πασχαλινή σούβλα. Παραθέτουμε στη συνέχεια μια συνταγή για αρνί σούβλας από την Παλαιομάνινα Αιτωλοακαρνανίας, της οποίας οι κάτοικοι τηρούν με ευλάβεια την πατροπαράδοτη (βλάχικη) διαδικασία (δεν βάζουν ποτέ στην κοιλιά του αρνιού ή του κατσικιού άλλα υλικά , όπως τυριά, ρίγανη, θυμάρι κλπ. Τα υλικά είναι μόνο χοντρό αλάτι και μπόλικο πιπέρι!)

Υλικά

-          Αρνί ή κατσίκι γάλακτος

-          Σούβλα

-          Δύο σφιγκτήρες

-          Αλάτι (κατά προτίμηση χοντρό)

-          Πιπέρι

-          Σακοράφα

-          Σπάγκος

Εκτέλεση

 Πλένουμε καλά το κεφάλι του αρνιού ή του κατσικιού. Απλώνουμε το σφαχτό πάνω σε ένα τραπέζι. Ρίχνουμε αλατοπίπερο στο στόμα του σφαχτού, κεφάλι και στο λαιμό. Ύστερα, τρυπάμε κάτω στην κλείδωση τα δύο μπούτια αντίστοιχα, όπου ρίχνουμε μπόλικο αλατοπίπερο σπρώχνοντας το με το δάχτυλό μας. Το ίδιο κάνουμε και στα σημεία κάτω από την πλάτη. Στη συνέχεια πασπαλίζουμε με αλατοπίπερο την κοιλιά (τοιχώματα). Το σφαχτό είναι έτοιμο για σούβλισμα. Όλη η επιτυχία του εξαρτάται από το όσο δυνατό καλό δέσιμο και τη σταθερότητα του σφαχτού στη σούβλα. Για το λόγο αυτό δένουμε σφικτά με σπάγκο τα δύο πόδια χιαστί και βάζουμε και τους δύο σφιγκτήρες στη ράχη για να κάνει σταθερό το σφαχτό δεμένο στη σούβλα και με σπάγκο τα δύο πλάτες, τα δύο μπούτια και το λαιμό. Η διαδικασία αυτή τελειώνει με ένα πασπάλισμα με αλατοπίπερο όλου του εξωτερικού μέρους του σφαχτού.

Εν τω μεταξύ, η φωτιά από χοντρά ξύλα ή κάρβουνα είναι έτοιμη. Για να έχει όμως επιτυχία το ψήσιμο και για να μη μείνουμε … νηστικοί, θα πρέπει στην αρχή η φωτιά να είναι ήπια, ενώ η σούβλα να γυρίζει γρήγορα. Μόνο όταν αρχίσει να «ιδρώνει» το σφαχτό, θα πλησιάζουμε σιγά – σιγά ολοένα και περισσότερα αναμμένα κάρβουνα. Το ψήσιμο, ανάλογα με το βάρος του σφαχτού, τη φωτιά και την … αδημονία για να το φάμε γρήγορα το ζητό, χρειάζεται δυόμισι με τρεις ώρες.

 Ο συμβολισμός των κόκκινων αυγών

Το χριστιανικό συμβολισμό του Πάσχα καθιέρωσε για πρώτη φορά ο Απόστολος Παύλος. Από την εποχή που οι χριστιανοί άρχισαν να γιορτάζουν το Πάσχα, διατήρησαν ορισμένα χαρακτηριστικά του Εβραϊκού, ενώ ταυτόχρονα προσέθεσαν άλλα. Αυτό φαίνεται από το πασχαλινό αρνί (οβελίας) και τα κόκκινα αυγά.

Πλούσια είναι η παράδοση για το συμβολισμό των αυγών του Πάσχα.

Το αυγό, πανάρχαιο σύμβολο της γένεσης του κόσμου, της γέννησης της ζωής, το συναντάμε σε πολλές λατρείες, τόσο πρωτόγονες, όσο και περισσότερο εξελιγμένες. Είναι στη λαϊκή και μυθολογική φαντασία το σύμβολο της ζωής. Έχει μέσα του δύναμη ζωική και πίστευαν πως μπορούσε να τη μεταδώσει στους ανθρώπους, τα ζώα, τα φυτά.

Για τους πρώτους Χριστιανούς το αυγό είναι το σύμβολο της Ανάστασης του Χριστού. Στο Μεσαίωνα, βάφονταν αυγά για να δοθούν σαν δώρα το Πάσχα.

Στα Βυζαντινά χρόνια έφτιαχναν κουλούρα που στη μέση της είχε ένα κόκκινο αυγό. Το αυγό, από το οποίο βγαίνουν τα πουλιά, συμβολίζει τη ζωή, ενώ το κόκκινο είναι το χρώμα της ζωής. Το βάψιμο των αυγών, για λατρευτικούς σκοπούς απαντάται σε διάφορους τόπους του κόσμου.

  

Γιατί βάφονται όμως κόκκινα τα αυγά της Ανάστασης; Η παράδοση λέει πως: "Όταν είπαν πως αναστήθηκε ο Χριστός, κανείς δεν το πίστευε. Μια γυναίκα, που κρατούσε στο καλάθι της αυγά, φώναξε: "Μπορεί από άσπρα να γίνουν κόκκινα;" Και, ω του θαύματος έγιναν!"Στην Κέρκυρα διηγούνται τα εξής: Όταν αναστήθηκε ο Χριστός, πρώτα πρώτα το άκουσαν κάτι αυγά. Αμέσως άρχισαν την τρεχάλα να το διαδώσουν παντού. Από το πολύ το τρέξιμο έγιναν κατακόκκινα!

Μερικοί πιστεύουν ότι τα αυγά βάφονται κόκκινα σε ανάμνηση του αίματος του Χριστού, που χύθηκε για εμάς τους ανθρώπους. Κόκκινο είναι και το χρώμα της χαράς. Χαράς για την Ανάσταση του Χριστού.

Καλό Πάσχα, Καλή Ανάσταση!