Τετάρτη 22 Ιουλίου 2009

Σπάνιες τρούφες βρέθηκαν στο Βελανιδοδάσος Ξηρομέρου

Τα συναρπαστικά νέα της βαλανιδιάς…
Γράφει η : Δρ. Αναστασία Παντέρα
(Αναπλ. Καθηγήτρια, ΤΕΙ Λαμίας, Τμήμα Δασοπονίας & Δ.Φ.Π., Καρπενήσι)

Με μεγάλη έκπληξη και φυσικά χαρά, μου τηλεφώνησαν την Κυριακή 10/5/2009 από το βαλανιδοδάσος της Σκουρτούς στην Αιτωλοακαρνανία και μου ανακοίνωσαν τα φανταστικά νέα: βρήκαν τρούφες, το γνωστό μανιτάρι, κάτω από δέντρα βαλανιδιάς. Ο ενθουσιασμός μου ήταν τόσο μεγάλος που την αμέσως επόμενη μέρα επισκέφτηκα το δάσος να δω η ίδια το φοβερό θέαμα. Μέχρι να έρθει ο κ. Χρυσόπουλος Χρήστος της "troufa.net", που εκείνη τη στιγμή ήταν στο δάσος και συνέχιζε την συλλογή των μανιταριών αυτών, επισκέφτηκα τη Δημοτική Βιβλιοθήκη της Σκουρτούς. Με μεγάλη προθυμία με ξενάγησε στους χώρους ο υπεύθυνος της βιβλιοθήκης κος Παύλος Τζογάνης. Θα ήταν μεγάλη παράλειψη εκ μέρους μου να μην αναφέρω ότι εντυπωσιάστηκα από την πλούσια συλλογή βιβλίων και το ποικίλο οπτικοακουστικό υλικό εκπαιδευτικών CD, DVD, ηλεκτρονικές εγκυκλοπαίδειες, χάρτες κλπ. Οι κάτοικοι της Σκουρτούς είναι πολύ τυχεροί που έχουν τέτοιο θησαυρό γνώσεων μέσα στο ίδιο τους το χωριό και φαντάζομαι και ελπίζω να τον αξιοποιούν ανάλογα! Μετά από λίγο ήρθε ο κ. Χρυσόπουλος, ο "Χριστόφορος Κολόμβος" της τρούφας στη βαλανιδιά, και μας έδειξε τα πολύτιμα ευρήματά του, τα διαφορετικά είδη τρούφας που είχε βρει, παρουσία μιας ομάδας τεσσάρων ατόμων την προηγούμενη μέρα. Σας παραθέτω τις φωτογραφίες που τράβηξα από το "θησαυρό" της βαλανιδιάς. Κάποιος βέβαια μπορεί να σκεφτεί ότι μάλλον δίνεται υπερβολική σημασία σε ένα αδιάφορο, για πολλούς, γεγονός. Επιτρέψτε μου λοιπόν να σας παρουσιάσω μερικές ιστορίες από το παρελθόν και θα επανέλθω στην πορεία στο μέλλον. Πώς σώθηκαν τα δάση βαλανιδιάς μέχρι σήμερα; (...έτσι ώστε να μπορούμε να τα καταστρέφουμε τώρα;)
Η ιστορία της βαλανιδιάς
Όπως έχω ήδη αναφέρει σε προηγούμενο άρθρο του ίδιου ηλεκτρονικού περιοδικού, παλαιοοικολογικές μελέτες δείχνουν ότι στην αρχή της μεταπαγετωνικής περιόδου (10.600 B.P.) τα φυλλοβόλα πλατύφυλλα και κυρίως οι δρύες ήταν η κυρίαρχη βλάστηση στη χώρα μας. Με βάση τις αναφορές αρχαίων συγγραφέων, η έντονη παρουσία των δρυοδασών στην αρχαία Ελλάδα προσδιορίζεται την περίοδο των χρόνων πριν από τον Μυκηναϊκό πολιτισμό. Πολλές ιστορικές μαρτυρίες αναφέρουν την ύπαρξη εκτεταμένων δασών βαλανιδιάς στην αρχαία Ελλάδα. Μεγάλα δάση με αιωνόβια δένδρα βαλανιδιάς αναφέρεται ότι υπήρχαν στην Πελοπόννησο, Αττική και στα νησιά του Αιγαίου. Οι περίφημοι Ορφικοί δρυμοί, που είχε αποθανατίσει η λύρα του Ορφέα, αντιστοιχούν στα σημερινά υπολείμματα δασών βαλανιδιάς και άλλων δρυών στην περιοχή της Αλεξανδρούπολης. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Τσιτσάς (1978), "οι δρυς και βαλανιδιές - γράφει ο Νίκανδρος το 150 π.Χ.- καθώς υψώνονταν ήσυχες και καμαρωτές, ξεσηκώθηκαν από τη ρίζα τους, για να σύρουν το χορό που συνόδευε η λύρα του Ορφέα ...".
Η εξέλιξη των δασών βαλανιδιάς στο πέρασμα των αιώνων ακολούθησε τα ιστορικά γεγονότα και την κατά καιρούς ασκούμενη από τον άνθρωπο πίεση στα πεδινά και ημιορεινά δασικά οικοσυστήματα της χώρας μας. Η ανατολική και βόρεια πλευρά του Υμηττού ήταν τον 16ο αιώνα καλυμμένη από δάση φυλλοβόλων δρυών και κυρίως βαλανιδιών. Υπάρχουν αναφορές για την τρομερή καταστροφή που υπέστησαν τα δάση της Αττικής από καθαρά ανθρωπογενή αίτια πριν και μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας και μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα. Αυτό επιβεβαιώνεται και από μαρτυρίες περιηγητών της εποχής εκείνης, που σε γραπτά δοκίμια τους αναφέρονται στην κατάσταση της χλωρίδας της χώρας μας. Φτάνουμε λοιπόν στο κρίσιμο ερώτημα: Πώς επιβίωσαν μέχρι σήμερα οι βαλανιδιές; Αντί απάντησης, σας δίνω κάποια στοιχεία προσπαθώντας να αξιολογήσω το δέντρο.
Η μυθολογία της βαλανιδιάς
Δύο κοινοί παράγοντες των παλαιών και πιο πρόσφατων ιστοριών που αφορούν το δέντρο και τα δάση της βαλανιδιάς είναι ο σεβασμός και ο φόβος που έτρεφαν οι άνθρωποι για το είδος αυτό. Οι άνθρωποι, είτε θεωρώντας ότι το δέντρο είναι το κοινό σημείο επαφής τους με τους θεούς είτε πιστεύοντας ότι η εξαγριωμένη αμαδρυάδα θα τους τιμωρήσει για την κοπή του δέντρου/κατοικίας της, προστάτευαν το είδος και τα δάση του. Η αγάπη και ο σεβασμός των αρχαίων αλλά και των μεταγενέστερων Ελλήνων για το δέντρο αυτό αλλά και για τη φύση γενικότερα, μας κληροδότησε με μία πλούσια και μοναδική φύση.
Γενικότερα η ελληνική μυθολογία εκφράζει το έντονο ενδιαφέρον των αρχαίων ελλήνων για τα φυσικά φαινόμενα (Baumann, 1993). Στην ελληνική μυθολογία οι δρύες είναι από τα πιο συχνά αναφερόμενα είδη. Συγκεκριμένα, η βαλανιδιά ή δρυς ήταν ένα ιερό δέντρο αφιερωμένο στον παντοδύναμο Δία (Baumann, 1993). Στο ιερό της Δωδώνης οι ιερείς συμβουλεύονταν το θρόισμα των φύλλων ενός τεράστιου δέντρου δρυός για τις μαντείες τους (Baumann, 1993; Τσίτσας, 1978; Γρίσπος, 1936). Ένα κομμάτι αυτού του δένδρου, ύστερα από τη συμβουλή της θεάς Αθηνάς, πήραν οι Αργοναύτες στην εκστρατεία τους για προστασία (Νικολαίδης-Ασιλάνης, 1995). Μία νύμφη, μία Αμαδρυάδα, γεννιόταν μαζί με κάθε νέα βαλανιδιά και ζούσε και πέθαινε μαζί του. Οι άνθρωποι πίστευαν ότι προστατεύοντας μία δρυ, προστάτευαν και τη νύμφη που ζούσε μέσα του κερδίζοντας την εύνοιά της. Αντίθετα, όταν κόβονταν ένα δέντρο ή καταστρέφονταν, η νύμφη θα τιμωρούσε το πρόσωπο που προκάλεσε την καταστροφή καθώς έμενε άστεγη και έπρεπε να βρει και να κατοικήσει κάποιο άλλο δέντρο. Πολλές φορές η νύμφη προτιμούσε να περιπλανάται στο δάσος χωρίς να επιλέξει κάποιο άλλο δέντρο για κατοικία και τότε ονομάζονταν "δρυάς" (Στεργίου 2002, Αραμπατζής 1998).
Πολλές είναι ακόμη οι ιστορίες που περιλαμβάνουν τις δρύες και φυσικά και τις βαλανιδιές. Για παράδειγμα αναφέρω την ιστορία του Ερυσίχθονα του Θεσσαλού, ο οποίος τιμωρήθηκε με αιώνια πείνα από τη θεά Δήμητρα καθώς έκοψε μία από τις ιερές της βαλανιδιές (Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, 1971). Περίφημο είναι εξάλλου το ρητό "Δρυός πεσούσης πας ανήρ ξυλεύεται" ενδεικτικό του σεβασμού που έτρεφαν οι αρχαίοι Έλληνες για το δένδρο αυτό.
Η δρυς στη λαογραφία
Στην ελληνική λαογραφία το όνομα "νύμφη" αντικαταστάθηκε από τα ονόματα "Καλή κυρά" και "νεράιδα". Στην Κέα, ένα νησί κατάφυτο από βαλανιδιές, θεωρούσαν ότι οι νεράιδες απήγαγαν όποιον άνδρα περιπλανιόταν σε απομακρυσμένες περιοχές και σταυροδρόμια, κυρίως τα μεσάνυχτα και στις 12 το μεσημέρι (Ψιλλάς, 1998). Ο απαχθέν καλούταν να συμμετέχει στους εορτασμούς που διοργάνωναν ο νεράιδες. Η άρνησή του θα προκαλούσε το θυμό τους και, αφού θα τιμωρούταν και ο ίδιος, θα έβλαπταν και τα νεογέννητα μωρά της περιοχής καθώς και τις λεχώνες. Αυτή η πεποίθηση είναι πιθανώς η πηγή της δημοφιλούς παράδοσης βάση της οποίας δεν επιτρέπεται στις λεχώνες να βγουν έξω από το σπίτι τους για 40 ημέρες. Ο Στρατούλης (2002) αναφέρει ότι στο Ξηρόμερο Αιτωλοακαρνανίας, ακόμα και μέχρι πρόσφατα οι άνθρωποι είχαν την πεποίθηση ότι όποιος σώσει μία βαλανιδιά θα παντρευόταν σύντομα τη νεράιδα του δέντρου. Περίφημη είναι η εργασία του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη "Υπό τη βασιλική Δρυ" η οποία αποτελεί έναν ύμνο στο δένδρο. Η αείμνηστος Δρ. Γιαννακοπούλου Ελένη, στη διδακτορική της διατριβή "Γαλλοελληνική εκμετάλλευση δασών στη Δυτική Ελλάδα (1710-1792)", μας άφησε κληρονομιά πολύτιμα στοιχεία για τον τρόπο που το εμπόριο του βαλανιδιού στήριξε την οικονομία περιοχών της δυτικής Ελλάδας για ένα σχεδόν ολόκληρο αιώνα.
Συμπέρασμα
Οι δρυς γενικά αλλά και οι βαλανιδιές ειδικά ταξίδεψαν μέσα από τους αιώνες και διασώθηκαν μέσω μιας σειράς "ιδιοτήτων" τους: α. Ως κατοικία νυμφών, β. Ως ιερά δέντρα, γ. Ως πολύτιμο ξύλο, δ. Ως πηγή του πολύτιμου βαλανιδιού, και πολλών άλλων ακόμη χρήσεων για να φτάσουμε στη σημερινή κύρια ιδιότητά τους ως "καυσόξυλα". Η καταστροφή που υπόκεινται τα δάση βαλανιδιάς σήμερα είναι φοβερή καθώς, ένα προς ένα, θυσιάζονται στο βωμό της "μοντέρνας" χρήσης τους, στα πολυτελή τζάκια ανάλογων κατοικιών. Στο σημείο λοιπόν αυτό γίνεται εμφανές η σημαντικότητα της εύρεση του μανιταριού τρούφας στις ρίζες βαλανιδιών καθώς το ίδιο το δένδρο μας προτείνει μία καινούργια χρήση για την οποία υπάρχει μία απαραίτητη αρχή: η προστασία του!
Βιβλιογραφία:

Αραμπατζής, Θ. 1998. Θάμνοι και δένδρα στην Ελλάδα. Τομ. Ι, Οικολογική κίνηση Δράμας, ΤΕΙ Καβάλας: 292 σελ.Γιαννακοπούλου Ε. (1987) Γαλλοελληνική εκμετάλλευση δασών στη Δυτική Ελλάδα. Διδακτορική διατριβή που εγκρίθηκε την 24-5-1982, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Φιλοσοφική Σχολή, Βιβλιοθήκη Σοφίας Ν. Σαρίπολου, 396 σελ. Γρίσπος, Π. 1936. Η δασική βιομηχανία εκχυλίσματος βαλανιδιού. Δασική Ζωή, Τεύχος 44-45: 157-160.Ιστορία του Ελληνικού Έθνους (1971), 2ος Τόμος: Αρχαϊκός Ελληνισμός, Εκδοτική Αθηνών σελ 106.Μπάουμαν, Ε. 1984. Η Ελληνική Χλωρίδα στο Μύθο, στην Τέχνη, και στη Λογοτεχνία. Εκδ. Ελληνική Εταιρεία Προστασίας της Φύσεως. Αθήνα: 249 σελ.Νικολαίδης-Ασιλάνης Nikolaidis-Asilanis, P. D. (1995) Αργοναυτικά. Ύμνοι Εκδότης: Πάικος Δ. Τρίπολη, Σελ.: 95 Pantera A., G. Fotiadis, E. Aidinidis. 2009. History and current distribution of valonia oak in Greece. Proceedings from the International Conference on Forest and Woodland History: Woodland cultures in Time and Space: tales from the past, messages for the future. Thessaloniki, Greece, 3-7 September 2007, IUFRO Research Unit 6.07.00-Forest and Woodland History, accepted to be published.Στεργίου Δ. (2002) Η Παλαιομάνινα και το δάσος βελανιδιάς Ξηρομέρου. Στο: Α. Παντέρα, Α. Παπαδόπουλος και Θ. Βελτσίστας (Eds.) Πρακτικά ημερίδας με τίτλο "Δάσος βαλανιδιάς: παρελθόν, παρόν και μέλλον", Μεσολόγγι, 17 Μαίου 2002. σελ. 125-127Στρατούλης Γ. (2002) Ομιλία του προέδρου του σύλλογου "Φίλοι βαλανιδιάς και του περιβάλλοντος" Στο: Α. Παντέρα, Α. Παπαδόπουλος και Θ. Βελτσίστας (Eds.) Πρακτικά ημερίδας με τίτλο "Δάσος βαλανιδιάς: παρελθόν, παρόν και μέλλον", Μεσολόγγι, 17 Μαίου 2002. σελ. 137-140Τσιτσάς, Σ., 1978. Τ` αγριοδενδρα του βουνού και του λόγγου. Ιστορία - Μυθολογία - Λαογραφία - Ποίηση - Φυσιολατρία. Εκδ. 4η Αθήνα: σελ. 71-73.Ψύλλας Ι.Ν. (1998) Νεράιδες. Στο: Δρυς, Δρυάδες, Αμαδρυάδες, Εκδ. Μαρία Μπαρμπαρή και Νίκος Δαλαρέτος, Βουρκαριανή (Κέα), σελ.38-39

Πηγή: http://www.greenapple.gr/

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Τι λες γι αυτό αγαπητό Ξηρόμερο